Báo The Kyiv Independent tối 4/11, theo giờ địa phương, cho rằng dù chọn mốc thời gian nào, EU vẫn phải đối mặt với một con đường đầy khó khăn, đó là phải vượt qua sự phản đối từ một số thủ đô châu Âu và tìm kiếm nguồn cung mới để thay thế hàng tỷ euro giá trị dầu mỏ và khí đốt của Liên bang Nga vẫn đang chảy vào EU mỗi tháng.

Kể từ khi Liên bang Nga triển khai chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine vào năm 2022, EU đã đạt được tiến bộ đáng kể trong việc giảm phụ thuộc lâu dài vào năng lượng của Liên bang Nga, đặc biệt là trong cắt giảm nhập khẩu dầu bằng đường biển. Tuy nhiên, khí đốt vẫn chiếm tới hai phần ba lượng nhiên liệu hóa thạch mà EU còn nhập từ Liên bang Nga.

Việc châu Âu thay thế lượng khí đốt nhập khẩu từ Liên bang Nga còn lại sẽ phụ thuộc nhiều vào tình hình thị trường khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) toàn cầu, vốn đã đóng vai trò quan trọng trong việc bù đắp cho lượng khí đốt qua đường ống từ Liên bang Nga.

Một yếu tố then chốt khác là thuyết phục Hungary và Slovakia từ bỏ các dòng dầu và khí đốt giá rẻ mà họ vẫn đang nhập từ Liên bang Nga qua các đường ống Druzhba và Turkstream. Cả hai quốc gia này đều duy trì lập trường mềm mỏng với Moskva, nhiều lần phủ quyết lệnh trừng phạt và yêu cầu EU nhượng bộ bằng cách đe dọa ngăn cản các biện pháp nhằm vào Liên bang Nga.

Tuy nhiên, tháng 10 vừa qua đã chứng kiến một nỗ lực phối hợp giữa EU, Mỹ và Anh nhằm tăng cường biện pháp trừng phạt lĩnh vực năng lượng của Liên bang Nga, mở đường cho vòng đàm phán cuối cùng về kế hoạch loại bỏ nhiên liệu của Liên bang Nga - được gọi là Repower EU.

Ngày 22/10, Mỹ áp đặt lệnh trừng phạt toàn diện đối với hai tập đoàn dầu khí lớn nhất Liên bang Nga là Lukoil và Rosneft, chỉ vài giờ sau khi EU lần đầu tiên thông qua lệnh trừng phạt LNG của Liên bang Nga.

Các lệnh trừng phạt của EU, cần được gia hạn sáu tháng một lần, bao gồm lệnh cấm hoàn toàn nhập LNG của Liên bang Nga từ năm 2027. Đồng thời, EU cũng đang đàm phán về đạo luật dài hạn Repower EU, trong đó việc loại bỏ dầu mỏ và khí đốt của Liên bang Nga sẽ trở thành quy định vĩnh viễn.

Vào giữa tháng 10, Nghị viện châu Âu đã bỏ phiếu ủng hộ lệnh cấm nhập dầu và khí đốt Liên bang Nga bắt đầu từ năm 2027, trong khi Hội đồng châu Âu (tổ chức gồm bộ trưởng của 27 quốc gia thành viên EU) lại ủng hộ mốc muộn hơn – tháng 1/2028. Hai cơ quan này sẽ đàm phán để thống nhất thời điểm cuối cùng.

Những trở ngại của kế hoạch Repower EU

EU dự định loại bỏ năng lượng Liên bang Nga trong khuôn khổ kế hoạch Repower EU bằng cách giảm tiêu thụ năng lượng tổng thể, mở rộng năng lượng tái tạo và đa dạng hóa nguồn cung.

Mặc dù đã đạt được tiến bộ trên cả ba mặt, kế hoạch này vẫn có một số hạn chế lớn:

Thứ nhất, chi phí cao đã khiến các ngành công nghiệp châu Âu buộc phải hạn chế tiêu thụ năng lượng, trong khi giá năng lượng vẫn cao hơn đáng kể so với Mỹ và Trung Quốc.

Thứ hai, việc chuyển sang năng lượng tái tạo lại khiến châu Âu phụ thuộc sâu hơn vào Trung Quốc, quốc gia kiểm soát gần như toàn bộ chuỗi cung ứng, từ sản xuất tấm pin mặt trời, tuabin gió, đến khai thác đất hiếm, loại khoáng sản mà Bắc Kinh gần đây đã vũ khí hóa trong tranh chấp thương mại với Mỹ.

Thứ ba, việc đảm bảo nguồn cung nhiên liệu hóa thạch mới cũng không phải không có rủi ro. Kể từ năm 2022, Mỹ đã thay thế Liên bang Nga trở thành nguồn cung năng lượng chính cho EU, nhưng dưới thời Tổng thống Donald Trump, Washington trở nên đối tác khó đoán hơn nhiều.

Thay đổi sự phụ thuộc

EU đã đồng ý tăng thêm nhập khẩu năng lượng từ Mỹ, với giá trị 250 tỷ USD mỗi năm trong ba năm tới, theo thỏa thuận thương mại ký hồi tháng 7.

Theo báo cáo mới của tổ chức tư vấn năng lượng Ember Energy có trụ sở chính ở Anh, EU vẫn phụ thuộc vào nhập khẩu nhiên liệu hóa thạch nhiều hơn đáng kể so với các nền kinh tế lớn khác, dù đã tăng tỷ lệ năng lượng tái tạo và giảm tiêu thụ kể từ năm 2021. Giai đoạn khủng hoảng khí đốt 2021- 2024 đã khiến khối này thiệt hại tới 930 tỷ euro.

Na Uy hiện là nhà cung cấp khí đốt chính cho EU, chiếm một phần ba lượng nhập khẩu của EU, chủ yếu qua đường ống. Mỹ đã thay thế Liên bang Nga trở thành nhà cung cấp lớn thứ hai trong năm 2025, chiếm 24% tổng lượng nhập khí đốt của EU trong quý I, bao gồm 53% lượng LNG nhập khẩu.

Tỷ trọng khí đốt của Liên bang Nga trong tổng nhập khẩu của EU giảm từ 19% ở quý IV năm 2024 xuống còn 14% trong quý I/2025.

Tuy nhiên, nhập khẩu LNG từ Liên bang Nga vẫn duy trì ổn định trong năm nay, và EU vẫn là khách hàng lớn nhất của Moskva.

Theo chuyên gia về Liên bang Nga, ông George Voloshin, mặc dù châu Âu có đủ năng lực tái hóa khí, đặc biệt ở Tây Ban Nha, Pháp và Bỉ, nhưng khối này vẫn phải cạnh tranh gay gắt với các khách hàng châu Á để giành nguồn LNG không đến từ Liên bang Nga.

Dù vậy, một sự gia tăng mạnh mẽ về nguồn cung LNG mới từ Mỹ và Canada được dự báo sẽ làm dịu thị trường vào năm 2026, khi sự gia tăng ấy đồng thời sẽ khiến giá giảm.

Giám đốc Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) cho biết thị trường LNG đang dần chuyển sang thế “người mua nắm ưu thế”.

Trong lúc chờ đợi, Ủy viên Năng lượng EU Dan Jorgensen tuyên bố khối sẽ sớm khởi động lại cơ chế mua khí tập trung, nhằm đa dạng hóa nguồn cung và đạt được mức giá cạnh tranh hơn.

“Cơn đau đầu” ở Trung Âu

Hungary vẫn là quốc gia nhập khẩu nhiên liệu hóa thạch từ Liên bang Nga lớn nhất trong EU. Vào tháng 9, nước này chi 166 triệu euro cho dầu và 226 triệu euro cho khí đốt. Slovakia đứng thứ hai, với 145 triệu euro cho dầu và 62 triệu euro cho khí đốt.

Trong khi Cộng hòa Séc đã chấm dứt 60 năm nhập dầu từ Liên bang Nga qua đường ống Druzhba từ tháng 4, thì Hungary và Slovakia vẫn không có ý định làm điều tương tự, mặc dù JANAF - công ty vận hành đường ống từ Adriatic - khẳng định có thể đáp ứng đủ nhu cầu cho hai nhà máy lọc dầu của tập đoàn MOL (Hungary).

Hai quốc gia này cũng tiếp tục phụ thuộc vào khí đốt từ đường ống Turkstream, tuyến ống cuối cùng của Liên bang Nga tới châu Âu còn hoạt động. Lượng khí đốt vận chuyển qua đây đã tăng 7% so với cùng kỳ năm trước trong chín tháng đầu năm 2025.

Không chỉ duy trì xuất khẩu của Liên bang Nga, đường ống này còn làm suy yếu nỗ lực đa dạng hóa của châu Âu bằng cách bơm vào thị trường lượng khí đốt giá rẻ, khiến việc phát triển sản xuất nội địa bị giảm động lực.

Tuyến ống Turkstream đi qua Bulgaria, quốc gia được cho là ủng hộ kế hoạch chấm dứt nhập khí Liên bang Nga vào cuối năm 2027.

Thổ Nhĩ Kỳ và mối quan hệ ngày càng sâu với Moskva

Thổ Nhĩ Kỳ, một thành viên lâu năm của NATO, kể từ năm 2022 đã mở rộng hợp tác kinh tế với Liên bang Nga và trở thành trung tâm trung chuyển dầu và khí đốt của Liên bang Nga sang châu Âu.

Hiện nay, nước này là khách hàng nhiên liệu hóa thạch lớn thứ ba của Liên bang Nga, chỉ sau Trung Quốc và Ấn Độ, đồng thời là nhà nhập khẩu chính các sản phẩm dầu tinh chế của Liên bang Nga. Riêng trong tháng 9, theo Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí sạch (CREA), Thổ Nhĩ Kỳ đã mua 2,6 tỷ euro nhiên liệu hóa thạch của Liên bang Nga.

Trong gói trừng phạt thứ 18 của EU thông qua hồi tháng 7, khối này tuyên bố sẽ cấm nhập các sản phẩm dầu tinh chế từ các quốc gia thứ ba là “nhà nhập khẩu ròng dầu thô” kể từ tháng 1/2026. Tuy nhiên, theo báo cáo tháng 7 của CREA, biện pháp này chưa đủ mạnh để loại trừ hoàn toàn dầu Liên bang Nga.

Để lấp đầy các lỗ hổng còn lại, EU cần không chỉ tăng cường biện pháp và chính sách, mà còn đẩy mạnh giám sát và thực thi nghiêm ngặt hơn.

Nhà phân tích năng lượng của CREA, Luke Wickenden, nhận xét:“Ngay cả khi luật Repower EU được thông qua sớm, vẫn còn nhiều điều đáng lo ngại, đặc biệt là Điều 15 gây tranh cãi. Điều này được đề xuất theo yêu cầu của Tây Ban Nha, cho phép các quốc gia thành viên tạm thời dỡ bỏ lệnh cấm trong trường hợp khẩn cấp mặc dù khái niệm thế nào là ‘khẩn cấp’ vẫn chưa được định nghĩa rõ ràng”.