Căng thẳng lại leo thang

Hôm 10/10, Tổng thống Donald Trump đã công bố mức thuế bổ sung 100% đối với hàng hóa Trung Quốc, đồng thời hạn chế xuất khẩu tất cả các phần mềm quan trọng của Mỹ. Dự kiến lệnh này sẽ có hiệu lực từ ngày 1/11. Động thái này diễn ra chỉ vài giờ sau khi ông đe dọa hủy cuộc gặp trực tiếp sắp tới với nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình - cuộc gặp đầu tiên của họ sau sáu năm.

Hành động của ông Trump được cho là nhằm đáp trả một loạt các biện pháp cứng rắn từ phía Trung Quốc. Trước đó, nước này đã thông báo áp dụng các khoản phí cảng mới đối với tàu Mỹ, khởi xướng một cuộc điều tra chống độc quyền đối với “ông lớn” ngành chip Qualcomm Inc và đáng chú ý nhất là các biện pháp hạn chế xuất khẩu sâu rộng đối với đất hiếm và các vật liệu quan trọng khác. Theo quy định mới, các nhà xuất khẩu nước ngoài sử dụng các sản phẩm có chứa dù chỉ "dấu vết" của một số loại đất hiếm có nguồn gốc từ Trung Quốc giờ đây sẽ cần phải có giấy phép xuất khẩu, với lý do đảm bảo an ninh quốc gia. Các thiết bị và công nghệ để xử lý đất hiếm và sản xuất nam châm cũng bị kiểm soát.

Không chỉ dừng lại ở đó, cuộc đối đầu thương mại còn mở ra một mặt trận mới khi các tàu Trung Quốc từ ngày 14/10 sẽ phải trả một khoản phí đặc biệt để cập cảng Mỹ. Động thái này đã được Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR) công bố vào tháng 4/2025 nhằm kiềm chế sự thống trị của Trung Quốc trong lĩnh vực vận tải biển và khuyến khích việc đóng thêm tàu tại Mỹ.

Cụ thể, các tàu sản xuất tại Trung Quốc sẽ phải trả 18 USD/tấn (hoặc 120 USD mỗi container) với mức tăng 5 USD mỗi năm trong ba năm tiếp theo. Các tàu không sản xuất tại Trung Quốc nhưng do công dân Trung Quốc sở hữu sẽ phải trả 50 USD/tấn với mức tăng hàng năm là 30 USD/tấn trong ba năm tiếp theo.

Đáp lại, Trung Quốc cũng tuyên bố tất cả tàu thuyền được sản xuất tại Mỹ hoặc liên kết với một công ty Mỹ sẽ phải trả thuế "đặc biệt" để cập cảng Trung Quốc từ ngày 14/10. Theo đó, họ sẽ phải trả 400 NDT (56 USD) cho mỗi tấn, sau đó tăng lên 640 NDT (90 USD) vào tháng 4/2026 rồi tiếp tục tăng hàng năm.

Thị trường tài chính "dậy sóng"

Phản ứng ngay lập tức của thị trường trước các đòn thuế quan mới giữa Mỹ và Trung Quốc là một đợt bán tháo trên diện rộng. Hôm 10/10, chứng khoán Phố Wall đã trải qua phiên giao dịch tồi tệ nhất trong sáu tháng, với chỉ số công nghiệp Dow Jones sụt gần 900 điểm và thổi bay khoảng 2.000 tỷ USD giá trị vốn hóa thị trường. Hôm 10/10 một chỉ số theo dõi các cổ phiếu Trung Quốc niêm yết tại Mỹ cũng đã lao dốc hơn 6%.

Sự hoảng loạn không chỉ giới hạn ở các cổ phiếu liên quan trực tiếp đến Trung Quốc. Cổ phiếu của Nvidia Corp., một công ty công nghệ lớn bị kẹt giữa cuộc đối đầu về kiểm soát xuất khẩu chip của Mỹ và Trung Quốc, chứng kiến giá sụt giảm gần 5%.

Sự bất ổn còn lan rộng ra các thị trường khác. Thị trường hàng hóa, vốn rất nhạy cảm với thương mại toàn cầu, cũng đồng loạt giảm giá. Đáng chú ý, giá dầu đã rơi xuống mức thấp nhất năm tháng – một phản ứng mạnh mẽ của các quỹ đầu tư trước nguy cơ nhu cầu suy yếu vì đối đầu thương mại giữa hai nên kinh tế lớn nhất thế giới.

Tình trạng gia tăng căng thẳng này đang đe dọa một trong những đợt tăng giá mạnh mẽ nhất trên thị trường chứng khoán toàn cầu trong năm nay. Trước đó, chứng khoán Trung Quốc đã được hưởng lợi lớn từ thỏa thuận đình chiến thương mại và sự lạc quan về vai trò ngày càng tăng của nước này trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI). Chỉ số Hang Seng của Hong Kong (Trung Quốc) đã tăng tới 31% tính từ đầu năm 2025, sau bốn năm giảm liên tiếp. Đà tăng ấn tượng còn được thể hiện qua các cổ phiếu công nghệ lớn như Alibaba Group Holding Ltd. và Tencent Holdings Ltd. đều ghi nhận mức tăng vượt bậc, lần lượt hơn 100% và gần 60%. Chỉ số MSCI China (chỉ số đại diện cho các công ty vốn hóa lớn và vừa của Trung Quốc) cũng kết thúc tháng 9/2025 với chuỗi tăng tháng tăng thứ năm liên tiếp, đánh dấu chuỗi tăng dài nhất kể từ năm 2018 cho chỉ số này.

Những tín hiệu hạ nhiệt

Trung Quốc đã kiên quyết bảo vệ các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đất hiếm của mình, cho rằng đây là những quy định hợp pháp. Trung Quốc nhấn mạnh đây không phải là lệnh cấm xuất khẩu và các doanh nghiệp tuân thủ quy định cho mục đích dân sự vẫn sẽ được cấp phép.

Bộ Thương mại Trung Quốc ngày 12/10 cũng ra tuyên bố khẳng định việc tùy tiện đe dọa bằng cách tăng thuế quan không phải là cách hành xử đúng đắn. Bộ này còn cáo buộc Mỹ vi phạm tinh thần của cuộc đàm phán tại Madrid, Tây Ban Nha hồi tháng 9/2025 bằng cách liên tục đưa ra các biện pháp hạn chế mới.

Tuy nhiên, cùng ngày 12/10, giọng điệu từ phía Mỹ đã có phần hạ nhiệt đáng kể. Trên mạng xã hội Truth Social, Tổng thống Trump viết: "Đừng lo lắng về Trung Quốc, mọi chuyện rồi sẽ ổn thôi". Trong một cuộc phỏng vấn cùng ngày trên Fox News, Phó Tổng thống JD Vance đã kêu gọi Trung Quốc "lựa chọn con đường lý trí", miêu tả tình hình hiện tại là "một vũ điệu tinh tế".

Đáng chú ý, Đại diện Thương mại Mỹ (USTR) Jamieson Greer tiết lộ rằng sau khi Trung Quốc công bố các biện pháp kiểm soát xuất khẩu, phía Mỹ đã liên hệ để thực hiện một cuộc điện đàm nhưng Trung Quốc đã "trì hoãn". Ông Greer cũng bày tỏ hy vọng thị trường sẽ bình tĩnh trở lại trong tuần này vì đến ngày 1/11 các biện pháp thuế quan mới mới có hiệu lực.

Tiếp tục đàm phán hay quay lại đối đầu?

Nhiều chuyên gia cho rằng những động thái cứng rắn từ cả hai phía có thể là một phần của chiến lược đàm phán trước thềm cuộc gặp thượng đỉnh dự kiến tại Hàn Quốc vào cuối tháng này, bên lề Hội nghị cấp cao Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC).

Ông Hao Hong, Giám đốc đầu tư tại công ty quản lý tài sản Lotus Asset Management, nhận định đây rõ ràng là một tình huống không đáng hoan nghênh khi chỉ vài tuần nữa là hội nghị thượng đỉnh diễn ra. Cả hai bên có thể được xem là đang “tất tay” cho cuộc đàm phán sắp tới. Đối với thị trường chứng khoán, ông cho rằng đợt leo thang này sẽ làm sứt mẻ đà tăng giá nhưng khó có thể thay đổi quỹ đạo đi lên của nó.

Các nhà phân tích của ngân hàng đầu tư Goldman Sachs cũng cho rằng, câu hỏi quan trọng nhất đối với thị trường là liệu các biện pháp này cuối cùng có được thực thi hay không, khi chúng sẽ tạo những ảnh hưởng nghiêm trọng đến chuỗi cung ứng toàn cầu và đặc biệt là sản xuất công nghệ cao? Hay đây chỉ đơn thuần là những nỗ lực nhằm giành lợi thế đàm phán trước các cuộc hội đàm song phương?

Họ cho rằng kịch bản có khả năng xảy ra nhất là cả hai bên sẽ rút lại các chính sách cứng rắn nhất và tiến hành các cuộc đàm phán để gia hạn thêm thỏa thuận tạm dừng leo thang thuế quan đã đạt được vào tháng 5/2025.

Dù vậy, rủi ro về một cuộc chiến thương mại toàn diện với việc tái áp đặt các mức thuế cao - lên tới 145% từ Mỹ và 125% từ Trung Quốc - vẫn hiện hữu. Bà Chang Shu, nhà kinh tế trưởng châu Á tại đơn vị tư vấn và nghiên cứu thị trường của hãng tin Bloomberg, ước tính rằng nếu Mỹ tăng thuế 100%, mức thuế suất thực tế đối với hàng hóa Trung Quốc có thể lên tới khoảng 140%. Nếu điều đó thực sự xảy ra, mức thuế này có thể đóng băng hoàn toàn dòng chảy thương mại giữa hai nước chứ không chỉ đơn thuần là tăng chi phí.

Các nhà phân tích tại công ty nghiên cứu Hutong Research cho rằng nỗi e ngại của Mỹ đối với Trung Quốc mang tính chiến lược, chứ không phải kinh tế. Họ lập luận rằng sự gián đoạn trong dòng chảy đất hiếm đe dọa năng lực sản xuất quốc phòng, một trụ cột cốt lõi của sức mạnh toàn cầu của Mỹ.

Cuối cùng, một giải pháp thông qua đàm phán vẫn được xem là kịch bản khả dĩ nhất. Trong những tuần tới, thế giới sẽ dõi theo liệu hai nền kinh tế lớn nhất có tìm được lối thoát cho những bất đồng hay sẽ tiếp tục đẩy nhau vào một cuộc đối đầu thương mại không có hồi kết.

Ông Ray Wang, nhà phân tích thị trường bán dẫn tại The Futurum Group, cho rằng những rủi ro về kinh tế, an ninh và chuỗi cung ứng đối với cả hai bên đơn giản là quá cao để có thể duy trì thế đối đầu hiện tại vô thời hạn.