Trong những ngày này, khi Hội nghị lần thứ 30 các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP30) bắt đầu diễn ra tại thành phố Belem của Brazil, vấn đề “thuế carbon” đánh vào hàng nhập khẩu - một chính sách môi trường tiêu biểu của châu Âu - có thể trở thành điểm nóng gây tranh cãi giữa các bên.
Khói bốc lên từ một nhà máy ở Queensland, Australia. Ảnh tư liệu - minh họa: AFP/TTXVN
Được thử nghiệm từ năm 2023 và dự kiến đưa vào áp dụng đầy đủ từ năm 2026, Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon của Liên minh châu Âu (CBAM) được thiết kế nhằm tạo sân chơi bình đẳng cho các ngành công nghiệp châu Âu vốn đang phải tuân thủ các quy định nghiêm ngặt về vấn đề phát thải.
CBAM nhắm tới các mặt hàng nhập khẩu có hàm lượng carbon cao như thép, nhôm, xi măng, phân bón, điện và hydrogen để buộc các công ty nước ngoài phải trả mức phí tương đương với các nhà sản xuất trong khối vốn đang phải chi trả theo hệ thống mua bán khí thải nội khối. Ngoài ra, EU cũng đang xem xét mở rộng cơ chế này sang các lĩnh vực khác, động thái được xem là khá nhạy cảm đối với ngành ô tô và hàng không vũ trụ.
Ông Pierre Leturcq - chuyên gia chính sách tại Viện Chính sách Môi trường châu Âu - nhấn mạnh mục đích của CBAM là nhằm ngăn chặn rò rỉ carbon thông qua việc chặn các công ty chuyển hoạt động sản xuất sang các quốc gia có tiêu chuẩn khí thải lỏng lẻo hơn. EU đang áp mức phí carbon khoảng 70 - 80 euro/tấn và dự kiến sẽ tăng lên hơn 100 euro/tấn vào năm 2030.
Mặc dù được quảng bá là công cụ "đạo đức" nhằm thúc đẩy các hoạt động xanh trên toàn cầu nhưng một số đối tác thương mại của châu Âu lại xem CBAM như một hình thức bảo hộ trá hình. Tiêu biểu trong số này là Tổng thống Mỹ Donald Trump, người dã nhiều lần công kích chương trình khí hậu của EU và đòi quyền miễn trừ cho các công ty Mỹ.
Tuy nhiên, theo Elisa Giannelli thuộc tổ chức nghiên cứu môi trường E3G, các đối tác có lẽ đã hiểu sai hoặc diễn giải sai CBAM. "Không ai thực sự quan tâm xem công cụ này thực sự là cái gì", bà nói.
Tại Hội nghị COP30 năm nay, nhiều quốc gia - trong đó có Trung Quốc, Ấn Độ và Bolivia - đang đề nghị bổ sung vấn đề thuế biên giới carbon của EU vào nhóm “các biện pháp thương mại đơn phương” trong chương trình nghị sự sẽ được thảo luận tại hội nghị. Tuy nhiên, theo chuyên gia Pierre Leturcq, điều này có thể khiến các đại biểu sao nhãng những nội dung đàm phán cấp thiếu hơn như về tài chính khí hậu và mức độ cắt giảm phát thải vốn cần tới những khoản đầu tư lên tới hàng trăm tỷ euro.
Để giảm bớt căng thẳng, một số chuyên gia đề xuất EU nên dành một phần doanh thu từ CBAM để hỗ trợ các nỗ lực khử carbon ở những nước đang phát triển.
Ngoài EU, Anh cũng dự định sẽ triển khai cơ chế thuế carbon tương tự kể từ năm 2027 và tiếp đó có thể sẽ có thêm một số nước khác.