Kế hoạch đầy tham vọng của Liên minh châu Âu (EU) nhằm loại bỏ hoàn toàn sự phụ thuộc vào khí đốt của Nga đang đứng trước một thách thức lớn, khi Thổ Nhĩ Kỳ tuyên bố sẽ không ủng hộ các quy định giám sát mới của khối. Theo tờ Politico châu Âu (Politico.eu), nằm ngay biên giới EU, Thổ Nhĩ Kỳ từ lâu đã đóng vai trò là một cầu nối năng lượng quan trọng. Tuy nhiên, lập trường kiên quyết của Ankara đang tạo ra một "lỗ hổng" tiềm ẩn, đe dọa làm chệch hướng nỗ lực của Brussels trong việc cắt nguồn thu quan trọng cho Moskva.

Sau hơn ba năm kể từ khi xung đột tại Ukraine bùng nổ, EU đã có những bước tiến đáng kể trong việc giảm phụ thuộc vào năng lượng của Nga, bao gồm việc ngừng mua dầu và than đá bằng đường biển, đồng thời giảm khoảng hai phần ba lượng khí đốt nhập khẩu. Tuy nhiên, khối này vẫn tiếp tục mua một lượng khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) và một lượng nhỏ khí qua đường ống. Để giải quyết tình trạng này, vào tháng 6 năm nay, Brussels đã đề xuất một dự luật nhằm cấm hoàn toàn việc nhập khẩu khí đốt của Nga, bắt đầu với các hợp đồng ngắn hạn trong năm nay và loại bỏ dần các hợp đồng dài hạn vào cuối năm 2027.

Để thực hiện kế hoạch trên, Ủy ban châu Âu (EC) muốn áp đặt các yêu cầu giám sát mới, buộc các công ty phải cung cấp thông tin chi tiết về nguồn gốc nhiên liệu. Tuy nhiên, Thổ Nhĩ Kỳ lại không mặn mà với ý tưởng này.

"Lỗ hổng" chiến lược và cảnh báo từ giới chuyên gia

Bộ Ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ đã thẳng thắn tuyên bố với Politico rằng họ chỉ thực hiện những lệnh trừng phạt đã được Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc thông qua. "Thổ Nhĩ Kỳ cho rằng các lệnh trừng phạt đơn phương có nguy cơ gây gián đoạn nền kinh tế và làm gia tăng mối lo ngại về an ninh năng lượng cho tất cả mọi người", tuyên bố cho biết.

Sự từ chối trên của Ankara được giới chuyên gia cảnh báo là có thể tạo ra một "lỗ hổng" lớn. Ông Ville Niinistö, nghị sĩ châu Âu của Đảng Xanh, nhận định rằng việc Thổ Nhĩ Kỳ từ chối tuân thủ các điều khoản giám sát của EU có thể gây ra những thách thức đối với việc thực hiện hiệu quả quy định này. Vấn đề càng trở nên nghiêm trọng hơn khi vai trò của Thổ Nhĩ Kỳ như một trung tâm trung chuyển ngày càng tăng.

Chuyên gia phân tích năng lượng Aura Săbăduș từ công ty tư vấn ICIS cũng đồng tình với nhận định trên. Chuyên gia này cho biết việc theo dõi nguồn gốc dòng khí đốt là vô cùng khó khăn, đặc biệt khi nhiên liệu thường phải qua nhiều bên trung gian, đồng thời chỉ ra rủi ro đặc biệt tại điểm giao dịch xuyên biên giới Strandzha-Malkoclar nối Thổ Nhĩ Kỳ với Bulgaria, nơi khí đốt có thể bị "trộn lẫn" với các nguồn cung khác. Xét đến mức giá tương đối rẻ với khí đốt của Moskva, chuyên gia Săbăduș cho rằng có "nguy cơ cao" là phần lớn khí đốt qua tuyến này là của Nga.

Theo dữ liệu từ nền tảng ENTSO-G, năm ngoái, EU đã nhập khẩu 1,9 tỷ mét khối khí đốt qua các tuyến đường ống trên. Con số này có thể tăng lên 5,4 tỷ mét khối, chiếm một phần năm tổng lượng khí đốt nhập khẩu qua đường ống của khối này từ Nga. Chuyên gia Săbăduș cho rằng "kẽ hở" này "chắc chắn cần phải được đưa vào" đề xuất pháp lý của EU.

Mối quan hệ ngoại giao căng thẳng và bài toán kinh tế

Nguyên nhân sâu xa của lập trường kiên quyết từ Thổ Nhĩ Kỳ được ông Mehmet Öğütçü, cựu nhà ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ và Tổng Giám đốc điều hành công ty tư vấn Global Resources Partnership, lý giải, cho rằng Ankara "không có nhiều động lực để tuân thủ" dự luật của EU, do mối quan hệ giữa hai bên đang "ở mức thấp nhất có thể".

Một báo cáo mới từ Nghị viện châu Âu (EP) công bố vào tháng 5 năm nay đã chỉ trích gay gắt chính sách đối ngoại của Thổ Nhĩ Kỳ, gọi chính sách này ngày càng mang tính đối đầu, không phù hợp với các giá trị của EU và gây tổn hại đến tiến trình gia nhập vốn đã bị trì hoãn từ lâu.

Báo cáo nêu chi tiết một loạt các hoạt động quốc tế của Thổ Nhĩ Kỳ, từ các hoạt động quân sự ở các khu vực lân cận cho đến quyền tự chủ chiến lược ngày càng tăng, và coi chúng là dấu hiệu cho thấy Ankara đang dần rời xa các tiêu chuẩn và nguyên tắc chính trị của EU.

Vị thế địa chính trị độc đáo của Thổ Nhĩ Kỳ, nằm giữa Đông và Tây, một lần nữa được nhấn mạnh trong báo cáo, đặc biệt liên quan đến cuộc chiến ở Ukraine. Mặc dù ca ngợi vai trò của Ankara trong việc làm trung gian cho thỏa thuận ngũ cốc Biển Đen, các Nghị sĩ châu Âu lại chỉ trích gay gắt việc Thổ Nhĩ Kỳ tiếp tục hợp tác kinh tế với Nga.

Báo cáo cho rằng Thổ Nhĩ Kỳ đã trở thành một cửa ngõ quan trọng để Nga lách lệnh trừng phạt của EU, đặc biệt là trong các lĩnh vực như tài chính và năng lượng. Theo các nhà lập pháp EP, điều này làm suy yếu sự thống nhất của EU và làm suy yếu hiệu quả của phản ứng chung trước Moskva.

Ngoài ra, dù có những tuyên bố cho rằng dòng khí đốt được giám sát chặt chẽ, nhưng các chuyên gia vẫn tỏ ra hoài nghi. Chuyên gia Săbăduș cảnh báo rằng "khả năng cao" là Thổ Nhĩ Kỳ có thể chỉnh sửa nội dung các giấy tờ hải quan, như họ đã bị nghi ngờ làm với các chuyến hàng dầu của Nga, nhấn mạnh rằng EU không có thẩm quyền để kiểm tra hải quan thay chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ.

Để giải quyết tình trạng bế tắc trên, ông Öğütçü cho rằng Brussels sẽ cần phải đưa ra các "biện pháp xoa dịu", chẳng hạn như nối lại các cuộc đàm phán bị đình trệ về các vấn đề năng lượng liên quan đến nỗ lực gia nhập EU của Thổ Nhĩ Kỳ, hoặc giải ngân các khoản vốn cho các dự án xanh. Bộ Ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ cũng bày tỏ "sẵn sàng hợp tác với EU về các vấn đề năng lượng" nếu khối này thể hiện thiện chí.

Tóm lại, nỗ lực của EU nhằm hoàn toàn chấm dứt sự phụ thuộc vào khí đốt Nga đang đối mặt với trở ngại lớn từ một đối tác quan trọng. Sự miễn cưỡng của Thổ Nhĩ Kỳ không chỉ tạo ra một lỗ hổng trong các quy định của EU mà còn phản ánh sự căng thẳng trong mối quan hệ giữa hai bên. Việc giải quyết vấn đề này sẽ đòi hỏi không chỉ các giải pháp pháp lý mà còn cả những động thái ngoại giao nhằm xây dựng lại lòng tin và lợi ích chung.