Phát biểu tại Hội thảo, ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký, Trưởng Ban Pháp chế VCCI cho rằng: Ngành công nghiệp khai khoáng đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, không chỉ cung cấp nguyên liệu đầu vào thiết yếu cho nhiều ngành công nghiệp nền tảng như: Luyện kim, năng lượng, vật liệu xây dựng, mà còn là nguồn thu lớn cho ngân sách nhà nước.

“Việt Nam sở hữu nhiều loại khoáng sản có giá trị chiến lược, trong đó có đất hiếm, vonfram, bôxit. Đây là những nguyên tố đóng vai trò then chốt trong chuỗi cung ứng toàn cầu về công nghệ cao, năng lượng tái tạo, sản xuất pin, chip bán dẫn và quốc phòng”, ông Đậu Anh Tuấn thông tin.

Ông Tuấn nhấn mạnh, nghĩa vụ tài chính hiện nay của các doanh nghiệp khoáng sản tại Việt Nam cao hơn nhiều lần so với mức trung bình của nhiều quốc gia khác, tạo ra rủi ro lớn cho năng lực cạnh tranh và thu hút đầu tư.

Vì vậy, cần có đánh giá toàn diện chính sách hiện hành trong ngành khoáng sản, đồng thời đối thoại cởi mở, thẳng thắn giữa các bên liên quan để xác định đúng mức độ gánh nặng thuế - tài chính, từ đó xây dựng chính sách hài hòa, thúc đẩy phát triển bền vững cho ngành.

Ông Bùi Ngọc Tuấn, Phó Tổng Giám đốc Dịch vụ Tư vấn Thuế Deloitte Việt Nam nhận định, bất cập lớn nhất nằm ở việc áp dụng đồng thời thuế tài nguyên và tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, tạo ra tình trạng "thuế chồng thuế".

“Ngành khai khoáng Việt Nam đang gánh tổng nghĩa vụ thuế và phí lên tới khoảng 25% doanh thu, cao hơn nhiều so với mức trung bình 5 - 10% ở Úc, Mỹ hay Malaysia. Đặc biệt, thuế thu nhập doanh nghiệp lên tới 50% đối với khai thác vonfram và đất hiếm, cao gấp đôi mức tiêu chuẩn 20%”, ông Bùi Ngọc Tuấn cho biết. 

Thực tế này cho thấy cần sớm rà soát và hoàn thiện chính sách tài chính, nhằm tháo gỡ rào cản cho doanh nghiệp và thúc đẩy chế biến sâu.

Đặc biệt, theo phản ánh từ cộng đồng doanh nghiệp, tổng mức nghĩa vụ tài chính hiện nay đang cao vượt trội so với thông lệ quốc tế, có thể chiếm tới 30 - 40% doanh thu. Trong khi đó, các quốc gia có ngành khai khoáng phát triển như Australia, Canada, Indonesia thường chỉ áp dụng một cơ chế thuế tài nguyên (royalty) linh hoạt, kết hợp với thuế thu nhập doanh nghiệp, với tổng mức thu thấp hơn đáng kể. 

Chính sự chồng lấn về bản chất giữa thuế tài nguyên và tiền cấp quyền đang làm tăng chi phí, giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam, đồng thời tạo ra những rủi ro pháp lý và làm giảm động lực đầu tư vào khai thác hiệu quả và chế biến sâu trong lĩnh vực khoáng sản. Trong đó, khai thác hiệu quả và chế biến sâu lại đang là định hướng xuyên suốt trong Nghị quyết 10-NQ/TW của Bộ Chính trị về chiến lược phát triển ngành khoáng sản đến năm 2030, tầm nhìn 2045.

Theo ông Phan Chiến Thắng, Phó Tổng giám đốc Công ty Masan High-Tech Materials, việc khai thác và chế biến khoáng sản không phải cứ múc lên bán, mà cần phải trải qua một quá trình đầu tư công nghệ. Tuy nhiên, thủ tục cấp phép khai thác khoáng sản doanh nghiệp đối mặt với nhiều khó khăn, có khi phải mất hàng năm trời, khiến doanh nghiệp mất đi cơ hội đầu tư.

Bên cạnh đó, mức phí thuế mà doanh nghiệp khoáng sản đang phải nộp quá cao, “tổng mức phí thuế, chưa bao gồm thuế thu nhập doanh nghiệp mà doanh nghiệp phải nộp chiếm 24 - 26% doanh thu”, ông Phan Chiến Thắng cho biết và cho rằng, để hiện thực hoá Nghị quyết 10-NQ/TW của Bộ Chính trị, cần đơn giản hoá thủ tục hành chính, thuận lợi hơn trong khâu cấp phép. Ngoài ra, chính sách tài chính thuế đối với doanh nghiệp khoáng sản cần ổn định, để doanh nghiệp yên tâm hoạt động và đầu tư công nghệ cho sản xuất, kinh doanh.

Từ những phân tích trên, ông Nguyễn Tiến Chỉnh - Trưởng Ban Khoa học Công nghệ - Hội Khoa học Công nghệ Mỏ Việt Nam cho rằng: Chính sách thuế phí phải hợp lý, đảm bảo nguồn thu cho ngân sách. Đồng thời cũng phải đảm bảo, khuyến khích các nhà đầu tư khai thác tài nguyên khoáng sản có hiệu quả, nhằm “nuôi dưỡng” nguồn thu và đảm bảo lợi ích của cư dân vùng có khoáng sản, phát triển bền vững ngành khai thác khoáng sản.

Hoàn thiện thể chế, đặc biệt là trong lĩnh vực tài chính tài nguyên cần sự đồng thuận, minh bạch và khoa học. Đặc biệt, cần đảm bảo hài hòa giữa lợi ích của nhà nước - doanh nghiệp - xã hội, đúng với tinh thần phát triển bền vững đã được định hướng trong các văn kiện quan trọng của Đảng và Nhà nước.