Cấp bách tạo nguồn cung
 
Lâm Đồng hiện có bờ biển dài 192 km, là một trong ba ngư trường lớn của cả nước với nguồn lợi thủy sản phong phú. Với hơn 8.400 tàu cá, hằng năm sản lượng khai thác hải sản của tỉnh bình quân hơn 230.000 tấn. Bên cạnh khai thác xa bờ, tỉnh phát triển mạnh nuôi trồng thủy sản, đặc biệt là nuôi tôm thịt và tôm giống với diện tích 900 ha. Đây là nguồn cung quan trọng cho hoạt động chế biến xuất khẩu - ngành hàng chủ lực của địa phương.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường Lâm Đồng, hiện toàn tỉnh có 26 doanh nghiệp chế biến thủy sản xuất khẩu; trong đó, 5 doanh nghiệp được phép xuất khẩu trực tiếp vào thị trường EU - thị trường có yêu cầu cao về truy xuất nguồn gốc và chống khai thác IUU. Sản lượng thủy sản chế biến trong 6 tháng đầu năm 2025 của toàn tỉnh đạt hơn 20 nghìn tấn. Kim ngạch xuất khẩu thủy sản 6 tháng đầu năm 2025 đạt hơn 117 triệu USD, tăng 6% so với cùng kỳ năm 2024.

Không chỉ có lợi thế về sản lượng, hệ thống cảng cá Phan Thiết, Phú Hải, La Gi, Phan Rí Cửa cùng mạng lưới thu mua, sơ chế và hậu cần nghề cá được đầu tư đồng bộ, tạo điều kiện thuận lợi để hình thành các chuỗi liên kết khai thác - chế biến - tiêu thụ.
 
Ông Nguyễn Văn Chiến, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Lâm Đồng cho biết, hiện nay, tình trạng khai thác bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) không chỉ làm cạn kiệt nguồn lợi thủy sản, mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín và khả năng xuất khẩu thủy sản Việt Nam. Trước thực trạng đó, việc xây dựng và triển khai kế hoạch tổ chức sản xuất khai thác thủy sản theo chuỗi giá trị gắn với chống khai thác IUU nhằm tạo nguồn nguyên liệu sạch cho chế biến và xuất khẩu là giải pháp vô cùng cần thiết và cấp bách. Đây cũng là tiền đề để hướng đến phát triển nghề cá bền vững.

Theo đó, Sở Nông nghiệp và Môi trường Lâm Đồng đã thành lập Tổ điều hành và các nhóm nghiệp vụ hỗ trợ triển khai mô hình chuỗi giá trị tại các cảng cá Phan Thiết, Phú Hải. Qua đó, công tác tuyên truyền, vận động ngư dân tham gia được đẩy mạnh, giúp họ hiểu rõ lợi ích và trách nhiệm trong hoạt động khai thác hợp pháp, có kiểm soát nguồn gốc. Đến nay, nhóm nghiệp vụ tại các cảng cá đã vận động được 63 tàu tham gia chuỗi, cung cấp 200 tấn nguyên liệu sạch; cấp 15 Giấy xác nhận nguyên liệu thủy sản khai thác (SC) các doanh nghiệp chế biến xuất khẩu.

Không chỉ dừng ở hoạt động khai thác, các đơn vị chức năng còn tăng cường kiểm tra, hướng dẫn tàu cá đăng kiểm, cấp giấy phép, chứng nhận an toàn vệ sinh thực phẩm, duy trì kết nối thiết bị giám sát hành trình. Cùng với đó, doanh nghiệp chế biến được hỗ trợ xây dựng mô hình liên kết từ khai thác - vận chuyển - bảo quản đến chế biến, giúp tối ưu quy trình, giảm chi phí và nâng cao chất lượng sản phẩm.

Bà Trần Thị Trinh, phụ trách bộ phận quản lý chất lượng của Công ty TNHH Thủy hải sản HaiWang cho biết, nguyên liệu “sạch” theo chuỗi giá trị gắn với chống khai thác IUU là nguồn nguyên liệu được khai thác và quản lý theo một quy trình chặt chẽ, minh bạch, hợp pháp. Nguyên liệu “sạch” theo chuỗi giá trị giúp doanh nghiệp chủ động nguồn hàng, đảm bảo yêu cầu khắt khe của thị trường, nhất là EU. Đây cũng là hướng đi bền vững giúp sản phẩm có thương hiệu và chỗ đứng lâu dài.

Hướng đi tất yếu

Giai đoạn 2021 - 2025, Chi cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường tỉnh Lâm Đồng đã vận động 160 doanh nghiệp và cơ sở sản xuất tham gia liên kết, hình thành 7 chuỗi sản xuất, chế biến, tiêu thụ thủy sản an toàn với tổng sản lượng được kiểm soát đạt gần 6.400 tấn/năm. Cùng với đó, chi cục đã tổ chức cho 65 cơ sở thu mua hải sản đã ký cam kết không mua hải sản từ tàu bốc dỡ ngoài khu vực quản lý cảng; cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện an toàn thực phẩm cho 141 tàu hậu cần. Đây là nền tảng quan trọng để Lâm Đồng mở rộng quy mô chuỗi liên kết và kiểm soát chặt chẽ nguồn nguyên liệu khai thác phục vụ chế biến, xuất khẩu.

Bà Nguyễn Thùy Quý Tú, Chi cục trưởng Chi cục Chất lượng, chế biến và Phát triển thị trường cho biết, việc tạo dựng nguồn nguyên liệu sạch, minh bạch trong khai thác thủy sản có ý nghĩa quan trọng, góp phần nâng cao tính cạnh tranh, thuận lợi truy xuất nguồn gốc sản phẩm, đáp ứng yêu cầu của các thị trường nhập khẩu, đặc biệt là EU trong lộ trình gỡ “thẻ vàng” IUU.
 
Ngoài ra, tạo nguồn nguyên liệu sạch còn giúp ổn định đầu ra cho ngư dân, nâng cao giá trị sản phẩm, tạo điều kiện để doanh nghiệp duy trì và mở rộng thị trường quốc tế. Đồng thời, việc kiểm soát chặt chẽ nguồn nguyên liệu còn góp phần bảo vệ nguồn lợi thủy sản, khai thác hợp pháp, hướng tới phát triển nghề cá bền vững. Tuy nhiên, việc triển khai chuỗi giá trị trên thực tế vẫn đối mặt với một số khó khăn: số lượng tàu cá chưa đủ điều kiện hoạt động còn cao, liên kết giữa ngư dân và doanh nghiệp chưa chặt chẽ, cơ sở hạ tầng cảng cá còn hạn chế…

Theo bà Trần Thị Nga, Phó phòng Quản lý chất lượng Công ty TNHH Hải Nam (phường Phú Thủy), khó khăn hiện nay là việc thu mua nguyên liệu sạch không đáp ứng đủ nhu cầu xuất khẩu, buộc phải giảm đơn hàng xuất khẩu. Nhận thức của một bộ phận ngư dân, cơ sở thu mua về IUU chưa sâu kỹ, mối liên kết còn lỏng lẻo… Bên cạnh đó hiện chỉ có 2/4 cảng cá tại tỉnh được cấp chứng nhận SC nên doanh nghiệp gặp khó.
 
“Chúng tôi mong các cơ quan chức năng tiếp tục hỗ trợ dữ liệu tàu cá, đẩy mạnh tuyên truyền, giúp ngư dân hiểu rõ hơn lợi ích của việc tham gia chuỗi giá trị, từ đó phục hồi và mở rộng xuất khẩu,” bà Nga nói.

Xác định xây dựng chuỗi liên kết giá trị không chỉ là giải pháp trước mắt để gỡ “thẻ vàng” IUU, mà là con đường tất yếu để nghề cá Lâm Đồng phát triển bền vững, ngành nông nghiệp tỉnh Lâm Đồng đang tăng cường giám sát tàu cá, rà soát và kiên quyết xử lý tàu cá chưa đủ điều kiện hoạt động; xử lý nghiêm vi phạm IUU. Bên cạnh đó, tỉnh nghiên cứu, tạo cơ chế khuyến khích, hỗ trợ doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu thủy sản liên kết trực tiếp với các tàu cá, tổ đội khai thác; xây dựng chính sách hỗ trợ ngư dân chuyển đổi nghề khai thác có nguy cơ cao sang các nghề bền vững hơn…

Sở Nông nghiệp và Môi trường cũng đang triển khai đợt cao điểm kiểm tra các cơ sở, doanh nghiệp thu mua, chế biến, xuất khẩu thủy sản sang thị trường châu Âu, tập trung vào quy trình trước- trong- sau thu mua, bảo đảm hồ sơ nguyên liệu truy xuất được nguồn gốc và đáp ứng quy định chống khai thác IUU.

Ông Nguyễn Văn Chiến, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Lâm Đồng cho biết, trong giai đoạn hiện nay cần thực hiện mục tiêu kép. Đó là vừa tập trung chống khai thác IUU, sẵn sàng chủ động đón đoàn thanh tra EC vào Việt Nam, cùng cả nước giải quyết mục tiêu gỡ “thẻ vàng”. Song song đó, vừa tập trung sản xuất, chế biến thủy sản, xuất khẩu, đảm bảo kim ngạch xuất khẩu thủy sản trong năm 2025 đạt 250 triệu USD. Muốn đạt được điều đó, việc tạo được nguồn nguyên liệu “sạch”, hợp pháp, an toàn, chất lượng giữ vai trò quan trọng.