Hoàn thiện thể chế ngay từ những bước đi đầu tiên

Theo ông Mai Ái Trực, khi Bộ Tài nguyên và Môi trường được thành lập ngày 5/8/2002, có rất nhiều công việc phải bắt tay ngay từ đầu. Nhưng việc cấp bách và trọng tâm xuyên suốt nhiệm kỳ đầu tiên của Bộ là xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật thuộc các lĩnh vực do Bộ Tài nguyên và Môi trường quản lý nhằm góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội và tạo thuận lợi cho công tác quản lý các lĩnh vực này.

Thời điểm đó, Bộ được giao quản lý đất đai, tài nguyên nước, khoáng sản, môi trường, khí tượng thủy văn, đo đạc và bản đồ; sau này mở rộng thêm biến đổi khí hậu, biển và hải đảo. “Lĩnh vực nào cũng cần xây dựng hoặc hoàn thiện khung pháp lý, nhưng đất đai là lĩnh vực nóng nhất. Đến bây giờ, sau hơn 20 năm, lĩnh vực đất đai vẫn nhận được sự quan tâm đặc biệt. Vì vậy, Bộ luôn dồn sức cho lĩnh vực này”, ông Mai Ái Trực nhớ lại.

Bằng quyết tâm cải cách mạnh mẽ, chỉ trong vòng hơn 9 tháng kể từ ngày có quyết định thành lập Ban soạn thảo, Luật Đất đai (sửa đổi) đã thể chế hóa đúng đắn và đầy đủ Nghị quyết Hội nghị lần thứ ba (khoá IX) của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về tiếp tục đổi mới chính sách, pháp luật đất đai trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và đã được Quốc hội thông qua.

Ông Mai Ái Trực cho biết, Luật Đất đai năm 2003 và Nghị định 181 từng được gọi vui là “siêu nghị định” vì dung lượng quá lớn, đã tạo ra tiếng vang lúc bấy giờ. So với Luật Đất đai năm 1993 trước đó, Luật Đất đai năm 2003 có nhiều nội dung đổi mới.

Các điểm nổi bật của Luật Đất đai sửa đổi khi đó là đã làm rõ hơn quyền của Nhà nước với tư cách là đại diện chủ sở hữu toàn dân về đất đai và thống nhất quản lý đất đai; đồng thời, quy định cụ thể hơn các quyền của người sử dụng đất, trong đó có việc xử lý nhiều vướng mắc về công nhận và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho nhiều trường hợp thời gian dài trước đó không được cấp giấy chứng nhận.

Cũng trong đạo luật này, tư duy kinh tế thị trường được thể hiện rõ khi giá đất Nhà nước quy định phải sát với giá chuyển nhượng thực tế trong điều kiện bình thường. Khi có chênh lệch lớn so với giá chuyển nhượng quyền sử dụng đất thực tế trên thị trường phải điều chỉnh cho phù hợp. Bên cạnh đó, việc đẩy mạnh phân cấp quản lý đất đai cho địa phương giúp tinh giản thủ tục và đáp ứng kịp thời hơn nhu cầu của người dân và doanh nghiệp.

Tư duy mới trong bảo vệ môi trường

Cùng với đất đai, các lĩnh vực tài nguyên nước, khoáng sản, khí tượng thủy văn, đo đạc và bản đồ cũng dần được hoàn thiện khung pháp lý, quy định rõ trách nhiệm của bộ, ngành và địa phương, hướng tới khai thác hiệu quả và bền vững tài nguyên thiên nhiên.

Nhận thức được tầm quan trọng của cân bằng giữa tăng trưởng và bảo vệ môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã chủ động cùng Ban Kinh tế Trung ương trình Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 41-NQ/TW năm 2004 về bảo vệ môi trường trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Nghị quyết xác định quan điểm coi môi trường “là một yếu tố không thể thiếu trong phát triển kinh tế xã hội bền vững, đặt bảo vệ môi trường ngang với các mục tiêu phát triển khác” và “lấy con người làm trung tâm, kết hợp chặt chẽ phát triển kinh tế với giải quyết các vấn đề xã hội và bảo vệ môi trường”.

Ông Mai Ái Trực cho biết, về nhiệm vụ và giải pháp, Bộ Chính trị yêu cầu: “Đa dạng hóa các nguồn đầu tư cho môi trường. Riêng ngân sách nhà nước cần có mục chi riêng cho hoạt động sự nghiệp môi trường và tăng chi để bảo đảm đến năm 2006 đạt mức chi không dưới 1% tổng chi ngân sách và tăng dần tỷ lệ này theo tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế”.

“Trong cuộc họp của Bộ Chính trị thảo luận, thông qua Nghị quyết này, một số ý kiến phân vân về việc ghi tỷ lệ phần trăm đó trong Nghị quyết, nhưng sau khi nghe trình bày của Bộ Tài nguyên và Môi trường về sự cần thiết dành ngân sách ổn định cho sự nghiệp môi trường, Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh đã kết luận: Cần giữ quy định này, coi đó là “điểm nhấn” của Nghị quyết”, ông Mai Ái Trực chia sẻ.

Theo ông Mai Ái Trực, những nhiệm kỳ sau này, việc xây dựng và hoàn thiện pháp luật thuộc các lĩnh vực do Bộ Tài nguyên và Môi trường quản lý tiếp tục được tăng cường và có nhiều đổi mới quan trọng, nhưng những vấn đề cốt lõi nêu trên về đất đai và môi trường không thay đổi, chỉ làm rõ hơn, mang tính khả thi hơn.

Hiện nay, nông nghiệp và môi trường đã được quản lý chung, nhiều lĩnh vực trước đây do hai Bộ quản lý có sự liên kết chặt chẽ. Việc lồng ghép và kết hợp các chính sách cũng như xây dựng pháp luật theo hướng tích hợp là yêu cầu cần được đặt ra.