Theo Bloomberg, có hai xu hướng trái ngược nhau đang xuất hiện. Ở những nước như Israel, các ca mắc COVID-19 mới đang giảm khi chương trình tiêm chủng mở rộng. Còn ở những nước khác như Seychelles, nơi đã tiêm vacccine nhiều nhất thế giới, số ca lây nhiễm tiếp tục tăng, thậm chí tăng lên mức kỷ lục mới.

Một lý do có thể là do các loại vaccine khác nhau đang được dùng ở những nước này. Bằng chứng từ các chương trình tiêm chủng mở rộng toàn cầu cho thấy vaccine dùng công nghệ mRNA của Moderna và Pfizer giúp người đã tiêm không lây lan virus, giúp giảm số ca mắc mới. Đây là một lợi ích bất ngờ khi mà những loại vaccine COVID-19 đầu tiên chỉ được dùng với mục đích chính là ngăn chặn ca bệnh nặng.

Trong khi đó, các loại vaccine khác dù cùng có hiệu quả trong ngăn chặn ca bệnh COVID-19 nặng và tử vong, nhưng lại không có lợi ích cộng thêm như trên.

Ông Nikolai Petrovsky, Giáo sư tại Đại học Y khoa và Y tế công cộng thuộc Đại học Flinders ở Nam Australia, nhận định: “Đây sẽ là xu hướng ngày càng tăng khi mà các quốc gia bắt đầu nhận thấy một số vaccine tốt hơn. Mặc dù sử dụng vaccine nào cũng vẫn tốt hơn là không tiêm, nhưng một số loại có thể không có mấy tác dụng trong ngăn chặn lây nhiễm, cho dù giảm được nguy cơ tử vong hoặc mắc bệnh nặng”. 

Nghiên cứu hàng triệu người ở Israel đã tiêm vaccine Pfizer cho thấy công nghệ mRNA ngăn chặn hơn 90% cố ca mắc không triệu chứng. Theo bà Raina MacIntyre, nhà dịch tễ học tại Đại học New South Wales ở Sydney, điều này là quan trọng vì khả năng ngăn chặn các ca lây nhiễm không triệu chứng là nhân tố quyết định miễn dịch cộng đồng có khả thi hay không.

Miễn dịch cộng đồng thường xảy ra khi virus không thể tìm đối tượng dễ bị tổn thương để tiếp tục lây lan.

Do đó, loại vaccine mà một quốc gia mua được có thể ảnh hưởng tới nhiều thứ, từ chính sách đeo khẩu trang, giãn cách xã hội cho tới dỡ bỏ các biện pháp phòng dịch, khôi phục kinh tế, nhất là khi số lượng ca mắc hàng ngày đều tác động tới quyết định của các chính phủ.

Đã tiêm đủ thì không cần khẩu trang

Ở Mỹ, gần 40% dân số đã được tiêm phòng đầy đủ, phần lớn là vaccine công nghệ mRNA. Số ca mắc mới mỗi ngày đã giảm hơn 85% trong 4 tháng qua. Tháng 5, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh cho biết những ai đã tiêm phòng đầy đủ có thể tụ tập mà không cần khẩu trang hay giãn cách xã hội.

Xu hướng tương tự cũng xuất hiện ở Israel, nơi đã tiêm đầy đủ cho gần 60% dân số bằng vaccine Pfizer. Israel đã dần dỡ bỏ các biện pháp hạn chế khi số ca mắc mới giảm xuống dưới 50 ca/ngày so với trên 8.000 ca hồi đầu năm.

Qatar và Malta cũng chứng kiến số ca mắc mới giảm sau khi hơn 30% dân số được tiêm vaccine, chủ yếu là vaccine công nghệ mRNA.

Bước ngoặt của vaccine mRNA

Kết quả trên là bằng chứng cho thấy hiệu quả bất ngờ của vaccine công nghệ mRNA. Đại dịch COVID-19 là lần đầu tiên công nghệ sản xuất vaccine này được sử dụng rộng rãi. Trong công nghệ này, vaccine đưa mã gien hướng dẫn cơ thể người sản sinh protein của virus, sau đó kích hoạt phản ứng miễn dịch.

Các vaccine mRNA hiện nay cần được trữ siêu lạnh, nên khiến các nước có cơ sở hạ tầng vận chuyển và lưu trữ kém khó tiếp cận.

Dù vậy, đó là một trong những lý do mà phần lớn quốc gia chủ yếu phụ thuộc vào vaccine không dùng công nghệ mRNA, như vaccine dùng vector virus adeno như AstraZeneca hay vaccine bất hoạt của Sinopharm và Sinovac.

Các loại vaccine truyền thống này cho hiệu quả từ 50 đến 80% trong ngăn chặn ca COVID-19 có triệu chứng trong thử nghiệm lâm sàng, so với hơn 90% của vaccine mRNA. Không có nhiều dữ liệu cho thấy vaccine truyền thống có thể ngăn chặn lây lan virus, nhưng dấu hiệu cho thấy khả năng ngăn chặn thấp hơn nhiều.

AstraZeneca cũng cho rằng vaccine của mình đã thành công trong chiến dịch tiêm chủng ở Anh. Tỷ lệ lây nhiễm COVID-19 ở Anh giảm 65% sau khi tiêm liều thứ nhất, tỷ lệ lây nhiễm trong cùng gia đình giảm tới 50%. 

Tại Ấn Độ Dương, Seychelles tiêm cho 65% dân số bằng vaccine AstraZeneca và Sinopharm, nhưng số ca mắc mới hàng tuần tăng nhanh trong tháng 4, trong đó 37% bệnh nhân mới đã tiêm đủ hai liều. Tình trạng này khiến giới chức phải đóng cửa trường học, hủy sự kiện thể thao và cấm tụ tập. Trong số những người được tiêm đầy đủ, 60% người dân được tiêm vaccine Sinopharm, số còn lại được tiêm vaccine AstraZeneca.

Tại Nam Mỹ, Chile đã tăng tốc tiêm chủng, sử dụng phần lớn vaccine Sinovac. Tuy nhiên, số ca mắc mới hàng ngày đã tăng gần gấp đôi hồi giữa tháng 4 so với tháng trước đó, cho dù nước này đã tiêm đủ liều cho 30% dân số. Giới chức buộc phải áp dụng lại lệnh phong tỏa cuối tháng 3.

Trong trường hợp của cả Seychelles và Chile, loại vaccine dường như chỉ là một trong những nhân tố ảnh hưởng tới tình trạng dịch bệnh lây lan. Giới chức hành động quá chậm trong áp đặt biện pháp phòng dịch, dỡ bỏ phòng dịch quá sớm, khiến số ca mắc tăng nhanh. Tỷ lệ lây lan của các biến thể virus cũng là một yếu tố.

Lý giải về xu hướng tiêu cực này, Tổng thống Seychelles cho rằng người dân chủ quan vì đã tiêm vaccine. Còn ở Chile, nguyên nhân là nước này ưu tiên tiêm người già trong đợt đầu, nên số ca mắc ở người trẻ gia tăng vì họ chưa tiêm vaccine và thích tụ tập.

Mối đe dọa từ biến thể virus

Có một điều rõ ràng là các loại vaccine đều giảm số ca bệnh nặng và tử vong – mục tiêu chính của vaccine COVID-19. Phần lớn ca mắc mới ở Seychelles chỉ có triệu chứng nhẹ.

Bà Helen Petousis-Harris tại Đại học Auckland, đây là bước đầu tiên quan trọng với những quốc gia chưa tiếp cận được vaccine mRNA. Sau khi dùng các vaccine sẵn có để giảm số ca mắc bệnh nặng, các nước có thể dập tình trạng lây nhiễm còn lại bằng vaccine mRNA khi tiếp cận được.

Tuy nhiên, vẫn còn nhiều điều chưa rõ về việc người đã tiêm vaccine vẫn mắc COVID-19, ngay cả tiêm vaccine mRNA. Ngoài ra, vẫn chưa rõ các vaccine có tác dụng tới đâu với các biến thể virus.

Diễn biến tích cực ở Mỹ và Israel xảy ra trước khi các nước này xuất hiện biến thể Brazil và Ấn Độ. Do đó, khó có thể nói được điều gì từ dữ liệu vì không thể so sánh các vaccine trong các điều kiện khác nhau để tìm ra loại tốt nhất. Ông Petrovsky tại Đại học Flinders cho rằng dữ liệu về tác dụng ngăn chặn lây lan virus của vaccine mRNA vẫn còn rất hạn chế.

Thế giới có thể cần phát triển các phiên bản vaccine mới, cải tiến để chiến thắng đại dịch.