Phát biểu tại Quốc hội trong phiên thảo luận sáng 24/11 về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ, một số đại biểu Quốc hội cho rằng việc chuẩn bị hồ sơ dự thảo Luật, tiếp thu giải trình ý kiến đại biểu Quốc hội nêu đã được Ban soạn thảo tiếp thu cụ thể.

Có thể chia thành 3 nhóm quan điểm về sở hữu trí tuệ

Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (Đoàn ĐBQH tỉnh Lạng Sơn) cho rằng, cần làm rõ quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) đối với sản phẩm do Trí tuệ nhân tạo (AI) tạo ra. Đây là vấn đề còn có nhiều ý kiến khác nhau trong cộng đồng quốc tế.

Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa cho rằng, có thể chia thành 3 nhóm quan điểm: Thận trọng, bảo vệ có điều kiện và tự do phát triển.

Theo quan điểm thận trọng, không công nhận quyền SHTT nếu thiếu "yếu tố con người" hay “do con người” tạo ra. "Yếu tố tác giả là con người" là điều kiện bắt buộc để xác lập quyền SHTT. Quan điểm này cho rằng  việc đơn thuần nhập lệnh vào AI từ đó tạo ra tác phẩm không đủ để cấu thành quyền tác giả. Đồng thời, sản phẩm do AI tự động tạo ra không đủ điều kiện để được cấp bằng sáng chế vì AI không thể là "nhà sáng chế".

Quan điểm bảo vệ có điều kiện, bảo hộ sản phẩm có điều kiện khi có sự can thiệp đáng kể của con người. Khi một sản phẩm được tạo ra bởi AI mà có sự can thiệp sáng tạo đáng kể của con người thì cần được bảo hộ và việc bảo hộ chỉ giới hạn ở những phần do con người trực tiếp sáng tạo hoặc chỉnh sửa đáng kể sau khi AI tạo ra.

Quan điểm tự do phát triển, sản phẩm do AI tạo ra được công nhận. Người dùng AI được coi là tác giả mặc định, trừ khi có thỏa thuận khác. Cá biệt, có quan điểm cho rằng khi AI tự tạo ra tác phẩm mà không có sự can thiệp trực tiếp của con người thì AI phải được công nhận là “tác giả điện tử” còn quyền sẽ thuộc về chủ sở hữu AI.

Cần xem xét quyền liên quan của cơ quan báo chí

Đại biểu Hoàng Minh Hiếu (Đoàn ĐBQH tỉnh Nghệ An) đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu, bổ sung quy định về quyền liên quan của cơ quan báo chí. Theo ông Hiếu, đây là một loại quyền đã được pháp luật của nhiều nước hiện nay cập nhật vào Luật SHTT để bảo đảm sự phát triển của báo chí trước sự cạnh tranh của các loại hình truyền thống mới, đặc biệt là truyền thông mạng xã hội. 
Cơ quan báo chí có quyền cho phép hoặc ngăn chặn việc sao chép, trích xuất, khai thác thương mại nội dung báo chí, đặc biệt trên nền tảng số, công cụ tìm kiếm và mạng xã hội. 

Đại biểu Hoàng Minh Hiếu phân tích, hiện nay, các nền tảng mạng xã hội, đặc biệt là các mạng xã hội có số lượng người dùng lớn đang thu lợi đáng kể nhờ hiển thị, tổng hợp, trích đoạn hoặc đặt liên kết nội dung báo chí. Tin tức đang trở thành tài nguyên để các nền tảng này tăng thời gian truy cập, quảng cáo và thậm chí là đạo tạo mô hình AI. Trong khi đó, cơ quan báo chí phải chịu chi phí sản xuất tin tức nhưng lại không được chia sẻ doanh thu tương xứng, dẫn đến việc nguồn thu của báo chí truyền thống suy giảm mạnh. 

"Tin tức là hàng hóa công đặc biệt, có vai trò quan trọng đối với xã hội. Nếu báo chí không có nguồn lực, chất lượng thông tin suy giảm, sẽ có khả năng dẫn đến tình trạng tin giả và thông tin bị thao túng", đại biểu Hoàng Minh Hiếu lo ngại. Việc không có quy định về quyền liên quan thì báo chí thiếu cơ sở pháp lý để khởi kiện hoặc yêu cầu dỡ bỏ nội dung bị khai thác trái phép. Quyền này cung cấp cơ sở pháp lý rõ ràng để yêu cầu cấp phép; thương lượng phí; hạn chế hành vi sao chép đoạn trích; bảo vệ đầu tư của cơ quan báo chí vào việc nâng cao chất lượng của tin tức...

Tiếp thu ý kiến các đại biểu Quốc hội nêu về sản phẩm do AI tạo ra, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết: AI không phải chủ thể quyền SHTT. Sản phẩm do AI tự động tạo ra, không có sự tham gia của con người thì không được bảo hộ bản quyền, sáng chế như tác phẩm của con người. Sản phẩm do con người sử dụng AI như một công cụ để tạo ra, giống như bút vẽ, máy ảnh. Nếu con người có đóng góp sáng tạo đáng kể như ý tưởng, chỉ đạo, lựa chọn, chỉnh sửa kết quả AI... thì có thể công nhận là tác giả, nhà sáng chế. 

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng lý giải: Nếu con người đóng góp ít, dùng AI như một đồng nghiệp (ví dụ chỉ đưa ra yêu cầu ngữ cảnh) thì không phải tác giả, nhưng có quyền sử dụng và thương mại. Cơ bản các nước đang tiếp cận theo hướng này. 

Cũng theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, Ban soạn thảo sẽ tiếp tục nghiên cứu kỹ ý kiến về việc sử dụng thông tin đã được công bố hợp pháp, công khai và công chúng được phép tiếp cận nhằm mục đích huấn luyện AI, với điều kiện là kết quả đầu ra của AI không xâm phạm quyền tác giả.