“Bằng giỏi” trong nhiều trường hợp không giúp họ vượt qua cánh cửa tuyển dụng đầu tiên, bởi nhà tuyển dụng ngày nay ưu tiên những ứng viên có trải nghiệm thật, có thể hòa nhập môi trường làm việc ngay lập tức, thay vì chỉ giỏi lý thuyết.

Thực tế này xuất phát từ một khoảng cách kéo dài giữa giảng đường và doanh nghiệp. Phương pháp dạy học trong nhiều năm vẫn đặt nặng kiến thức sách vở, trong khi thị trường lao động thay đổi từng tháng, từng quý. Những kỹ năng như giao tiếp, xử lý tình huống, hiểu hành vi khách hàng, làm việc nhóm, chịu được áp lực KPI… vốn không thể học bằng việc ngồi nghe giảng. Chúng chỉ hình thành khi người trẻ bước vào môi trường thực tế, đối mặt với khách hàng thật, công việc thật, sai lầm thật và trách nhiệm thật.

Sự lệch pha này dẫn đến một xu hướng hướng nghiệp mới đang hình thành rõ rệt: Sinh viên phải trải nghiệm nghề càng sớm càng tốt. Trong nhiều gia đình, câu hỏi “con được bao nhiêu điểm?” đang dần nhường chỗ cho câu hỏi “con đã từng làm việc gì?” và trong mắt nhiều doanh nghiệp, một năm kinh nghiệm thực tế có giá trị hơn nhiều so với một học kỳ toàn điểm A.

Sự dịch chuyển tư duy này không chỉ diễn ra ở phụ huynh, mà ngay chính sinh viên cũng bắt đầu cảm nhận rõ áp lực của thị trường lao động. Mạng xã hội, báo chí, các diễn đàn nghề nghiệp liên tục xuất hiện những câu chuyện “bằng giỏi nhưng thất nghiệp”, “tốt nghiệp xong phải học lại kỹ năng mềm”, “thiếu kinh nghiệm nên bị loại vòng hồ sơ”… Những câu chuyện ấy phần nào phản ánh một nhu cầu mới: người trẻ cần bước vào môi trường thật trước khi rời ghế nhà trường, thay vì sau đó mới loay hoay đi tìm kinh nghiệm.

Một số trường đại học đã bắt đầu thay đổi theo hướng này, tạo điều kiện cho sinh viên tiếp xúc doanh nghiệp từ rất sớm. Có nơi đưa nhà tuyển dụng vào giảng đường, có nơi tổ chức các trải nghiệm nghề nghiệp ngay từ năm nhất, đưa sinh viên đi thực tập sớm hơn, hoặc cho tham gia công việc phù hợp để rèn “cơ bắp nghề”. Những mạch tiếp cận này giúp sinh viên không chỉ biết nghề qua lời kể, mà hiểu nghề qua chính cảm giác trải nghiệm.

Trong số các mô hình được nhắc đến gần đây, một ví dụ đáng chú ý là mô hình đào tạo gắn liền thực tiễn của Khoa Tài chính - Ngân hàng, Trường Đại học Nguyễn Trãi, nơi sinh viên ngay từ năm nhất đã được tiếp xúc lãnh đạo ngân hàng, tham quan chi nhánh, và đặc biệt là tham gia công việc cộng tác viên với thu nhập 2 - 6 triệu đồng/tháng. Điều này không chỉ giúp các bạn trẻ hiểu nghề nhanh hơn, mà còn tạo ra tâm thế chủ động: họ không phải đến năm cuối mới “thử một lần đi thực tập”, mà ngay khi bắt đầu đã bước vào vòng quay nghề nghiệp và liên tục nâng cấp mình qua từng trải nghiệm.

Đáng chú ý, khi tích lũy đủ trải nghiệm, nhiều sinh viên tại đây chuyển sang đảm nhận vị trí tập sự ở năm ba, với mức thu nhập 8 - 16 triệu đồng/tháng. Với kinh nghiệm tích lũy trong suốt 3 năm đại học, họ thường có việc làm trước khi tốt nghiệp - một kết quả cho thấy ưu thế rõ rệt của việc “học đi đôi với làm”, đặc biệt trong bối cảnh thị trường lao động hiện nay.

Không chỉ giới hạn trong chuyên môn ngân hàng, sinh viên của mô hình này còn được tham gia các sự kiện giao thương, chương trình khởi nghiệp, hoạt động gặp gỡ doanh nhân và lãnh đạo doanh nghiệp. Những trải nghiệm ấy mở rộng tầm nhìn, giúp các bạn trẻ nhận ra rằng kỹ năng nghề không phải yếu tố duy nhất tạo nên sự khác biệt, mà là cách họ giao tiếp, trình bày, xử lý thách thức và tìm cơ hội trong hành trình của mình.

Cũng tại đây, một triết lý giáo dục được nhấn mạnh như nền tảng phát triển lâu bền: phát triển con người trước khi phát triển nghề nghiệp. Chương trình đặt trọng tâm vào 5 giá trị cốt lõi - “Đức độ, Thái độ, Trình độ, Phong độ, Tốc độ”, với quan điểm rằng, để thành công trong ngành tài chính hay bất kỳ ngành nào, nhân cách và thái độ luôn là gốc rễ. Sinh viên được khuyến khích hình thành tư duy “chiến binh”: Biết chịu trách nhiệm, biết vượt qua khó khăn, biết kiên trì với mục tiêu và giữ vững giới hạn đạo đức trong môi trường nhiều áp lực.

Từ câu chuyện này có thể thấy, những sinh viên được làm, va chạm, rèn luyện sớm, thường bước ra thị trường lao động với tâm thế vững vàng hơn cả bằng giỏi. Họ có trải nghiệm để kể, kỹ năng để chứng minh, bản lĩnh để đứng vững trước áp lực và quan trọng là có thói quen học hỏi liên tục từ thực tế.

Xu hướng “học để làm, chứ không chỉ học để thi” có lẽ sẽ ngày càng rõ nét hơn. Và nếu muốn giảm áp lực thất nghiệp sau tốt nghiệp, xã hội từ gia đình, nhà trường đến người học, cần chuyển trọng tâm từ điểm số sang trải nghiệm, từ kiến thức sang năng lực, từ bằng cấp sang thực lực.