Biến đổi khí hậu là nguyên nhân chính làm gia tăng cường độ và tần suất các cơn bão, đặt ra nhu cầu cấp thiết về hệ thống cảnh báo sớm, cơ sở hạ tầng chống chịu và nguồn tài chính mạnh mẽ, đồng thời trở thành thách thức lớn tại Hội nghị lần thứ 30 các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP30) đang diễn ra ở Belém, Brazil.

Các cơn bão mạnh liên tiếp như Ragasa, Bualoi, Kalmaegi và mới nhất Fung-wong, gây thương vong hàng chục đến hàng trăm người và thiệt hại kinh tế lên tới hàng chục, hàng trăm triệu USD tại Philippines và Việt Nam. Cùng thời điểm, Caribe trải qua mùa bão chưa từng có: siêu bão Melissa mạnh nhất trong 90 năm, cướp đi sinh mạng của khoảng 80 người, gây thiệt hại ước tính 48 - 52 tỷ USD, trong đó Jamaica chịu ảnh hưởng nặng nhất, khoảng 6 - 7 tỷ USD, tương đương 28 - 32% GDP năm 2024.

Dưới góc nhìn khoa học, việc các siêu bão xuất hiện thường xuyên, nối tiếp nhau hoàn toàn không phải ngẫu nhiên. Đó là hệ quả trực tiếp từ tình trạng biến đổi khí hậu do hoạt động phát thải khí nhà kính của con người. Giới khoa học đã chứng minh rằng biến đổi khí hậu khiến nhiệt độ bề mặt đại dương tăng cao, cung cấp nguồn năng lượng nhiệt lớn, dẫn đến việc hình thành các cơn bão mạnh hơn.

Biến đổi khí hậu cũng góp phần vào việc gia tăng khí hậu nhiệt đới, khiến các vùng nhiệt đới ngày càng mở rộng. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho sựu hình thành và phát triển của các cơn bão mạnh. Đồng thời, biến đổi khí hậu cũng ảnh hưởng đến tầng bảo vệ của Trái Đất, giảm khả năng chặn các cơn bão trước khi chúng tiếp cận các khu vực đất liền. Sự nóng lên của Trái Đất dẫn tới tăng mực nước biển, khi đó, các cơn bão có thể gây ra lũ lụt và tác động tiêu cực đối với các khu vực ven biển và đảo quốc.

Theo nhà nghiên cứu Gianmarco Mengaldo (Đại học Quốc gia Singapore), biến đổi khí hậu làm gia tăng cường độ bão chủ yếu thông qua nhiệt độ bề mặt đại dương ấm hơn và hàm lượng hơi ẩm tăng trong khí quyển. Chỉ riêng bão Melissa, nhiệt độ Trái Đất tăng 1,3 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp đã làm tốc độ gió tăng thêm 19 km/h, tương đương 7% cường độ bão. Nghiên cứu của Đại học Hoàng gia London cảnh báo khả năng hình thành bão mạnh tương tự Melissa tăng gấp 4 lần.

Nhà khoa học Feng Xiangbo, Đại học Reading (Anh), cảnh báo các cơn bão liên tiếp còn nguy hiểm hơn tổng thiệt hại của từng cơn riêng lẻ, do đất đã bão hòa, sông ngòi đầy nước, hạ tầng yếu đi. “Dấu chân” nước dâng từ bão và sóng biển ngày càng mở rộng, đe dọa nghiêm trọng các vùng ven biển trũng thấp, với Philippines và Việt Nam là những ví dụ điển hình.

Trong bối cảnh này, các hệ thống cảnh báo sớm (EWS) trở thành “lá chắn sinh mạng” quan trọng. Sáng kiến “Cảnh báo sớm cho tất cả mọi người” (EW4All) của Liên hợp quốc đặt mục tiêu đến năm 2027 mọi người dân trên thế giới đều được bảo vệ nhờ hệ thống cảnh báo đa thiên tai (MHEWS). EWS hiệu quả dựa trên bốn trụ cột: Tri thức và Quản lý rủi ro; Quan trắc và Dự báo; Phổ biến và Truyền thông cảnh báo; Sẵn sàng ứng phó. Tổng Thư ký LHQ Antonio Guterres nhấn mạnh rằng cảnh báo trước 24 giờ về một sự kiện nguy hiểm có thể giúp giảm thiệt hại tới 30%.

Nhật Bản đang tiên phong sử dụng drone gắn loa và GPS để phát cảnh báo sơ tán từ trên không, rút ngắn thời gian phản ứng trong các tình huống nguy hiểm như sóng thần. Các công nghệ tiên tiến khác như trí tuệ nhân tạo (AI), cảm biến từ xa và vệ tinh cũng được ứng dụng để dự đoán thiên tai với độ chính xác cao hơn. Phương thức cảnh báo mục tiêu, ví dụ tin nhắn SMS dựa trên vị trí, giúp thông tin đến trực tiếp cộng đồng bị ảnh hưởng. Philippines và Việt Nam cũng đang thử nghiệm các nền tảng cảnh báo tự động kết hợp dữ liệu mưa, gió và mực nước sông để cảnh báo sớm dân cư ven biển.

Tuy nhiên, việc trang bị EWS và cải thiện cơ sở hạ tầng chưa đủ nếu không có tài chính vững chắc. Hạ tầng chống chịu là yếu tố then chốt. Nhật Bản là ví dụ điển hình với Tổ hợp Kênh xả nước dưới lòng đất vùng ngoại vi siêu đô thị, ngăn hơn 1,06 tỷ USD thiệt hại từ ngập lụt kể từ năm 2006. Hệ thống này có khả năng chứa lượng nước tương đương gần 100 bể bơi Olympic, gồm 59 cột trụ nặng 551 tấn và cao 18 m.

Tại Áo, thủ đô Vienna đã xây dựng Đảo Danube nhân tạo và Kênh kiểm soát lũ New Danube, xử lý lưu lượng nước lũ lên tới 14.000 m³/giây, giúp giảm tải cho sông Danube chảy qua trung tâm. Hệ thống đã chứng minh hiệu quả vào năm 2013, khi một trận lũ lớn nhất hai thế kỷ xảy ra, nhưng thành phố vẫn tránh được thiệt hại nghiêm trọng.

Giám đốc Viện Grantham, ông Ralf Toumi, nhấn mạnh rằng chấm dứt phát thải khí nhà kính vẫn là giải pháp lâu dài nhất để giảm thiểu cường độ bão và rủi ro thiên tai.

Trước thềm COP30, các bộ trưởng khí hậu Liên minh châu Âu (EU) đồng thuận mục tiêu cắt giảm 90% phát thải khí nhà kính vào 2040 so với năm 1990, với các điều khoản linh hoạt, và giảm 66,25 - 72,5% đến 2035. Tại Hội nghị thượng đỉnh khí hậu 6 - 7/11, Chủ tịch COP29 Mukhtar Babayev và Chủ tịch COP30 André Corrêa do Lago công bố Lộ trình từ Baku đến Belém, nhằm huy động ít nhất 1.300 tỷ USD mỗi năm cho các nước đang phát triển đến 2035.

Theo Tổng Thư ký LHQ Guterres, nguồn tài chính vẫn là rào cản lớn nhất. Bất kỳ nỗ lực nào, từ triển khai cảnh báo sớm đến nâng cấp hạ tầng chống bão và thích ứng với biến đổi khí hậu, đều cần dòng tài chính mạnh. Nhiều quốc gia đang phát triển đang bị hạn chế do nợ công và ngân sách eo hẹp.

Mùa bão 2025 và những cơn siêu bão liên tiếp đang là minh chứng sống động cho tác động ngày càng nghiêm trọng của biến đổi khí hậu. Việc triển khai hệ thống cảnh báo sớm, nâng cấp hạ tầng chống chịu và huy động tài chính toàn cầu mạnh mẽ trở thành “lá chắn” không thể thiếu để bảo vệ sinh mạng, tài sản và phát triển bền vững trên toàn thế giới.