Theo Ủy ban Ngân sách Liên bang Có trách nhiệm, lần đóng cửa chính phủ liên bang lần này xảy ra do yêu cầu chi tiêu của đảng Dân chủ, dự kiến sẽ tiêu tốn khoảng 1.500 tỷ USD trong thập kỷ tới, qua đó làm tăng thêm khoản nợ công gần 38.000 tỷ USD.

Chủ tịch Ủy ban Ngân sách Liên bang Có trách nhiệm Maya MacGuineas nói: “Nước Mỹ đang đối mặt với những vấn đề thực sự nghiêm trọng, nhưng chúng ta lại mắc kẹt trong cuộc chiến khẩu hiệu bất tận giữa hai đảng thay vì nỗ lực thực tế để hàn gắn chia rẽ và xử lý vấn đề tài khóa”.

Thượng viện đã nhiều lần bỏ phiếu về các gói tài trợ đối nghịch, trong đó có dự luật được Hạ viện do đảng Cộng hòa kiểm soát thông qua và Tổng thống Trump ủng hộ, nhằm mở cửa lại các cơ quan liên bang theo mức chi tiêu hiện tại đến ngày 21/11. Tuy nhiên, đảng Dân chủ lại ủng hộ dự luật riêng, tập trung tăng chi tiêu chủ yếu cho lĩnh vực y tế.

Trong khi đó, hầu như không có cuộc thảo luận nào về cách giảm khoản thâm hụt ngân sách liên bang gần 2.000 tỷ USD.

Trong 44 năm qua, hầu hết các lần đóng cửa chính phủ đều liên quan đến các vấn đề tài khóa như chi tiêu, thâm hụt và cân đối ngân sách. Nhưng kể từ khi ông Trump bắt đầu nhiệm kỳ đầu tiên năm 2017, chính phủ Mỹ đã ba lần đóng cửa vì các vấn đề xã hội như nhập cư và y tế.

Trọng tâm bế tắc hiện nay là khoản 1.700 tỷ USD chi cho hoạt động của các cơ quan, chỉ chiếm khoảng 1/4 tổng chi tiêu liên bang hằng năm.

Trong khi đó, các nhà phân tích độc lập cảnh báo Mỹ đang rơi vào tình thế tài chính xấu đi: nợ tăng nhanh hơn tăng trưởng kinh tế, chi phí trả lãi nợ lấn át ngân sách cho các chương trình khác, tình trạng yếu kém tài chính đang đe dọa các quỹ phúc lợi xã hội dành cho người cao tuổi.

Nợ phình to

Khoản nợ công quốc gia đã tăng từ 5.670 tỷ USD lên 37.880 tỷ USD trong 25 năm qua, tăng đều đặn bất kể đảng nào kiểm soát Nhà Trắng hay Quốc hội. Riêng tiền lãi nợ hiện vượt 1.000 tỷ USD mỗi năm, cao hơn cả chi tiêu quốc phòng. Trong khi đó, các quỹ An sinh xã hội và Medicare đang dần cạn kiệt, có nguy cơ phải cắt giảm đồng loạt quyền lợi của người thụ hưởng.

Các lãnh đạo đảng Cộng hòa, trong đó có Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson, cảnh báo về tác động nợ công gia tăng do chi tiêu nhiều trong cuộc tranh luận về đóng cửa chính phủ. Tuy nhiên, phần lớn lập luận của đảng này lại tập trung chỉ trích các “ưu tiên cấp tiến” của đảng Dân chủ thay vì bàn đến tình hình tài chính quốc gia, trong khi đảng Dân chủ gần như phớt lờ vấn đề tài khóa và cáo buộc đảng Cộng hòa vì đã làm tăng thâm hụt thông qua đạo luật cắt giảm thuế và chi tiêu của ông Trump.

Theo Văn phòng Ngân sách Quốc hội, đạo luật của ông Trump dự kiến sẽ làm tăng thâm hụt thêm 4.100 tỷ USD trong 10 năm, dù phần chi phí này có thể được bù đắp một phần nhờ khoảng 4.000 tỷ USD doanh thu mới từ thuế quan do ông Trump áp đặt.

Chủ trương thắt chặt chi tiêu

Một số ít nghị sĩ Cộng hòa theo đường lối tài khóa cứng rắn vẫn kêu gọi kiềm chế chi tiêu liên bang. Thượng nghị sĩ Rand Paul (bang Kentucky) nhiều lần bỏ phiếu phản đối dự luật tài trợ của đảng Cộng hòa, cho rằng dự luật này cũng như đề xuất của đảng Dân chủ sẽ tiếp tục làm tăng nợ công.

Một số nghị sĩ khác đồng ý, nhưng cho rằng việc đóng cửa chính phủ là một phần trong chiến lược có tổ chức của các lãnh đạo đảng và ủy ban phân bổ ngân sách nhằm duy trì quyền kiểm soát chi tiêu và né tránh những quyết định chính trị khó khăn liên quan đến việc giảm thâm hụt.

Thượng nghị sĩ Cộng hòa Ron Johnson nói: “Nhìn từ bên ngoài, điều này có vẻ hỗn loạn, nhưng thực ra đây là một quá trình được tính toán kỹ lưỡng”. Ông đã đề xuất đạo luật chấm dứt tình trạng đóng cửa và kêu gọi đưa chi tiêu liên bang trở về mức trước đại dịch COVID-19.

Ông Johnson nói thêm: “Những gì ta thấy ở đây cho thấy cuộc đối đầu về đóng cửa chính phủ chỉ là động thái đánh lạc hướng. Họ bảo: nhìn sang đây đi, đừng nhìn vào khoản nợ 37.000 tỷ USD của chúng ta”.

Thượng nghị sĩ Cộng hòa Roger Marshall cho biết ông hy vọng khi đảng Cộng hòa kiểm soát Nhà Trắng và cả hai viện Quốc hội, có thể từng bước giảm chi tiêu liên bang xuống khoảng 6.400 tỷ USD, coi đó là bước đầu để cân bằng ngân sách.

Ông nói với Reuters: “Đây là lần đóng cửa chính phủ mang tính chính trị. Mục tiêu của tôi và của đảng Cộng hòa là giữ cho chính phủ mở cửa và hướng tới một ngân sách có trách nhiệm. Nhưng chẳng ai muốn nghe điều đó cả”.

Điều gì có thể khiến vấn đề nợ công và thâm hụt trở thành trọng tâm hiện vẫn chưa rõ ràng, song một số nghị sĩ Cộng hòa tin rằng áp lực kinh tế ngày càng lớn từ nợ có thể sẽ buộc phải thay đổi.

Bà Jessica Riedl, chuyên gia cao cấp tại Viện Manhattan theo xu hướng bảo thủ, nói: “Chúng ta đang vô thức bước vào một cuộc khủng hoảng nợ. Có thể phải mất vài năm nữa mới cảm nhận được nỗi đau thực sự, nhưng những quyết định hôm nay gần như bảo đảm rằng chúng ta sẽ không tránh khỏi khủng hoảng đó”.