Sổ tay hướng dẫn phối hợp hỗ trợ xử lý rủi ro

Phát biểu tại cuộc họp triển khai “Sổ tay hướng dẫn phối hợp hỗ trợ xử lý rủi ro đối với tài khoản/thẻ/đơn vị chấp nhận thanh toán liên quan đến giao dịch chuyển tiền, thanh toán nghi ngờ gian lận, giả mạo, lừa đảo” ngày 21/10, TS Nguyễn Quốc Hùng, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam (VNBA) cho biết, việc triển khai phối hợp phòng, chống gian lận, lừa đảo trong lĩnh vực tài khoản và thẻ là nhiệm vụ rất quan trọng. 

“Đây cũng là lĩnh vực rất khó khăn trong khi triển khai, đặc biệt trong bối cảnh hệ thống các tổ chức tín dụng (TCTD) đang đẩy mạnh chuyển đổi số”, ông Nguyễn Quốc Hùng cho biết.

Thời gian qua, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã ban hành nhiều quy định nhằm đảm bảo các ngân hàng thương mại (NHTM) khi triển khai dịch vụ, từ chuyển tiền, thanh toán cho tới phát hành và sử dụng thẻ đều tuân thủ đúng quy trình. Hệ thống ngân hàng cũng ban hành các quy định nội bộ để hạn chế tối đa rủi ro cho khách hàng cũng như cho ngân hàng.

"Tuy nhiên, tình trạng lừa đảo, giả mạo thông qua tài khoản và thẻ vẫn rất phức tạp với tần suất và mức độ rất tinh vi. Trong nhiều vụ việc lừa đảo, dòng tiền thường được chuyển qua nhiều tài khoản chỉ trong thời gian ngắn, khiến việc thu hồi gần như bất khả thi. Nếu không có sự phối hợp nhanh và kịp thời, sẽ không thể phong tỏa dòng tiền. Tuy nhiên, việc phong tỏa cũng phải đúng quy định. Sổ tay này không phải là quy định để phong tỏa tài khoản, là hướng dẫn để các ngân hàng phối hợp đúng theo quy định nội bộ, các Thông tư, Nghị định của Chính phủ, của NHNN và các quy định nội bộ của từng TCTD”, TS. Nguyễn Quốc Hùng cho biết.

Theo Tổng Thư ký VNBA, với sự chỉ đạo của NHNN, đặc biệt sự ủng hộ của Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng; Vụ Thanh toán; Cục Công nghệ thông tin; Vụ Pháp chế và các đơn vị liên quan, VNBA đã được giao làm đầu mối xây dựng và triển khai Sổ tay phối hợp xử lý gian lận, lừa đảo trong lĩnh vực tài khoản và thẻ cho các tổ chức hội viên.

“Chủ trương này đã được Hiệp hội đưa ra từ năm 2023. Tại cuộc họp với NHNN khi đó, Phó Thống đốc NHNN Phạm Tiến Dũng cũng đã chỉ đạo và nhất trí rằng việc xây dựng Sổ tay là hết sức cần thiết. Ngay sau đó, Hiệp hội đã bắt tay vào triển khai và đến nay sau gần 2 năm, Sổ tay đã được hoàn thiện”, ông Nguyễn Quốc Hùng cho biết.

Qua rất nhiều các buổi làm việc cũng như xin ý kiến của NHNN, một số Bộ ngành liên quan…, đến ngày 30/9, Sổ tay đã được ban hành theo Quyết định số 71/QĐ-HHNH của Chủ tịch Hiệp hội với tên gọi "Sổ tay hướng dẫn phối hợp hỗ trợ xử lý rủi ro đối với tài khoản/thẻ và đơn vị chấp nhận thanh toán liên quan đến các giao dịch nghi ngờ gian lận, giả mạo, lừa đảo". 

Tại cuộc họp, bà Lê Thị Hồng Nhung, Phó Trưởng phòng Trung tâm giám sát và vận hành dịch vụ, Công ty CP Thanh toán quốc gia Việt Nam (NAPAS), Đơn vị soạn thảo chính Sổ tay, đã trình bày nội dung Sổ tay và một số vấn đề các TCTD cần lưu ý.

Theo bà Lê Thị Hồng Nhung, quy trình xử lý sẽ bắt đầu từ việc tổ chức yêu cầu (TCYC) tiếp nhận yêu cầu tra soát từ chủ thẻ/tài khoản và tạo yêu cầu hỗ trợ (YCHT). Yêu cầu này sau đó được chuyển đến Hệ thống quản lý rủi ro của NAPAS để ghi nhận và tự động truy vết các giao dịch, tài khoản liên quan. Sau khi tổ chức nhận yêu cầu (TCNYC) áp dụng các biện pháp xử lý rủi ro và trả lời YCHT  TCYC sẽ nhận phản hồi và thông báo lại cho khách hàng.

Để tránh trường hợp lợi dụng của chủ thẻ/tài khoản, Sổ tay yêu cầu TCYC phải đảm bảo khách hàng khiếu nại cam kết về tính chính xác của thông tin và chịu trách nhiệm trước pháp luật đối với các khiếu nại có phát sinh tranh chấp...

Trao đổi tại cuộc họp, đại diện VietinBank chia sẻ, dù Sổ tay không mang tính pháp lý bắt buộc nhưng trên thực tiễn đây là văn bản có ý nghĩa rất lớn giúp các ngân hàng có cơ sở liên kết, phối hợp hiệu quả hơn. Một thực tế đáng chú ý, khi khách hàng gửi đơn khiếu nại, giao dịch thường đã được thực hiện xong - tiền bị chuyển sang ngân hàng khác và rút ra rất nhanh. Do đó, đại diện VietinBank mong muốn hệ thống chặn giao dịch sớm được áp dụng đồng bộ trên toàn bộ các kênh ngân hàng.

"Chúng tôi cũng mong muốn trong thời gian tới, việc giám sát không chỉ dừng lại ở tài khoản ngân hàng, mà còn mở rộng sang các tài khoản ví điện tử. Bởi tuy giá trị từng giao dịch ví nhỏ nhưng số lượng rất lớn; các giao dịch gian lận hiện nay thường chuyển tiền qua ví rồi mới rút ra hoặc dùng để mua bán tài sản kỹ thuật số. Nếu hệ thống phối hợp giữa Bộ Công an và các ngân hàng có thể mở rộng để bao phủ cả các kênh thanh toán ví điện tử, hiệu quả ngăn chặn tội phạm tài chính sẽ tăng đáng kể", đại diện VietinBank đề xuất.

Cần có sự phối hợp theo "thời điểm vàng” 

“Trong khi hệ thống ngân hàng và Cơ quan quản lý đang nỗ lực hoàn thiện các quy trình phối hợp, các nhóm tội phạm đã ‘đi rất xa’ trong việc tổ chức, điều hành và tận dụng các kẽ hở của hệ thống tài chính để rửa tiền hoặc chiếm đoạt tài sản. Nếu chúng ta không kịp thời siết chặt cơ chế phối hợp, không chủ động phòng ngừa thì sẽ luôn ở thế bị động và tụt hậu so với tội phạm” ông Hoàng Ngọc Bách, Trưởng phòng A05 (Bộ Công an) cảnh báo.

Để nâng cao hiệu quả ngăn chặn, đại diện Bộ Công an cho rằng, cần có sự phối hợp theo "thời điểm vàng” giữa ngân hàng và Cơ quan công an. Hiện, quy trình xử lý sau khi có đơn tố giác của khách hàng vẫn chậm. “Nhiều trường hợp, từ lúc bị hại trình báo đến khi ngân hàng cung cấp dữ liệu cho Cơ quan điều tra mất đến vài tháng. Khi đó, dòng tiền đã qua nhiều tầng tài khoản trung gian, gần như không thể truy vết", ông Hoàng Ngọc Bách cho biết.

Đơn cử, năm 2023 đã xuất hiện nhiều vụ việc tội phạm nước ngoài tấn công vào hệ thống của các doanh nghiệp quốc tế, giả mạo email đối tác, yêu cầu chuyển tiền vào tài khoản của các ngân hàng Việt Nam. Một số vụ việc may mắn được phát hiện kịp thời nhờ sự phối hợp giữa Bộ Công an Việt Nam và cảnh sát các Quốc gia châu Âu, giúp thu hồi được tiền cho đối tác nước ngoài, góp phần khẳng định uy tín của Việt Nam trong công tác chống gian lận tài chính. 

Đại diện Bộ Công an đề xuất: “Trong quy trình mới, khi có yêu cầu xác minh, ngân hàng phải cung cấp dữ liệu giao dịch và thông tin tài khoản ngay trong vòng 3 giờ kể từ khi nhận được yêu cầu chính thức, đồng thời kết nối trực tiếp với cơ quan công an để kịp thời phong tỏa. Nếu tận dụng được thời điểm vàng này, khả năng thu hồi tiền sẽ rất cao. Còn nếu chậm trễ, mọi nỗ lực sau đó đều trở nên vô nghĩa”.

Một vấn đề đáng lo ngại khác được đưa ra là tình trạng mua bán tài khoản ngân hàng đang bùng phát mạnh. Hiện nhiều tài khoản đã bị mua bán, cho thuê để phục vụ hoạt động lừa đảo. Thậm chí, các đối tượng đã mở rộng sang sử dụng tiền mã hóa để che giấu dòng tiền. "Chỉ khi ngân hàng, Cơ quan quản lý và lực lượng Công an thực sự bắt tay chặt chẽ với tinh thần trách nhiệm và quyết tâm cao, công tác phòng chống gian lận, lừa đảo tài chính mới đạt hiệu quả thực chất", đại diện Bộ Công an khẳng định.