Một trong những điểm đáng chú ý trong Quy hoạch này đó là xây dựng các cơ sở giáo dục trọng điểm quốc gia về kỹ thuật công nghệ, có chất lượng và uy tín ngang tầm khu vực.

Ưu tiên đầu tư mạnh vào các trường kỹ thuật - công nghệ

Chia sẻ về định hướng phát triển và phân bố mạng lưới giáo dục đại học đến năm 2030, Phó Giáo sư -- Tiến sĩ Nguyễn Anh Dũng, Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học (Bộ Giáo dục và Đào tạo) cho biết: Theo Quy hoạch, các cơ sở giáo dục đại học công lập chiếm khoảng 70% tổng quy mô đào tạo toàn quốc; các cơ sở giáo dục đại học tư thục và tư thục không vì lợi nhuận chiếm khoảng 30% .

Trong đó, có từ 50 đến 60 cơ sở giáo dục đại học đào tạo tới trình độ tiến sĩ, khoảng 50% phát triển theo định hướng nghiên cứu. Ngoài ra, chấm dứt hoạt động trước năm 2028 và giải thể trước năm 2030 đối với cơ sở giáo dục đại học, phân hiệu của cơ sở giáo dục đại học không đạt chuẩn hoặc không hoàn thành xác lập vị trí pháp lý theo quy định của pháp luật.

Quy hoạch cũng đề ra định hướng phát triển các đại học quốc gia và đại học vùng đạt chất lượng và uy tín ngang tầm khu vực và thế giới, giữ vai trò hạt nhân, nòng cốt của mạng lưới cơ sở giáo dục đại học toàn quốc và tại các vùng kinh tế - xã hội.

Cụ thể, phát triển Đại học Quốc gia Hà Nội và Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh thuộc nhóm cơ sở giáo dục đại học hàng đầu châu Á; phát triển Đại học Huế, Đại học Đà Nẵng thành đại học quốc gia.

Đối với các đại học vùng, nâng cấp, mở rộng không gian phát triển của Đại học Thái Nguyên trong vùng Trung du và miền núi phía Bắc; nâng cấp, phát triển thêm các đại học vùng tại Bắc Trung Bộ, Nam Trung Bộ, Tây Nguyên và Đồng bằng sông Cửu Long với nòng cốt là Trường Đại học Vinh, Trường Đại học Nha Trang, Trường Đại học Tây Nguyên, Trường Đại học Cần Thơ cùng một số trường đại học khác tại mỗi vùng; chuẩn bị điều kiện để phát triển Trường Đại học Tây Bắc thành đại học vùng ở giai đoạn sau năm 2030.

Bên cạnh đó, hình thành các trung tâm giáo dục đại học lớn, đào tạo chất lượng cao, trình độ cao gắn với nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, đổi mới sáng tạo tại 4 vùng đô thị gồm Hà Nội, Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh, Cần Thơ, tạo động lực phát triển các vùng kinh tế trọng điểm và cả nước.

Đặc biệt, Quy hoạch đặt mục tiêu phát triển mạng lưới cơ sở giáo dục đại học đào tạo STEM (Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán) với hơn 1 triệu người học, trong đó 7% trình độ thạc sĩ và 1% tiến sĩ. Các cơ sở có thế mạnh về nghiên cứu và đào tạo STEM sẽ được ưu tiên đầu tư theo định hướng phát triển kinh tế - xã hội vùng.

Các trường có thế mạnh về khoa học tự nhiên, khoa học sự sống được tập trung phát triển tại 4 vùng động lực và Tây Nguyên, phục vụ phát triển các ngành công nghiệp chế biến, nông nghiệp công nghệ cao, y tế, năng lượng, môi trường, kinh tế biển và các ngành kinh tế khác.

Các cơ sở đào tạo có thế mạnh về máy tính và công nghệ thông tin, kỹ thuật điện – điện tử sẽ được đầu tư mạnh tại 4 vùng đô thị lớn và Nam Trung Bộ nhằm đáp ứng nhu cầu công nghiệp phần mềm, bán dẫn, điện tử, viễn thông.

Lĩnh vực kỹ thuật cơ khí, cơ điện tử, điều khiển và tự động hóa, xây dựng và giao thông sẽ được phát triển tại các vùng Đông Bắc Bộ, Đồng bằng sông Hồng, Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung, Đông Nam Bộ, vùng đô thị Cần Thơ.

Năm cơ sở giáo dục đại học công lập hàng đầu về kỹ thuật – công nghệ sẽ được nâng cấp thành các trường trọng điểm quốc gia, gồm: Đại học Bách khoa Hà Nội, Trường Đại học Xây dựng Hà Nội, Trường Đại học Giao thông Vận tải, Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh và Học viện Công nghệ Bưu chính viễn thông. Trong đó, mục tiêu Đại học Bách khoa Hà Nội được xếp vào nhóm cơ sở giáo dục đại học hàng đầu Châu Á.

Ba trường đại học xuất sắc theo hiệp định liên chính phủ (Trường Đại học Việt - Đức, Trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội (Việt - Pháp); Trường Đại học Việt - Nhật) cũng tiếp tục phát triển theo định hướng nghiên cứu, tập trung vào khoa học, kỹ thuật và công nghệ.

Tận dụng cơ hội để phát huy hiệu quả đầu tư

Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Hoàng Minh Sơn cho biết, phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo là chủ trương đã được nhấn mạnh nhiều trong các chính sách của Đảng và Nhà nước, đặc biệt trong thời gian gần đây. Vì vậy, các ngành khoa học, kỹ thuật, công nghệ và toán học được xác định là ưu tiên trọng điểm.

Về tiêu chí lựa chọn các cơ sở giáo dục đại học trọng điểm, Thứ trưởng nhấn mạnh, quy hoạch trường trọng điểm nhằm mục tiêu đầu tư có hiệu quả. Ban đầu, có ý kiến cho rằng nên đưa ra các tiêu chí cụ thể để trường nào đáp ứng được thì sẽ được coi là trọng điểm. Tuy nhiên, nếu áp dụng cách này thì sẽ mất rất nhiều thời gian, trong khi mục tiêu đề ra đến năm 2030. Do đó, Ban soạn thảo đã lựa chọn phương án xác định sẵn các ngành, lĩnh vực và cơ sở giáo dục đại học trọng điểm để tập trung đầu tư.

Tiêu chí quan trọng nhất để chọn cơ sở giáo dục đại học trọng điểm là hiệu quả đầu tư. Các cơ sở được lựa chọn phải có uy tín, đặc biệt trong các lĩnh vực trọng điểm như khoa học kỹ thuật, công nghệ và khoa học tự nhiên.

Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn cũng chia sẻ, việc chỉ lựa chọn một số cơ sở giáo dục đại học trọng điểm để đầu tư không đồng nghĩa với việc đóng cơ hội phát triển của các trường khác. Nhằm khuyến khích các trường giữ vững thế mạnh của mình, Quy hoạch sử dụng nguyên tắc định hướng đầu tư.

Cụ thể, ở từng vùng kinh tế - xã hội sẽ có các ngành, lĩnh vực trọng điểm gắn với định hướng phát triển vùng theo Nghị quyết của Bộ Chính trị. Trên cơ sở đó, các đại học quốc gia, đại học vùng và từng vùng cụ thể sẽ xác định các lĩnh vực trọng điểm để ưu tiên đầu tư. Đồng thời, các trường cần vận hành theo cơ chế thị trường, tức là đào tạo các ngành xã hội có nhu cầu và trường có năng lực đào tạo. Tuy nhiên, nếu một cơ sở đào tạo nhưng sinh viên tốt nghiệp không tìm được việc làm, tất yếu sẽ không thể duy trì tuyển sinh.

Lãnh đạo Bộ Giáo dục và Đào tạo nhấn mạnh, giáo dục đại học cần được nhìn nhận như một dịch vụ, vận hành theo quy luật thị trường. Đồng thời, kết hợp định hướng đầu tư trọng điểm để khuyến khích các trường phát huy thế mạnh của mình.

Mục tiêu quan trọng nhất của Quy hoạch nhằm tạo điều kiện đầu tư, hiện đại hóa hệ thống, hướng đến năm 2030 không còn trường nào không đạt chuẩn, mở rộng không gian phát triển và nâng cao chất lượng đào tạo.

Trong quá trình thực hiện, nếu một cơ sở giáo dục đại học đã được đầu tư nhưng vẫn không đáp ứng được yêu cầu, điều đó cho thấy hoạt động kém hiệu quả. Nghị quyết số 19-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã nêu rõ, cần sáp nhập, hợp nhất hoặc giải thể các cơ sở giáo dục đại học hoạt động không hiệu quả.

Thứ trưởng nhấn mạnh thêm, quy hoạch là để xây dựng và phát triển hệ thống giáo dục đại học vững mạnh hơn. Nếu trường nào không hòa mình và tận dụng được cơ hội này để phát triển, hoạt động kém hiệu quả thì cũng cần có những biện pháp phù hợp để bảo đảm lợi ích chung của toàn ngành và toàn xã hội.

Giáo sư - Tiến sĩ Hoàng Văn Cường, Đại biểu Quốc hội, nguyên Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế Quốc dân cũng cho rằng: Quy hoạch này là căn cứ để huy động các nguồn lực nâng cấp hạ tầng kỹ thuật, hiện đại hóa cơ sở vật chất, giúp các cơ sở giáo dục đại học đạt chuẩn.

Bên cạnh đó, khuyến khích hình thành cơ sở giáo dục đại học có quy mô lớn, đủ năng lực hợp tác và cạnh tranh quốc tế. Những mục tiêu đề ra cũng góp phần đáp ứng nhu cầu, gia tăng cơ hội tiếp cận đại học của người dân. Từ đó, phát triển nguồn nhân lực trình độ cao, ứng dụng khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo, phục vụ sự phát triển bền vững của các địa phương và cả nước.