Vào một ngày chủ nhật yên bình nhiều nắng, những người phụ nữ bộ lạc Musele ở tây bắc Zambia, vận trang phục sặc sỡ cùng chăm chú lắng nghe chia sẻ về thay đổi trong cuộc sống kể từ khi họ chấp nhận bán đất cho một công ty khai thác đồng của nước ngoài.
Một mỏ khai thác đồng tại Zambia. |
Sau khi bán đất, gần 1.000 gia đình nông dân bộ lạc Musele được bố trí tái định cư tại các địa điểm cách ngôi làng của họ 18km. Người dân bộ lạc Musele thường sinh sống trong lều truyền thống nay sẽ chuyển đến nhà xây bằng gạch đơn sơ.
Vậy nhưng Beth Lombanya (42 tuổi), bà mẹ của 10 đứa con, tâm sự cô cảm thấy rất khó khăn để sắp xếp ổn thỏa cho cả gia đình vào ngôi nhà 4 phòng mới được cấp. Bà Pamela Chisanga - người đứng đầu tổ chức ActionAid tại Zambia bức xúc nói: “Thật không công bằng khi cả cộng đồng này lại chỉ nhận được những ngôi nhà bé như hộp diêm”.
Bên cạnh đó, chị Seke Mwansakombe, một trong những người đã bán hết đất, bộc bạch với phóng viên hãng tin Reuters: “Chúng tôi từng có mảnh đất rộng mênh mông và canh tác được nhiều hoa màu. Nay chúng tôi lại bị giam cầm trong mảnh đất tí hon, đã vậy mọi di chuyển đều bị giới hạn bởi khu vực cấm vào”.
Khai thác mỏ chiếm đến 10% tổng số người lao động của Zambia và 12 % GDP nước này.
|
Báo cáo mới được công bố do quỹ từ thiện quốc tế ActionAid thực hiện phản ánh rằng việc bán đất đã cách ly phụ nữ Zambia khỏi cuộc sống xã hội, gây trở ngại khiến họ không thể tự trồng hoa màu đồng thời hạn chế họ tiếp cận nguồn thực phẩm trong rừng và sông suối.
Phụ nữ trong các bộ lạc của Zambia (những người thường phải chịu trách nhiệm lấy nước sinh hoạt, làm việc đồng áng và nấu nướng) chia sẻ họ gặp nhiều khó khăn để trang trải cho gia đình ở khu tái định cư. Con đường vào rừng để hái nấm, lấy củi, bắt côn trùng... ngày càng xa hơn. Vất vả nhất là quãng đường đến nơi lấy nước để trồng sắn, loại thực phẩm chính trong cuộc sống hàng ngày của họ.
Các phụ nữ Zambia vui vẻ cùng nhau đi lấy nước sinh hoạt cho gia đình. |
Không thể canh tác trên mảnh đất nhỏ nhắn xung quanh nhà mới, họ phải đi hàng km đến khu vực dành cho trồng trọt được chừa ra từ khu khai thác mỏ.
Nhưng có nhiều người không có điều kiện và cơ hội để tự sản xuất lương thực cho gia đình vì vậy họ phải cắn răng chi số tiền gấp 4 lần so với trước đây để mua thực phẩm. Việc đội giá này bắt nguồn từ chi phí vận tải tăng mạnh do khu tái định cư của họ ở cách xa khu vực trung tâm hơn.
Phụ nữ Zambia gặp nhiều khó khăn khi lấy nước trồng sắn, món chính trong các bữa ăn hàng ngày của người dân nơi đây. |
Ở Zambia, phụ nữ thường đóng vai phụ trong mọi mặt đời sống, từ chính trị, xã hội, kinh tế… họ không có được lợi thế khi những quyết định quan trọng như bán đất được đưa ra. Bà Pamela Chisanga chia sẻ: “Ngay cả khi phụ nữ tham dự cuộc họp, họ hiếm khi mở lời và cũng không đặt câu hỏi”.
Hầu hết những người phụ nữ được sắp xếp đến khu tái định cư không hề biết chi tiết về khoản đền bù và liệu mảnh đất mới có đứng tên chung của họ và chồng hay không. Trong khi đó, quyền sở hữu đất sẽ đảm bảo rất nhiều lợi ích cho phụ nữ, đặc biệt khi họ ly hôn, thừa kế hoặc chuyển, bán đất.
Thách thức còn bắt nguồn từ việc người dân ở Zambia không có đủ thông tin về lợi ích mà họ sẽ có. Phụ nữ các bộ lạc, trong số đó cố một số người bị mù chữ, cho biết họ không nhận ra dòng chữ nhỏ dưới những bản ký kết nhấn mạnh công ty sẽ chỉ bồi thường cho họ những gì được liệt kê trong giấy tờ pháp lý này.
Nhận ra hoàn cảnh khó khăn của những người hàng xóm Musele, hơn1.000 gia đình từ ngôi làng lân cận Kankozhi đã từ chối di chuyển do dự án khai thác mỏ.
Khi người dân làng Kankozhi lo lắng cùng tụ họp dưới bóng cây, Donald Makina (58 tuổi) nói: “Công nghiệp khai thác mỏ đáng ra là để phục vụ người dân địa phương nhưng những người được lợi lại không hề ở đây mà là ở nơi nào đó rất xa”.