Trình bày Tờ trình của Chính phủ, Thượng tướng Phan Văn Giang, Tổng Tham mưu trưởng Quân đội nhân dân Việt Nam, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng nêu rõ: Sau hơn 9 năm thực hiện, Luật Dân quân tự vệ đã nâng cao chất lượng tổng hợp và khả năng sẵn sàng chiến đấu của Dân quân tự vệ, củng cố, tăng cường tiềm lực quốc phòng, tạo môi trường thuận lợi để phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội ở địa phương, cơ sở. Tuy nhiên, nhiều chủ trương, quan điểm mới của Đảng, quy định của Hiến pháp năm 2013 liên quan đến dân quân tự vệ chưa được thể chế và cụ thể hóa.

Một số quy định của Luật chưa thống nhất, đồng bộ với hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về quốc phòng và pháp luật có liên quan. Đặc biệt, nhiều vấn đề mới phát sinh trên thực tiễn liên quan đến Dân quân tự vệ chưa được điều chỉnh hoặc điều chỉnh chưa đầy đủ, bộc lộ nhiều bất cập về xây dựng, huấn luyện, đào tạo, hoạt động và bảo đảm chế độ, chính sách cho lực lượng này. “Xuất phát từ những vấn đề trên, việc xây dựng, ban hành Luật Dân quân tự vệ (sửa đổi) là cần thiết”, Thứ trưởng Phan Văn Giang nhấn mạnh.

Theo Ban soạn thảo, mục đích của dự án Luật là xây dựng lực lượng Dân quân tự vệ vững mạnh và rộng khắp, nâng cao chất lượng tổng hợp, khả năng sẵn sàng chiến đấu, chiến đấu, phục vụ chiến đấu, làm nòng cốt cùng toàn dân đánh giặc ở địa phương, cơ sở khi có chiến tranh; cùng với Quân đội nhân dân làm nòng cốt trong thực hiện nhiệm vụ quốc phòng, quân sự góp phần vào sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc. Dự thảo Luật gồm 8 chương, 50 điều (giảm 1 chương, 16 điều so với Luật Dân quân tự vệ năm 2009).

Chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng và An ninh của Quốc hội Võ Trọng Việt cho biết, Thường trực Ủy ban Quốc phòng và An ninh nhất trí về sự cần thiết phải sửa đổi Luật Dân quân tự vệ năm 2009 với những lý do như đã nêu trong Tờ trình của Chính phủ. Hồ sơ dự án Luật đã được chuẩn bị công phu, trình Quốc hội đúng tiến độ. Tuy nhiên, Ban soạn thảo cần nghiên cứu, thể hiện sâu sắc hơn trong Tờ trình về quan điểm, sửa đổi bổ sung; đánh giá rõ hơn tác động của một số chính sách mới về tổ chức, chế độ, chính sách, kinh phí bảo đảm; bổ sung nội dung trong dự thảo Nghị định quy định chi tiết về tổ chức tự vệ trong doanh nghiệp và dự thảo các văn bản của Bộ Quốc phòng quy định chi tiết các nội dung Luật giao.

Tại phiên thảo luận, một số ý kiến đề nghị cần tiếp tục quán triệt chủ trương, nghị quyết của Đảng về tinh gọn tổ chức, tinh giản biên chế, cải cách chế độ tiền lương; giải quyết hài hòa, hợp lý giữa việc xây dựng Dân quân tự vệ vững mạnh, rộng khắp, “chú trọng nâng cao chất lượng ở vùng trọng điểm quốc phòng, an ninh và những địa bàn phức tạp”, nhưng phải thiết thực, hiệu quả, tránh dàn trải nguồn lực; bám sát tình hình, yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng, bảo vệ Tổ quốc.

Có ý kiến đề nghị cân nhắc quy định về nhiệm vụ của Dân quân tự vệ để bảo đảm tính khả thi, vì đây là lực lượng vũ trang quần chúng “không thoát ly sản xuất, công tác”, nhất là nhiệm vụ “Tham gia thực hiện các biện pháp về chiến tranh thông tin, chiến tranh không gian mạng theo quy định của pháp luật, quyết định của cấp có thẩm quyền” tại khoản 4; quy định nhiệm vụ “Huấn luyện quân sự, giáo dục chính trị, pháp luật, phòng thủ dân sự” tại khoản 6 là không phù hợp với vị trí, chức năng, khả năng, trình độ của Dân quân tự vệ.

Có ý kiến đề nghị nghiên cứu về tổ chức của Dân quân tự vệ để tránh xu hướng “Chính quy hóa” lực lượng này; quy định cụ thể về điều kiện thành lập các đơn vị Dân quân tự vệ ngay trong Luật để thực hiện thống nhất.

Liên quan đến vị trí, chức năng của dân quân tự vệ, các đại biểu cho rằng, đây là quy định rất quan trọng, là cơ sở để thiết kế các nội dung của Luật. Tuy nhiên, khái niệm Dân quân tự vệ tại dự thảo Luật chưa tách bạch được Dân quân và Tự vệ. Do đó, nhiều đại biểu đề nghị Ban soạn thảo nghiên cứu xác định rõ vị trí của Dân quân tự vệ cho phù hợp với Điều 27 Luật Quốc phòng, đồng thời bổ sung các quy định riêng về Dân quân và Tự vệ tại dự thảo Luật; làm rõ quy định “không thoát ly sản xuất, công tác”, trong đó có thành phần Dân quân tự vệ thường trực cho phù hợp với tình hình, điều kiện phát triển kinh tế - xã hội hiện nay và phù hợp với các quy định của pháp luật khác có liên quan.

Theo Phó Chủ tịch Quốc hội Đỗ Bá Tỵ, Luật Dân quân tự vệ năm 2009 đã nêu rõ, lực lượng nếu được tổ chức ở cấp xã, phường, thị trấn gọi là dân quân còn nếu được tổ chức ở các cơ quan của Nhà nước, tổ chức chính trị xã hội, các đơn vị kinh tế gọi là tự vệ. Đây là vấn đề rất rõ ràng, vì thế việc tách bạch dân quân và tự vệ sẽ gây ra sự phức tạp không cần thiết.

Phó Chủ tịch Quốc hội cũng cho rằng, dự thảo Luật còn nhiều nội dung giao Chính phủ hoặc Bộ trưởng Bộ Quốc phòng quy định chi tiết, một số điều còn quy định chung chung nên Ban soạn thảo cần nghiên cứu theo hướng hạn chế việc ủy quyền, bảo đảm Luật phải quy định cụ thể, rõ ràng.

Tại phiên thảo luận, các nội dung liên quan đến tổ chức tự vệ trong doanh nghiệp, hệ thống chỉ huy Dân quân tự vệ, Ban Chỉ huy quân sự cấp xã, thôn đội trưởng… cũng được các đại biểu phân tích, cho ý kiến cụ thể.