Thách thức từ đặc thù vùng miền

Quảng Trị có địa bàn rộng, dân cư phân tán, giao thông khó khăn. Trong khi đó, đối tượng cần được trợ giúp pháp lý chủ yếu là người dân tộc thiểu số. Điều này khiến hoạt động trợ giúp pháp lý gặp không ít trở ngại.

Chia sẻ về những khó khăn khi trợ giúp pháp lý thời gian qua, chị Lê Thị Diệu Hương (Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước số 2 tỉnh Quảng Trị) cho biết, thực tế, khi làm việc với người dân tộc thiểu số ở vùng sâu, vùng xa, khó khăn lớn nhất là rào cản ngôn ngữ, khoảng cách địa lý và tâm lý e dè của người dân. Qua nhiều vụ án trực tiếp trợ giúp pháp lý cho thấy, việc liên hệ với bị cáo rất khó khăn; nhiều người thuộc diện cần trợ giúp pháp lý không sử dụng điện thoại, thường lên rẫy từ sáng đến tối.

Theo chị Lê Thị Thùy Linh (Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước số 2 tỉnh Quảng Trị), không ít vụ án, mỗi lần cần gặp gỡ người cần trợ giúp pháp lý, chị phải chủ động đến tận nơi để trao đổi, tư vấn. Song đường sá đi lại rất khó khăn, hiểm trở nên phải đi nhiều lần chị mới gặp được bị cáo để nắm thông tin. Tuy nhiên, những khó khăn ấy không làm chị chùn bước mà quyết tâm hơn. Khi người yếu thế cảm nhận được sự tận tình, quan tâm và bảo vệ, họ mới mở lòng, tin tưởng hơn vào pháp luật. Đó cũng là động lực để chị gắn bó với nghề.

Ông Nguyễn Lương Chính, Phó Giám đốc phụ trách Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước số 2 tỉnh Quảng Trị nêu rõ, tỉnh có nhiều xã miền núi, biên giới, giao thông cách trở, trong khi lực lượng trợ giúp viên của đơn vị còn mỏng. Để đến được với người dân vùng sâu, vùng xa, các trợ giúp viên pháp lý có khi phải vượt hàng trăm cây số đường đèo, nhiều khi chỉ để tư vấn cho một trường hợp. Trong khi đó, việc tiếp cận hồ sơ vụ việc, gặp bị cáo để trợ giúp pháp lý không thể chỉ trong thời gian ngắn mà phải mất rất nhiều lần đi lại.

Theo ông Nguyễn Lương Chính, nhận thức của một bộ phận người dân về quyền được trợ giúp pháp lý còn rất hạn chế. Nhiều người thuộc diện được hưởng trợ giúp pháp lý nhưng chưa biết hoặc e ngại tiếp xúc với cơ quan pháp luật. Có trường hợp rất ngạc nhiên khi biết mình trong diện được trợ giúp pháp lý miễn phí.

Bên cạnh đó, đối tượng chủ yếu trong diện trợ giúp pháp lý là người đồng bào dân tộc thiểu số, không biết chữ hoặc là người khuyết tật khó giao tiếp. Vì vậy, các trợ giúp viên pháp lý rất khó khăn để tiếp cận, tìm hiểu nguyện vọng và nguồn gốc, nội dung sự việc mà phải thông qua người trong gia đình, các nhân chứng liên quan.

Bà Đào Thị Bình, Phó Giám đốc sở Tư pháp Quảng Trị cho biết, để khắc phục khó khăn về khoảng cách địa lý, đặc thù vùng miền trong hoạt động trợ giúp pháp lý, Sở đã đề nghị Sở Nội vụ tham mưu UBND tỉnh duy trì ổn định hai Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước số 1 ở địa bàn tỉnh Quảng Bình (cũ) và Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước số 2 ở địa bàn Quảng Trị (cũ). Bởi, hoạt động trợ giúp pháp lý phải luôn đi cùng dân, gần dân mới có thể giúp họ được tốt nhất.

Vụ việc phức tạp ngày càng nhiều

Bên cạnh khó khăn về địa lý, công tác trợ giúp pháp lý tại tỉnh Quảng Trị thời gian qua còn chịu áp lực về nhân lực và các vụ án phức tạp, kéo dài ngày càng nhiều; qua đó, đòi hỏi người thực hiện trợ giúp phải có chuyên môn sâu, kỹ năng xử lý tình huống tốt và thời gian nghiên cứu hồ sơ kéo dài.

Theo ông Nguyễn Lương Chính (Phó Giám đốc phụ trách Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước 2 Quảng Trị), mỗi năm trung tâm tiếp nhận hàng trăm vụ việc; trong đó nhiều vụ phức tạp liên quan đến tranh chấp đất đai, thừa kế, hôn nhân hoặc vụ án hình sự nghiêm trọng. Trong khi đó, số lượng trợ giúp viên pháp lý có hạn, khiến chúng tôi phải làm việc gấp đôi, gấp ba so với năng lực bình thường.

Ông Nguyễn Lương Chính lấy dẫn chứng vụ việc đất đai của bà Lê Thị Liễu (sinh năm 1939, trú xã Gio Châu, Quảng Trị). Bà Liễu là người có công với cách mạng (đối tượng được trợ giúp pháp lý) khởi kiện ông Nguyễn Văn Hoài và bà Nguyễn Thị Bạch Yến (hàng xóm) đã lợi dụng việc bà Liễu tuổi cao, bị mù lòa và không am hiểu pháp luật đã làm thủ tục chuyển nhượng và tự ý chuyển 137m2 của bà sang cho gia đình mình.

Vụ việc kéo dài từ năm 2023 đến giữa năm 2025, sau thời gian dài thu thập thông tin, chứng cứ, tài liệu liên quan, Trợ giúp viên pháp lý Lê Thị Diệu Hương (Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước số 2 Quảng Trị) đã đề nghị và được Tòa án nhân dân tỉnh chấp thuận tuyên bố vô hiệu một phần hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất giữa bà Liễu và vợ chồng anh Hoài, chị Yến đối với diện tích 137m2 đất vườn.

Không chỉ vụ việc trên, thời gian qua, Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước số 2 tỉnh Quảng Trị còn tham gia hỗ trợ, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người dân trong nhiều vụ án dân sự, hành chính phức tạp, kéo dài qua nhiều cấp xét xử. Nhiều trường hợp người yếu thế, người có hoàn cảnh khó khăn, người dân tộc thiểu số… đã được trợ giúp miễn phí, giúp họ tiếp cận công lý, đảm bảo quyền lợi hợp pháp trước pháp luật.

Ông Nguyễn Ngọc Huy, Phó Chánh án, Tòa án nhân dân khu vực 7 tỉnh Quảng Trị cho rằng, dù công tác phối hợp giữa Tòa án và Trung tâm Trợ giúp pháp lý khá hiệu quả; song khối lượng vụ việc ngày càng nhiều, đòi hỏi thời gian nghiên cứu, thu thập chứng cứ rất lớn. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ trợ giúp viên pháp lý; có chính sách hỗ trợ hợp lý để thu hút, giữ chân người làm công tác này. Bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hồ sơ, tra cứu văn bản pháp luật và tư vấn từ xa cũng cần được đẩy mạnh nhằm giảm tải khối lượng công việc và nâng cao hiệu quả phục vụ người dân.

Phó Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân Khu vực 7 tỉnh Quảng Trị Trần Nhật Tân cho biết, đội ngũ trợ giúp viên pháp lý luôn thể hiện tinh thần trách nhiệm cao, nỗ lực bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người dân; đặc biệt là các đối tượng yếu thế trong xã hội.

“Để công tác xét xử đạt hiệu quả hơn nữa, rất cần sự phối hợp chặt chẽ, kịp thời giữa các cơ quan tiến hành tố tụng như: Viện Kiểm sát, Tòa án, Cơ quan điều tra và Trung tâm Trợ giúp pháp lý. Các bên cần chủ động trao đổi thông tin, thống nhất quan điểm xử lý vụ việc ngay từ giai đoạn đầu nhằm tránh kéo dài thời gian giải quyết và bảo đảm quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan” ông Trần Nhật Tân nhấn mạnh.

Bài cuối: Mở rộng đối tượng, hướng tới sự công bằng cho mọi người dân