Xây dựng nông thôn mới là một trong những chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước nhằm nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho người dân nông thôn. Tại Thủ đô Hà Nội, nơi có cả đô thị hiện đại và vùng nông thôn rộng lớn, Chương trình này không chỉ là nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội mà còn là hành trình đổi mới toàn diện nông thôn, gắn với bảo tồn văn hóa và phát triển bền vững.

Từ những vùng quê thuần nông yên bình đến các vùng ven đô phát triển năng động, Hà Nội đã và đang viết nên hành trình chuyển mình mạnh mẽ, trở thành Thành phố nông thôn mới kiểu mẫu của cả nước.

Phát triển nông nghiệp, nâng cao đời sống người dân

Năm 2010, Hà Nội bắt đầu thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) trong bối cảnh vừa mở rộng địa giới hành chính (sáp nhập tỉnh Hà Tây, huyện Mê Linh và một phần Lương Sơn - Hòa Bình).

Không gian rộng lớn tạo ra nhiều vận hội nhưng cũng đan xen nhiều thách thức đối với nông nghiệp, nông thôn Hà Nội khi phải đối mặt với muôn vàn khó khăn về hạ tầng, kinh tế và đời sống nông thôn. Khu vực nông thôn chiếm hơn 70% diện tích toàn thành phố và chiếm trên 65% dân số nhưng hạ tầng còn nhiều thiếu thốn, người dân nông thôn chủ yếu là sản xuất nông nghiệp truyền thống, manh mún. Trung bình mỗi xã chỉ đạt 1 tiêu chí; thu nhập bình quân khu vực nông thôn chỉ khoảng 13 triệu đồng/người/năm. Tỷ lệ hộ nghèo khu vực nông thôn chiếm tới 11,25%.

Trước những thách thức đó, với quyết tâm cao và sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, Hà Nội đã lựa chọn cách đi phù hợp: “Không nóng vội, nhưng quyết liệt - Không bằng mọi giá, mà bền vững lâu dài”.

Để tạo động lực phát triển nông nghiệp, nông thôn xứng với không gian, tầm vóc mới, trong 3 kỳ Đại hội của Thành phố, Thành uỷ đều có Chương trình riêng về nông nghiệp, nông dân và nông thôn.

Ở nhiệm kỳ 2011 - 2015 và 2016 - 2020, Thành ủy Hà Nội đã ban hành 2 chương trình công tác trọng tâm toàn khóa đều lấy tên là Chương trình số 02 với nội dung trọng tâm về phát triển nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới và nâng cao đời sống nông dân. Giai đoạn 2021 - 2025, Thành ủy tiếp tục ban hành Chương trình số 04 về Đẩy mạnh thực hiện hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới gắn với cơ cấu lại ngành nông nghiệp và phát triển kinh tế nông thôn, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nông dân.

Sau 15 năm nỗ lực bền bỉ với tinh thần “Đảng lãnh đạo, Nhà nước hỗ trợ, nhân dân làm chủ và hưởng lợi” cùng sự chỉ đạo quyết liệt, trực tiếp, sâu sát của cấp ủy, chính quyền các cấp; Sự vào cuộc đồng bộ, thống nhất từ cấp cao nhất đến cơ sở tạo nên sức mạnh tổng hợp và tính bền vững trong tổ chức thực hiện, khu vực nông thôn Hà Nội đã có những chuyển mình ngoạn mục - từ cơ sở hạ tầng, kinh tế đến chất lượng cuộc sống và cảnh quan môi trường.

Giai đoạn 2011 - 2015, thực hiện Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 5/8/2008 Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 7 (khóa X) về nông nghiệp, nông dân, nông thôn và Chương trình Mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới, ngày 29/8/2011, Thành ủy Hà Nội đã ban hành Chương trình số 02/CTr-TU về “Phát triển nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới, từng bước nâng cao đời sống nông dân” giai đoạn 2011 - 2015. Chương trình này được xem là đặt nền móng quan trọng trong việc phát triển khu vực ngoại thành Hà Nội, hướng tới mục tiêu đưa khu vực này phát triển đồng bộ với khu vực nội thành.

Hà Nội xác định rõ: Để thực hiện thành công xây dựng nông thôn mới, cần ưu tiên hoàn thiện đồng bộ thể chế, cơ chế chính sách và quy hoạch phù hợp với đặc thù Thủ đô, có tính khả thi cao, đồng thời, cụ thể hóa hệ thống tiêu chí quốc gia sát với điều kiện thực tế từng địa phương. Theo đó, HĐND Thành phố Hà Nội đã xem xét thông qua và ban hành một loạt nghị quyết chuyên đề về xây dựng nông thôn mới, quy hoạch phát triển nông nghiệp, thí điểm một số chính sách khuyến khích phát triển nông nghiệp, làng nghề và xây dựng hạ tầng nông thôn.

Thành phố đã tập trung hoàn thiện công tác quy hoạch xây dựng nông thôn mới gắn với quy hoạch phát triển vùng, quy hoạch sử dụng đất, quy hoạch sản xuất và ban hành nhiều cơ chế chính sách. Trong đó, thực hiện dồn điền đổi thửa được xem là “cuộc cách mạng” về đất đai trong nông nghiệp ở Hà Nội. Dù không nằm trong bộ tiêu chí nhưng là khâu đột phá để Hà Nội thực hiện 19 tiêu chí trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2011 - 2015 và là một trụ cột quan trọng góp phần vào thành công của Chương trình Nông thôn mới Hà Nội.

Trước năm 2011, phần lớn đất nông nghiệp ở Hà Nội bị chia cắt manh mún, thửa ruộng nhỏ lẻ, gây khó khăn lớn cho sản xuất, đầu tư hạ tầng và ứng dụng khoa học kỹ thuật. Không có con đường nào khác là phải đổi mới phương thức, phải tạo ra những cánh đồng mẫu lớn, để đưa cơ giới hoá, tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất. Việc dồn điền đổi thửa - một công việc với muôn vàn khó khăn tưởng chừng như không thể làm được, nhưng đã được Hà Nội triển khai quyết liệt và chỉ sau 3 năm từ 2012 - 2014, Thành phố đã cơ bản hoàn thành công tác đồn điền đổi thửa.

Từ số ô thửa mỗi hộ nơi thấp nhất 7 ô thửa, nơi cao nhất 39 ô thửa nay mỗi hộ chủ yếu chỉ còn từ 1 - 2 ô thửa. Diện tích đất nông nghiệp dôi dư sau dồn điền đổi thửa đã tạo điều kiện cho các địa phương quy hoạch mở rộng các công trình phúc lợi, quy hoạch đấu giá quyền sử dụng đất tạo nguồn lực thực hiện xây dựng nông thôn mới.

Ứng dựng công nghệ cao

Giai đoạn 2016 - 2020, tuy chỉ còn 185/386 xã chiếm 47,93% chưa đạt chuẩn nhưng đều là các xã khó khăn, ở vùng xa trung tâm, các tiêu chí chưa đạt đều là các tiêu chí khó như: Môi trường, cơ sở vật chất trường học, cơ sở vật chất văn hóa, thu nhập bình quân đầu người… Hệ thống hạ tầng kinh tế - xã hội nông thôn đã được đầu tư nhưng chưa đồng bộ, chưa đáp ứng được yêu cầu. Hạ tầng về giao thông, thủy lợi, điện phục vụ sản xuất nhiều nơi còn khó khăn.

Thành ủy Hà Nội đã thành lập Ban chỉ đạo 8 Chương trình công tác, trong đó có Ban chỉ đạo Chương trình “Phát triển nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới, nâng cao đời sống nông dân giai đoạn 2016 - 2020” mà trọng tâm là xây dựng nông thôn mới. Chương trình vẫn tiếp tục được lấy tên là Chương trình 02.

Trên cơ sở hoàn thiện và đồng bộ các thể chế, cơ chế chính sách và quy hoạch, giai đoạn này, thành phố đã tập trung đầu tư để nâng cấp hạ tầng: Đường giao thông nông thôn, trường học, nhà văn hóa, hệ thống thủy lợi, điện, nước sạch... Đẩy mạnh tái cơ cấu ngành nông nghiệp, lấy tập trung ruộng đất, thực hiện mô hình nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao cũng như mô hình liên kết trong sản xuất nông nghiệp và triển khai chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) là khâu đột phá.

Năm 2020, năm kết thúc giai đoạn thứ 2 của Chương trình để lại dấu ấn nổi bật khi giá trị gia tăng ngành nông nghiệp đạt 4,2%. Đời sống nông dân không ngừng được cải thiện và nâng cao, thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn năm 2020 đạt 55 triệu đồng/người/năm. Diện mạo nông thôn đã thay da đổi thịt, khoác trên mình tấm áo mới.

Kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội được tăng cường; các hoạt động văn hoá - xã hội, thể thao được quan tâm tổ chức; chính trị - xã hội và quốc phòng - an ninh được đảm bảo; an sinh xã hội được chăm lo. Hơn 90% số xã ở Hà Nội đã đạt chuẩn nông thôn mới, 13 xã được công nhận xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao, 7 đơn vị cấp huyện được Thủ tướng Chính phủ công nhận đạt chuẩn nông thôn mới.

Kết quả của Chương trình đã tạo nền tảng vững chắc, làm tiền đề quan trọng để Thành phố tiếp tục triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025. Những thành tựu trong sản xuất nông nghiệp, kết cấu hạ tầng nông thôn, cải thiện môi trường, nâng cao đời sống vật chất và tình thần cho người dân không chỉ khẳng định tính đúng đắn của định hướng giai đoạn trước mà còn giúp Hà Nội tự tin bước vào giai đoạn mới với mục tiêu xây dựng nông thôn văn minh, hiện đại, giàu bản sắc.

Xây dựng nông thôn mới gắn với đô thị, bảo tồn văn hoá, môi trường

Ngày 17/3/2021, Thành ủy Hà Nội ban hành Chương trình số 04/CTr về "Đẩy mạnh thực hiện hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới gắn với cơ cấu lại ngành Nông nghiệp và phát triển kinh tế nông thôn, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nông dân giai đoạn 2021 - 2025". Chương trình kế thừa và tiếp nối thành công của 2 giai đoạn 2010-2015 và 2016-2020 với ba mục tiêu chính: Xây dựng nông thôn mới thiết thực hơn, hiệu quả hơn và bền vững hơn gắn liền với quá trình đô thị hóa; cơ cấu lại ngành nông nghiệp và phát triển kinh tế nông thôn; nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nông dân.

Giai đoạn này, Thành phố tập trung vào các tiêu chí nâng cao, kiểu mẫu tạo chiều sâu bền vững. Xây dựng nông thôn mới với các tiêu chí cao hơn theo hướng gắn với tiêu chí đô thị, đi liền với bảo tồn văn hóa, môi trường sinh thái và bản sắc địa phương, trở thành hình mẫu về phát triển nông thôn toàn diện. Nông nghiệp, nông thôn Hà Nội đã chuyển mình mạnh mẽ vì một nền nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại và nông dân văn minh.

Phó Chánh Văn phòng chuyên trách Văn phòng Điều phối Chương trình xây dựng nông thôn mới Hà Nội Ngọ Văn Ngôn cho biết: Các dấu ấn nổi bật giai đoạn này như: Hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới cấp thành phố năm 2024 (trước 1 năm so với kế hoạch).

Hà Nội là địa phương đứng đầu cả nước về xây dựng nông thôn mới với các con số ấn tượng với 100% số xã đạt chuẩn nông thôn mới; 229 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao (đạt 146,8% so với mục tiêu Chương trình); 109 xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu (đạt 136,2% so với mục tiêu Chương trình); 100% huyện, thị xã đạt chuẩn/hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới; 6/17 huyện đạt chuẩn huyện nông thôn mới nâng cao (đạt 150% so với mục tiêu Chương trình).

Chương trình mỗi xã một sản phẩm OCOP, Hà Nội dẫn đầu cả nước về số lượng sản phẩm với trên 3.400 sản phẩm đã được đánh giá, phân hạng. Xuất khẩu nông, lâm sản vượt ngưỡng 2 tỷ USD. Các sản phẩm thuộc nhóm thủ công mỹ nghệ và nông sản chế biến của thành phố đã xuất khẩu trên 40 quốc gia và vùng lãnh thổ. Thành phố không còn hộ nghèo theo chuẩn nghèo đa chiều Thành phố Hà Nội giai đoạn 2022 - 2025.