Từ lần đầu “phạm lỗi” đầy bất an, đến hành trình hỗ trợ người "cùng cảnh ngộ"

Thăng Quang Hoàng (30 tuổi) vô tình thấy bài viết đăng trên mạng xã hội của bác sĩ Phạm Văn Trường về vấn đề quan hệ không an toàn sẽ có nguy cơ nhiễm HIV. Khi ấy, Hoàng hoang mang, lo lắng, nên dù đã là 11 giờ đêm, vẫn nhắn tin cho bác sĩ Trường cầu cứu: “Anh ơi, chết em rồi, em lo quá! Hôm qua em quan hệ với gái mại dâm bị rách bao, liệu em có bị nhiễm HIV không?”.

Không chần chừ, bác sĩ Trường trả lời ngay tin nhắn, hỏi han các thông tin quan trọng: “Em có các biểu hiện gì không? Có quan hệ không an toàn mới đây trong 72 giờ hay không?”, để từ đó đưa ra các biện pháp.

“Sau khi nắm được thông tin từ mình, anh Trường khuyên mình mua xét nghiệm PEP 72 giờ tại Bệnh viện Đại học Y Hà Nội để kiểm tra lây nhiễm HIV. Nếu cần thiết sẽ uống thuốc PEP trong vòng 28 ngày. Mình đã nghe theo lời bác sĩ Trường, đi làm mọi quy trình cần thiết ngay ngày hôm sau ”.

Trong quá trình trao đổi, Hoàng bày tỏ mong muốn tìm hiểu thêm và được bác sĩ Trường giới thiệu vào một nhóm CBO - tổ chức cộng đồng hỗ trợ nhóm nguy cơ cao, đặc biệt là MSM và những người làm nghề dịch vụ.

Tại đây, Hoàng lần đầu tiếp xúc với những người trẻ cởi mở, năng động, nhiều người làm kinh doanh, sáng tạo nội dung, chủ quán cà phê… Không khí tích cực ấy khiến anh cảm thấy mình thuộc về. Tính cách hướng ngoại cũng giúp Hoàng nhanh chóng hòa nhập và nhận ra bản thân có thể làm nhiều hơn.

Hoàng tham gia liên tiếp nhiều khóa tập huấn: PrEP, xét nghiệm nhanh HIV, kỹ năng tư vấn, chăm sóc sức khỏe tinh thần cho thanh niên và người thuộc nhóm nguy cơ. Sau 4 - 5 tháng, Hoàng bắt đầu tham gia tư vấn cộng đồng.

Trường hợp đầu tiên Thăng Quang Hoàng hỗ trợ là học sinh lớp 11 (sinh năm 2007). Khi đưa em đi tư vấn PrEP và làm xét nghiệm tại Đại học Y, kết quả nhanh cho thấy phản ứng với HIV. “Mình bàng hoàng. Một đứa trẻ chưa học hết cấp 3 dương tính HIV. Mình thẫn thờ gần 10 phút, vì thực sự chẳng biết phải làm gì.”

Nhờ có các tư vấn viên tại phòng khám và sự hỗ trợ từ xa của bác sĩ Trường qua Zalo, Hoàng dần bình tĩnh lại, hướng dẫn em học sinh đi xét nghiệm khẳng định, tư vấn tâm lý, đưa đi làm hồ sơ bảo hiểm y tế và tiếp cận điều trị ARV. Từ ấy, Hoàng luôn theo sát trường hợp này, nhắn tin nhắc uống thuốc, động viên. Đến nay, em học sinh ấy đã điều trị ổn định được 3 - 4 năm.

Từ người bệnh đầu tiên và quan sát người cần tư vấn tới đây kiểm tra, Hoàng nhận ra rằng những người đã đi làm thường có sự hiểu biết nhất định để bảo vệ bản thân. Hầu như khi thực hiện kiểm tra, 20 - 30 đối tượng thì chỉ có một người dương tính. Do đó, anh tập trung vào các bạn trẻ, những bạn còn đang đi học, là học sinh, sinh viên. Bằng cách sử dụng ứng dụng Blue và Facebook, Hoàng dễ dàng tiếp cận hơn với những người trẻ.

Ngay từ những ngày đầu bước vào công việc tư vấn HIV, Hoàng nhận ra khoảng trống kiến thức quá lớn mà nhiều bạn trẻ đang đối mặt. Anh nói rằng điều khiến mình day dứt nhất chính là việc “có biết về HIV, nhưng chỉ biết rất mơ hồ”. Đặc biệt là nhóm học sinh, sinh viên đều những bạn trẻ vừa bước ra khỏi sự bao bọc của gia đình, lại tiếp xúc với môi trường mạng mở rộng và đầy rủi ro.

“Khi mạng xã hội phát triển quá mạnh, việc gặp gỡ qua app chỉ cần quẹt một cái, nhắn vài câu là có thể dẫn đến quan hệ. Nhưng trong khi đó, hiểu biết về HIV hay STI lại cực kỳ thấp. Mình chứng kiến rất nhiều bạn còn quá non nớt, không biết phải bảo vệ bản thân thế nào, không biết phải tìm ai để hỏi.”

Theo chia sẻ của Hoàng, không phải ai cũng hợp tác nhưng tỷ lệ thành công rất cao, có tới 70 - 80% số người Hoàng tiếp cận đồng ý đi lấy PrEP. Có tháng, anh đưa đến 40 ca, con số mà nhiều cộng tác viên lâu năm cũng hiếm khi đạt.

Về chi phí và thời gian đi lại, Hoàng cũng trải lòng: “Một ngày mình có thể chạy hơn 50 cây số giữa Hà Nội để đưa người ta đi xét nghiệm, lấy thuốc rồi đưa về nhà. Nhiều người chắc nghĩ mình vất vả, nhưng mình không cảm thấy mệt vì đây là điều mình muốn làm".

Anh kể những chuyến xe đường dài ấy bằng giọng bình thản, như nói về việc rất đỗi tự nhiên. Bởi thời điểm đó, Hoàng… thật sự có thời gian. “Mình học ngành du lịch, nhưng đúng lúc dịch bùng lên, không có công việc ổn định. Thế là mình dành toàn bộ thời gian cho việc tư vấn, cho các bạn đi xét nghiệm, hỗ trợ cộng đồng.”

Khó khăn không thể đè bẹp ý chí kiên cường

Theo Cục Phòng, chống HIV/AIDS (VAAC), 9 tháng năm 2024, Việt Nam ghi nhận 11.421 ca nhiễm HIV mới. Đáng chú ý, 70,8% trong số ca nhiễm mới được xác định lây qua đường tình dục - xu hướng gia tăng mạnh so với những năm trước.

Song song với đó, hệ thống điều trị HIV tiếp tục được mở rộng. Tại hội nghị tổng kết năm 2024, Bộ Y tế cho biết cả nước hiện có khoảng 183.000 người đang điều trị ARV. Đây là một bước tiến lớn nếu so với giai đoạn cách đây hơn một thập kỷ.

Nhưng phía sau các con số ấn tượng đó là vô vàn nỗ lực thầm lặng. Khi nhiều dự án quốc tế cắt giảm hoặc kết thúc nguồn tài trợ - trong đó có dự án mà Hoàng từng tham gia, chính thức ngừng hoạt động từ ngày 30/9/2025 khiến không ít nhân viên hỗ trợ cộng đồng rơi vào cảnh bị chấm dứt hợp đồng. Thế nhưng Hoàng vẫn không rời bỏ công việc. Anh tiếp tục đưa khách hàng tới cơ sở cũ để xét nghiệm vì nơi này duy trì được mức chi phí thấp hơn 30–40% so với nhiều bệnh viện và phòng khám tư nhân.

Nhận xét về Hoàng, bác sĩ Phạm Văn Trường đầy tự hào chia sẻ: “Hoàng là một người rất chăm, nhiệt huyết hết mình với công việc tư vấn, điều trị cho những người nhiễm HIV. Tôi cũng may mắn khi có thêm Hoàng trong hành trình tư vấn và điều trị cho những người bệnh nhiễm HIV".

Nhiều năm qua, với sự hỗ trợ của các nguồn viện trợ quốc tế, trong công tác phòng, chống HIV/AIDS của Việt Nam đã có thêm lực lượng đồng đẳng viên hay còn gọi là các CBO. Khi số ca nhiễm tăng cao trong nhóm MSM, CBO là cánh tay nối dài của cán bộ y tế, là mắt xích quan trọng nhất trong phát hiện ca HIV mới. Đây là những người trong cộng đồng, hiểu biết hành vi nguy cơ, dễ tiếp cận nhóm MSM, người sử dụng ma túy, phụ nữ mại dâm, người chuyển giới... Nhiều năm qua, họ nỗ lực truyền thông thay đổi hành vi, kết nối xét nghiệm HIV sớm, hỗ trợ điều trị và tuân thủ ARV, giảm kỳ thị.

Bài cuối: Hướng đến mục tiêu không còn HIV/AIDS