Không chỉ là nghề tạo ra những vật dụng sinh hoạt quen thuộc như gùi, nong, nia, rổ, rá…, mà còn là di sản văn hóa được hình thành từ bàn tay khéo léo, sự tinh tế và những kinh nghiệm tích lũy qua nhiều thế hệ. Đến nay, nghề vẫn được gìn giữ và thực hành đều đặn trong đời sống thường nhật, vừa tạo sinh kế ổn định, vừa góp phần bảo tồn bản sắc dân tộc giữa dòng chảy phát triển hiện đại.

Khác với nhiều nghề truyền thống đòi hỏi sự cầu kỳ trong kỹ thuật hay tính mùa vụ, mây tre đan của người Thái ở Điện Biên lại mang nét bình dị, gần gũi. Ai cũng có thể học, có thể làm, và làm vào bất cứ thời điểm nào trong năm.

Vào những ngày nông nhàn, bước chân vào các bản làng Thái, dễ dàng bắt gặp cảnh người người, nhà nhà cùng quây quần bên những bó tre, nan mây, vừa trò chuyện vừa đan lát. Từ những cụ già khéo tay đến phụ nữ trung niên và cả những em nhỏ mới sáu, bảy tuổi đều có thể tham gia làm nghề. Đối với trẻ em, sau giờ học, việc phụ giúp cha mẹ đan những đường nan đơn giản đã trở thành hoạt động quen thuộc, góp phần nuôi dưỡng tình yêu đối với nghề truyền thống ngay từ nhỏ.

Ông Quàng Văn Phích – một người  gắn bó lâu năm với nghề, chia sẻ: “Nghề này nhìn đơn giản, nhưng đòi hỏi người làm phải chăm chỉ, cần mẫn. Nếu chịu khó, một người có thể làm được từ 15 – 20 sản phẩm trong hai đến ba ngày”.

Chính sự miệt mài đó đã giúp nhiều hộ gia đình cải thiện thu nhập, đặc biệt là trong những giai đoạn nông nhàn. Với người dân nơi đây, mỗi sản phẩm hoàn thiện không chỉ là nguồn kinh tế mà còn là hồn cốt của dân tộc, là sự tiếp nối những giá trị mà cha ông để lại.

Những năm gần đây, khi du lịch cộng đồng và du lịch làng nghề ở Điện Biên phát triển, nghề mây tre đan lại có thêm hướng đi mới. Khách du lịch đến từ nhiều nơi luôn tỏ ra thích thú khi được tận mắt chứng kiến quy trình đan lát, tự tay thử làm các sản phẩm nhỏ và mua đồ mây tre mỹ nghệ về làm quà. Những chiếc giỏ, khay, hộp, bình hoa bằng mây tre không chỉ hữu dụng mà còn mang vẻ đẹp mộc mạc, được đánh giá cao về mặt thẩm mỹ và tính thân thiện với môi trường. Sự quan tâm của du khách đã mở ra cơ hội kết nối thị trường, giúp người dân có thêm nguồn thu và tạo động lực để các nghệ nhân tiếp tục duy trì nghề.

Tuy nhiên, cùng với những tín hiệu tích cực, nghề mây tre đan của người Thái ở Điện Biên cũng đang đối mặt với không ít khó khăn. Số người làm nghề ngày càng giảm, trong khi phần lớn lao động hiện nay là người trung niên, người già và phụ nữ. Thanh niên, lực lượng kế cận quan trọng, lại có xu hướng rời bản, tìm việc làm trong các khu công nghiệp, doanh nghiệp. Việc làm nghề đòi hỏi sự kiên trì nhưng thu nhập chưa thật sự ổn định khiến họ không mặn mà theo đuổi.

Bên cạnh đó, quan niệm cho rằng mây tre đan chỉ là “nghề phụ” vẫn còn phổ biến, khiến nhiều gia đình không định hướng cho con cháu theo nghề. Thị trường tiêu thụ cũng chịu ảnh hưởng bởi sự cạnh tranh mạnh mẽ từ các sản phẩm công nghiệp cùng loại, được sản xuất hàng loạt với mẫu mã đa dạng, giá thành rẻ và dễ tiếp cận. Một khó khăn khác là nguồn nguyên liệu ngày càng khan hiếm. Diện tích trồng tre, nứa ngày càng thu hẹp khi đất được chuyển đổi để xây dựng, sản xuất hoặc cho thuê, dẫn tới chi phí nguyên liệu tăng và ảnh hưởng trực tiếp tới sản xuất.

Trước thực trạng đó, chính quyền địa phương cùng các nghệ nhân đang nỗ lực tìm hướng bảo tồn và phát triển nghề mây tre đan theo hướng bền vững. Một số giải pháp được triển khai như khuyến khích các hộ dân trồng mới diện tích tre, mây; hỗ trợ đào tạo kỹ thuật thiết kế mẫu mã mới phù hợp thị hiếu; kết nối với các công ty, hợp tác xã để mở rộng thị trường; đưa nghề vào các chương trình du lịch trải nghiệm nhằm tạo thêm thu nhập.

Nghề mây tre đan của người Thái ở Điện Biên không chỉ là sinh kế, mà còn là “hơi thở văn hóa” sống động giữa núi rừng Tây Bắc. Việc gìn giữ và phát triển nghề không chỉ giúp người dân tăng thu nhập, mà còn góp phần bảo tồn giá trị truyền thống quý báu của cộng đồng.

Với sự chung tay của người dân, nghệ nhân và chính quyền địa phương, những sản phẩm mây tre đan độc đáo – mang đậm bản sắc của người Thái – sẽ tiếp tục được gìn giữ, phát huy, trở thành điểm nhấn văn hóa đặc sắc của vùng đất Điện Biên.