Nhiều chiến lược quan trọng được triển khai đồng bộ

Chia sẻ về hành trình 35 năm Việt Nam ứng phó với HIV/AIDS, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh cho biết, năm 2025 đánh dấu một cột mốc đặc biệt quan trọng trong hành trình Việt Nam ứng phó với HIV/AIDS. Đó là một hành trình chứa đựng biết bao nỗ lực bền bỉ, những trăn trở, hy sinh và cả những thành tựu rất đáng tự hào.

Nhớ lại từ những ngày đầu đối mặt với đại dịch đầy hoang mang và thiếu thốn, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh cho biết: "Đến hôm nay, chúng ta đã cùng nhau xây dựng được một chương trình phòng, chống HIV/AIDS vững vàng, nhân văn và hiệu quả, được cộng đồng quốc tế ghi nhận".

Theo đó, nhiều chiến lược quan trọng đã được triển khai đồng bộ trong ba thập kỷ rưỡi qua như: Mở rộng dịch vụ xét nghiệm, cung cấp điều trị ARV miễn phí, triển khai điều trị nghiện Methadone, mở rộng PrEP, đa dạng hóa các mô hình tiếp cận nhóm nguy cơ, thúc đẩy chuyển đổi số trong quản lý dịch. Những thành tựu này không chỉ mang ý nghĩa y học mà còn thể hiện sự kiên định của hệ thống chính trị, các ngành, các tổ chức xã hội và chính những người chịu ảnh hưởng bởi HIV.

Theo báo cáo của Cục Phòng bệnh, trong năm 2024, hệ thống y tế đã thực hiện hơn 3,4 triệu mẫu xét nghiệm HIV và phát hiện 13.351 trường hợp dương tính qua sàng lọc.

Cả nước có 1.300 cơ sở xét nghiệm sàng lọc và 251 cơ sở xét nghiệm khẳng định tại 34 tỉnh. Các mô hình tự xét nghiệm HIV tiếp tục mở rộng, trong đó phát hiện qua website cung cấp bộ kit đã ghi nhận 13.297 lượt phát bộ tự xét nghiệm và 174 mẫu phản ứng.

Những mô hình xét nghiệm cộng đồng cũng được triển khai tại nhiều tỉnh, đặc biệt ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long để đáp ứng tình huống dịch khẩn cấp.

Về điều trị, tính đến ngày 30/6/2025, cả nước có 536 cơ sở điều trị HIV với 185.612 bệnh nhân đang điều trị ARV, bao gồm 183.474 người lớn và 2.138 trẻ em.

Số người được điều trị ARV chi trả qua bảo hiểm y tế tăng đều qua các năm, đạt 162.080 bệnh nhân vào năm 2024, chiếm 91% số bệnh nhân điều trị ARV. Trong giai đoạn 2021-2024, bảo hiểm y tế đã chi khoảng 954 tỉ đồng cho thuốc ARV.

Chương trình điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng Methadone tiếp tục được duy trì với hơn 46.500 người tham gia. Dịch vụ dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) cũng được mở rộng mạnh mẽ. Từ 2 địa phương năm 2017 (Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh), đến nay PrEP đã được triển khai tại 34 địa phương với 221 cơ sở, giúp Việt Nam trở thành nước có độ bao phủ PrEP hàng đầu khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

Số lượng MSM tăng nhanh qua các năm: năm 2017 ước tính 170.000 người; năm 2019 là 278.000 người; đến năm 2024 là hơn 428.450 người. Nhu cầu sử dụng PrEP dự kiến tiếp tục tăng cao, ước tính đạt 109.074 người vào năm 2025 và tăng lên 204.531 người vào năm 2030.

Tuy nhiên, theo Phó Cục trưởng Nguyễn Lương Tâm, HIV/AIDS tại Việt Nam vẫn tiếp tục diễn biến phức tạp. Lây truyền qua đường tình dục chiếm tỷ lệ trên 80% trong các trường hợp mắc mới. Nhóm tuổi 15-29 tuổi chiếm phần lớn số ca phát hiện mới và hơn 80% người nhiễm HIV mới là nam giới.

Tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) và người chuyển giới tiếp tục tăng. Nghiên cứu tại 10 tỉnh, thành phố năm 2024 cho thấy cả nước ước tính có 428.450 MSM, chiếm 1-2% dân số nam từ 15-49 tuổi, trong đó 295.000 người thuộc nhóm nguy cơ cao.

Kết quả giám sát trọng điểm (HSS) ghi nhận tỉ lệ nhiễm mới HIV trong nhóm MSM là 7,2%, nhóm MSM sử dụng ma túy khi quan hệ tình dục có nguy cơ nhiễm HIV cao gấp 8 lần so với nhóm không sử dụng chất.

Bên cạnh đó, tỷ lệ nhiễm các bệnh lây truyền qua đường tình dục và tỷ lệ không sử dụng bao cao su trong nhóm MSM đều đang ở mức cao. Các hành vi nguy cơ như sử dụng ma túy tổng hợp, quan hệ tình dục tập thể hoặc các hành vi kết nối qua mạng xã hội tiếp tục làm tăng nguy cơ lây nhiễm.

Nhiều tỉnh không nằm trong nhóm trọng điểm cũng ghi nhận số ca nhiễm mới tăng, nhất là tại các khu vực lây lan nhanh trong nhóm MSM hoặc các địa phương không còn dự án viện trợ hỗ trợ chuyên môn và dịch vụ.

Còn nhiều rào cản

Cục Phòng bệnh cho biết, hiện có những thách thức lớn đang cản trở mục tiêu chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030; ngân sách trung ương cho chương trình giảm so với giai đoạn 2016-2020, thời điểm chương trình được đầu tư trung bình 292 tỉ đồng/năm. Địa phương mới bố trí được 32 triệu USD cho kế hoạch đảm bảo tài chính, thấp hơn con số cam kết 44 triệu USD, do nhiều nội dung chi chưa có căn cứ pháp lý để trình Hội đồng nhân dân. Nhiều tỉnh còn phụ thuộc vào dự án quốc tế.

Bên cạnh đó, chưa tối ưu hóa nguồn bảo hiểm y tế do chưa đạt được mục tiêu 100% người nhiễm có thẻ bảo hiểm y tế. Bảo hiểm y tế chưa cung ứng đủ thuốc ARV do mua sắm đấu thầu chậm các năm.

Việc xét nghiệm HIV mở rộng gặp khó khăn khi một số đơn vị thiếu nhân lực, thiếu nhóm tiếp cận cộng đồng, nguồn sinh phẩm không còn được hỗ trợ miễn phí và phải chuyển sang hình thức mua dịch vụ.

Một số người nhiễm mới ghi nhận tại cơ sở y tế nhưng khó theo dõi vì e ngại công khai tình trạng bệnh, dẫn đến mất dấu và không thể tư vấn cho bạn tình hoặc bạn chích. Trong khi đó, kỳ thị và phân biệt đối xử trong cộng đồng, trong cơ sở y tế và tự kỷ thị ở người nhiễm vẫn là rào cản lớn.

Các can thiệp giảm hại như cấp bơm kim tiêm và bao cao su chủ yếu dựa vào tài trợ của Quỹ Toàn cầu và chưa được địa phương đầu tư đầy đủ. PrEP cũng đối mặt nhiều hạn chế khi bảo hiểm y tế chưa chi trả, chi phí xét nghiệm liên quan và điều trị STIs cao, trong khi nhóm MSM và người chuyển giới vẫn chịu nhiều rào cản do kỳ thị...

Dịp này, Cục Phòng bệnh kêu gọi các cơ quan báo chí tiếp tục đẩy mạnh thông tin về xét nghiệm sớm, điều trị ARV, PrEP, Methadone; giới thiệu các mô hình hiệu quả; tuyên truyền giảm kỳ thị; đồng thời lan tỏa các hoạt động hưởng ứng Tháng hành động nhằm tăng cường tiếp cận dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS cho người dân.