Chính phủ Mỹ đã bước vào tuần thứ ba đóng cửa một phần do bất đồng quanh ngân sách 5 tỷ USD xây bức tường biên giới theo yêu cầu của Tổng thống Trump.

Nhà Trắng đã đề cập khả năng Tổng thống Trump sử dụng quyền lực khẩn cấp. Theo tờ New York Times, quyền lực này có thể giải quyết tình trạng khủng hoảng hiện nay ở Mỹ bằng cách trao cho Tổng thống Trump một con đường giữ thể diện để ký dự luật chi tiêu không bao gồm ngân sách xây bức tường.

Tuy nhiên, đó sẽ là một động thái bất thường, ít nhất là vi phạm quy định hiến pháp và sẽ khiến số phận bức tường bị định đoạt tại tòa án. 

Sau đây là những câu hỏi xoay quanh việc liệu Tổng thống Trump có thể sử dụng quyền lực nói trên để tiến hành dự án xây tường theo ý muốn.

Quyền ban bố tình trạng khẩn cấp là gì?

Tổng thống Mỹ có thẩm quyền tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia để tăng cường quyền hành pháp bằng cách thiết lập các ngoại lệ để bản thân có thể phá nguyên tắc. Động thái này sẽ cho phép chính phủ phản ứng nhanh chóng với tình trạng khẩn cấp.

Mặc dù các tổng thống đôi khi nói rằng hiến pháp cho phép họ có quyền lực bất biến để hành động ngoài giới hạn pháp lý thông thường trong trường hợp cấp bách, nhưng các tuyên bố này thường đuối lý khi bị đưa ra tòa.

Các tổng thống có cơ sở pháp lý vững chắc hơn khi họ viện dẫn các đạo luật mà theo đó quốc hội ủy quyền cho nhánh hành pháp hành động trong tình trạng khẩn cấp.

Trong một nghiên cứu gần đây, Trung tâm Tư pháp Brennan thuộc khoa luật trường Đại học New York đã xác định 124 điều khoản luật cho tổng thống một loạt quyền như vậy.

Đạo luật Khẩn cấp quốc gia, có hiệu lực trong kỷ nguyên cải cách sau vụ bê bối Watergate, quy định cách thức tổng thống có thể thực thi các quyền lực này. Đạo luật yêu cầu tổng thống chính thức ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia và thông báo với quốc hội quy chế nào đang được kích hoạt.

Tổng thống Trump có thể sử dụng quyền này để xây tường?

Theo New York Times, điều này là có thể. Bà Elizabeth Goitein, đồng giám đốc chương trình An ninh Quốc gia và Tự do của Trung tâm Brennan cho rằng chính quyền của Tổng thống Trump có thể dựa vào hai bộ luật cho phép các quan chức xây tường biên giới mà không cần ngân sách hay sự cho phép từ quốc hội. 

Một luật cho phép Bộ trưởng Lục quân ngừng các dự án xây công trình dân dụng sau khi Tổng thống tuyên bố tình trạng khẩn cấp. Thay vào đó, Bộ trưởng Lục quân sẽ chỉ đạo binh sĩ và các nguồn lực khác hỗ trợ xây dựng các công trình dân sự, dự án quốc phòng dân sự và dự án xây dựng quân đội cần thiết cho quốc phòng.

Một luật khác cho phép Bộ trưởng Quốc phòng bắt đầu các dự án xây dựng quân sự trong tình trạng khẩn cấp dù không được luật cho phép nhưng lại cần thiết với các lực lượng vũ trang. Dự án này sử dụng tiền mà quốc hội đã cấp cho các mục đích xây dựng nhưng chưa được dành cho dự án cụ thể nào.

Với hai luật trên cũng như các luật tương tự, tổng thống có thể linh hoạt dùng ngân sách trong tình trạng khẩn cấp. Theo ông William C. Banks, giáo sư luật trường Đại học Syracuse, Chính quyền Tổng thống Trump có thể đưa ra các luận điểm nghiêm túc để hậu thuẫn Tổng thống nếu ông thực hiện quyền công bố tình trạng khẩn cấp để xây tường. Giáo sư Banks nói: “Nguyên tắc cơ bản là không tổng tống hay quan chức nào có thể chi tiền không phù hợp với mục đích. Nhưng tôi cho rằng tổng thống có thể tuyên bố tình trạng khẩn cấp và sau đó dựa vào thẩm quyền quốc hội trao cho trong tình trạng khẩn cấp để sử dụng tiền xây dựng tường biên giới”.

Thẩm quyền pháp lý của Tổng thống Trump có rõ ràng?

Theo New York Times, thẩm quyền pháp lý của ông Trump không rõ ràng. Nếu ông sử dụng quyền công bố tình trạng khẩn cấp để xây tường, ông gần như chắc chắn sẽ gây ra một cuộc chiến pháp lý tại tòa án. Mặc dù luật về quyền lực khẩn cấp có thể cho phép ông Trump dùng ngân sách quân đội xây tường, nhưng chắc chắn động thái này sẽ vấp phải kiện tụng.

Ví dụ, nếu Tổng thống sử dụng một luật nói trên để quân đội dùng ngân sách xây tường, nhưng quân đội lại chỉ có thể dùng ngân sách thực hiện các dự án được quốc hội cho phép. Trong khi đó, các nghị sĩ không đồng ý xây một bức tường quân sự dọc biên giới.

Chính phủ Mỹ có thể lý luận rằng quốc hội từng cho phép xây các rào chắn giống như tường, ví dụ như hàng rào biên giới ngăn buôn lậu ma túy. Dù vậy, Chính phủ Mỹ sẽ cần phải chỉ rõ rằng bức tường họ định xây phù hợp với định nghĩa hợp pháp về một công trình xây dựng quân sự cho dù tường này không gắn với một cơ sở quân sự.

Sẽ ra sao nếu ban bố trình trạng khẩn cấp trong khi không có khẩn cấp thực sự?

Nếu Tổng thống Trump tuyên bố tình hình biên giới phía nam là khẩn cấp để có lý do xây tường, ông sẽ vấp phải thực tế: số người vượt biên trái phép giảm rất nhiều so với đỉnh điểm cách đây 20 năm.

Dòng người từ Trung Mỹ chủ yếu là người nhập cư không tìm cách trốn qua biên giới mà tới biên giới để trình diện trước các quan chức Mỹ xin tị nạn.

Nếu Tổng thống Trump cho rằng hàng nghìn khủng bố lẻn vào Mỹ qua biên giới với Mexico thì tình hình hiện nay không như vậy. 

Do vậy, khi đã bị đưa ra tòa xem xét, chắc chắn Chính quyền Mỹ sẽ đuối lý khi tòa nhận định tình trạng hiện nay có phải là khẩn cấp hay không. Bà Goiten nhận định: “Tuyên bố tình trạng khẩn cấp sẽ là lạm dụng quyền lực nếu không có gì khẩn cấp”.  

Quốc hội kiểm soát quyền công bố tình trạng khẩn cấp thế nào?

Khi thông qua nhiều luật về quyền lực ban bố tình trạng khẩn cấp, quốc hội kèm theo một quy trình cho phép các nghị sĩ bác bỏ quyền công bố tình trạng khẩn cấp của tổng thống. 

Ví dụ theo Đạo luật Khẩn cấp quốc gia, quốc hội có thể hủy bỏ tình trạng khẩn cấp nếu cả Hạ viện và Thượng viện thông qua nghị quyết bác bỏ rằng có tình trạng khẩn cấp mà Tổng thống vừa công bố.