Cần phân biệt rõ mạng xã hội và sàn TMĐT

Dự thảo Luật TMĐT đang được Bộ Công Thương lấy ý kiến rộng rãi và dự kiến trình Quốc hội thông qua vào kỳ họp tháng 10/2025. Dự thảo là văn bản quan trọng, tác động đến các doanh nghiệp, hộ kinh doanh tham gia vào hoạt động bán hàng, cung cấp dịch vụ trên không gian mạng. 

Dự thảo Luật TMĐT quy định về các vấn đề như: Giao kết hợp đồng trong TMĐT; các loại hình và trách nhiệm của các chủ thể trong hoạt động TMĐT; trách nhiệm của tổ chức cung cấp dịch vụ hỗ trợ TMĐT; phát triển TMĐT; ứng dụng công nghệ trong quản lý hoạt động TMĐT; giải quyết tranh chấp, kiểm tra và xử lý vi phạm trong TMĐT…

Góp ý về dự thảo luật, ông Trần Mạnh Hùng, Luật sư điều hành, Công ty Luật Baker & McKenzie cho rằng, liên quan đến cách phân loại mạng xã hội có tính năng TMĐT, Dự thảo Luật hiện nay đang xếp mạng xã hội có hoạt động giao dịch giữa người dùng vào một loại hình riêng, nhưng lại áp dụng gần như toàn bộ nghĩa vụ như các sàn TMĐT truyền thống.

"Việc áp đặt toàn bộ nghĩa vụ như với sàn TMĐT truyền thống vừa không khả thi về kỹ thuật, vừa không hợp lý về thực tế”, ông Hùng nhận định.

Đồng quan điểm, bà Nguyễn Việt Hà, Phó Chủ tịch Phòng Thương mại Hoa Kỳ tại Việt Nam (AmCham) cho rằng, dự thảo đã có nhiều điểm tiến bộ, điểm mới, tuy nhiên thương mại điện tử phát triển nhanh chóng, nên xuất hiện rất nhiều các loại hình thương mại điện tử. Vì vậy, các định nghĩa trong luật cần có tính bao quát và khái quát hơn để không bị lạc hậu khi các hình thức thương mại điện tử mới xuất hiện.

Ngoài ra, với định nghĩa như hiện tại ở trong dự thảo có thể dẫn đến việc quản lý sẽ gặp nhiều khó khăn. Bà Nguyễn Việt Hà lấy ví dụ, mạng xã hội cũng tham gia nhiều vào hoạt động thương mại điện tử. Theo quy định ở điều 17, gần như tất cả các nền tảng xã hội tham gia vào thương mại điện tử đều phải có nghĩa vụ giống như nền tảng thương mại điện tử trung gian và có thêm một số nghĩa vụ khác nữa. Điều này nên xem xét lại về tính năng, bản chất của những nền tảng, mạng xã hội, nếu họ chỉ đơn thuần tham gia một khâu rất nhỏ trong toàn bộ chuỗi của thương mại điện tử.

Còn ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS) cho rằng, Dự thảo đã bước đầu giải quyết được những thách thức trước mắt như củng cố niềm tin thị trường (ngăn chặn hàng giả, hàng lậu, tình trạng bom hàng) và hạn chế thất thoát thuế.

Tuy nhiên, ở góc nhìn dài hạn, Dự thảo vẫn cần tiếp tục hoàn thiện để đối phó với các vấn đề lớn hơn như nguy cơ độc quyền, thiếu cạnh tranh, hiệu quả lan tỏa hạn chế từ sàn đến các chủ thể khác trong hệ sinh thái, cũng như sự thiếu bao trùm với nhóm người bán nhỏ lẻ.

Đặc biệt, một trong những vấn đề đang gây nhiều tranh cãi là quy định mạng xã hội có hoạt động TMĐT (Facebook, TikTok…) có trách nhiệm giống như chủ quản nền tảng TMĐT. Viện trưởng IPS nhận định, điều này có thể vô tình tạo áp lực lên nhóm bán hàng nhỏ lẻ.

“Nếu các shop lớn có thể phát triển mạnh mẽ trên các sàn TMĐT như Shopee, Lazada…, người bán lẻ sẽ đi về đâu? Thực tế, quá trình đào thải những cửa hàng không có chiến lược đang diễn ra, trong khi các shop bài bản, có tiềm lực lại tiếp tục tăng trưởng. Vì vậy, Dự thảo nên giảm nhẹ nghĩa vụ cho doanh nghiệp nhỏ lẻ và "start up", hỗ trợ bằng cách phát triển hệ sinh thái mở và chuẩn hóa thị trường theo lộ trình, thay vì áp dụng ngay những quy định quá chặt chẽ đối với mạng xã hội có hoạt động TMĐT”, ông Nguyễn Quang Đồng nhấn mạnh.

Tạo sân chơi bình đẳng giữa các nền tảng

Ông Phan Mạnh Hà, Giám đốc đối ngoại Shopee cho rằng, Dự thảo Luật chưa đủ tính pháp lý để tạo ra sân chơi bình đẳng giữa nền tảng thương mại điện tử trong nước và nền tảng thương mại xuyên biên giới.

Điều 51, khoản 2 của Hiến pháp yêu cầu các thành phần kinh tế phải bình đẳng với nhau, nhưng thực tế hiện tại, các nền tảng trong nước như Chợ Tốt, Shopee (là nền tảng có nhà đầu tư nước ngoài có pháp nhân ở trong nước và hoạt động theo pháp luật của Việt Nam) phải tuân thủ nhiều quy định khác nhau. Trong khi đó, các sàn xuyên biên giới sang Việt Nam bán hàng, nhưng không phải chịu các quy định của pháp luật Việt Nam, không chịu trách nhiệm đối với người tiêu dùng Việt Nam.

Vì vậy, luật mới nên được xây dựng theo hướng cân bằng, tạo được sân chơi bình đẳng, để đảm bảo các nền tảng xuyên biên giới cũng phải tuân thủ pháp luật và chịu trách nhiệm với người tiêu dùng Việt Nam, tương tự như các nền tảng trong nước; đồng thời, sàn thương mại điện tử không nên hạn chế dịch vụ của người mua và người bán.

Theo ông Phan Mạnh Hà, người tiêu dùng chỉ quan tâm đến chất lượng dịch vụ tổng thể của sàn, bao gồm cả vận chuyển và chất lượng sản phẩm, không quan tâm đến các nhà cung cấp dịch vụ riêng lẻ. Sàn thương mại điện tử không chỉ là "nơi kết nối" đơn thuần, mà phải được xem là một dịch vụ trọn gói bao gồm cả thanh toán, vận chuyển và đảm bảo chất lượng. Điều này đã xây dựng được niềm tin cho người tiêu dùng và thúc đẩy sự phát triển của thương mại điện tử. Nếu tách rời các dịch vụ và sàn không chịu trách nhiệm, thương mại điện tử sẽ không thể phát triển.

Góp ý cho Dự thảo Luật, ông Phạm Ngọc Toản, Trưởng Bộ phận pháp lý Tổng Công ty Cổ phần Bưu chính Viettel (Viettel Post) cho biết, tại điểm d, khoản 6, Điều 16 Dự thảo Luật quy định về trách nhiệm bảo đảm người dùng được quyền lựa chọn dịch vụ hỗ trợ TMĐT như sau: “Chủ quản nền tảng TMĐT trung gian là nền tảng số lớn không được áp đặt người bán, người mua phải sử dụng dịch vụ thanh toán của một nhà cung cấp hoặc sử dụng dịch vụ logistics của một nhà cung cấp mà không có lý do chính đáng”.

Quy định này nên được sửa đổi theo hướng: “Chủ quản nền tảng TMĐT trung gian là nền tảng số lớn có trách nhiệm không được cản trở, hạn chế người dùng thực hiện quyền lựa chọn tổ chức cung cấp dịch vụ thanh toán và dịch vụ logistics hỗ trợ TMĐT”.

Thưc tế, bản chất nền tảng TMĐT trung gian chỉ là môi trường kết nối giữa người mua và người bán. Các nội dung thỏa thuận liên quan đến việc mua bán, bao gồm cả việc đóng gói, giao hàng, thanh toán thuộc quyền quyết định của người mua và người bán. Tuy nhiên hiện nay, các nền tảng TMĐT trung gian đang không cho phép người dùng thỏa thuận, chủ động lựa chọn, kể cả khi người bán mong muốn tự vận chuyển cho người mua. Đối với nền tảng TMĐT trung gian lớn đã có sức ảnh hưởng đáng kể trên thị trường, người dùng phải chấp nhận sử dụng dịch vụ hỗ trợ do nền tảng chỉ định mà không có lựa chọn thay thế...