Kháng thuốc, một trong những thách thức lớn nhất trong điều trị ung thư, là nỗi trăn trở của hàng triệu bệnh nhân và các nhà khoa học trên khắp thế giới. Khối u trở nên miễn nhiễm với hóa trị liệu, đẩy cuộc chiến chống lại căn bệnh hiểm nghèo này vào ngõ cụt. Vậy nguyên nhân sâu xa của hiện tượng này là gì và liệu có thể tìm ra lời giải? Viện sĩ Thông tấn của Viện Hàn lâm Khoa học Nga Vladimir Sergeevich Prasolov, Trưởng Phòng thí nghiệm Nền tảng Tế bào của Sự phát triển Bệnh ác tính tại Viện Sinh học phân tử mang tên Engelhardt thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Nga, đã tiết lộ những khám phá quan trọng, mở ra hướng đi mới cho y học ung thư.

Hành trình hơn nửa thế kỷ tìm hiểu về tế bào ung thư

Viện sĩ Prasolov bắt đầu con đường nghiên cứu từ những năm 1970, khi ông còn là sinh viên tại Đại học Tổng hợp Quốc gia Moskva. Ông sớm bị cuốn hút bởi enzyme phiên mã ngược, một loại enzyme chìa khóa trong phản ứng PCR phiên mã ngược (RT-PCR), có khả năng tổng hợp sợi DNA bổ sung (cDNA) từ RNA. Đây là một bước đột phá quan trọng trong ngành sinh học phân tử, mở đường cho nhiều nghiên cứu về sau.

Vào giữa những năm 1980, phòng thí nghiệm của ông được thành lập với mục tiêu chính là nghiên cứu các quá trình trong tế bào sống. Viện sĩ Prasolov đã có một năm làm việc tại Trung tâm Ung thư Quốc gia Nhật Bản (NCC) ở Tokyo, nơi ông tiếp xúc với các tế bào sống, cả lành tính và ác tính. Kinh nghiệm quý báu này đã giúp ông và các đồng nghiệp phát triển một hệ thống tiên phong. Hệ thống này cho phép chuyển và biểu hiện gien mục tiêu trong các tế bào nhân chuẩn cấy ghép (người và động vật) một cách hiệu quả, trở thành công cụ đắc lực để hiểu rõ hơn về vai trò của từng gien trong quá trình tế bào biến đổi thành ung thư.

Tuy nhiên, thách thức lớn nhất hiện nay mà phòng thí nghiệm của ông đang tập trung giải quyết là tại sao tế bào ung thư lại trở nên kháng thuốc hóa trị.

Theo Viện sĩ Prasolov, khi một loại thuốc hóa trị được đưa vào cơ thể, nó sẽ tấn công và tiêu diệt các tế bào ung thư. Tuy nhiên, một số tế bào ung thư đã tìm ra cách "né tránh" sự tấn công này bằng cách phát triển cơ chế bù trừ. Chúng thay đổi cấu trúc hoặc hoạt động gien để vô hiệu hóa tác dụng của thuốc, từ đó tiếp tục sinh sôi và phát triển.

Viện sĩ Prasolov tin rằng, nếu tìm ra được nguyên nhân gốc rễ của những biến đổi ác tính này, các nhà khoa học có thể phát triển một phương pháp điều trị mới, hiệu quả hơn để khắc phục tình trạng kháng thuốc. Ông cho rằng, dù quá trình này giống như "tìm kim đáy bể" nhưng với các phương pháp sinh học phân tử và di truyền hiện đại, việc xác định các cơ chế bù trừ là hoàn toàn khả thi.

Những nghiên cứu tại phòng thí nghiệm của Viện sĩ Prasolov đã đạt được một số kết quả đáng khích lệ. Tiêu biểu là công trình của Timofey Lebedev, nhà khoa học trẻ, đã phát triển một phương pháp tự động để nghiên cứu hoạt động gien trong tế bào ung thư bằng cách đo lường nhiều thông số kiểu hình khác nhau, chẳng hạn như hình dạng và sự thay đổi của chúng.

Bệnh ung thư là một vấn đề vô cùng phức tạp và đa chiều. Viện sĩ Prasolov ví von nó như con "giun" dài mà cả đời người cũng không thể nghiên cứu hết. Bên cạnh những nghiên cứu chuyên sâu về ung thư, Viện sĩ Prasolov cũng từng có một khám phá thú vị trong thời gian làm việc tại Nhật Bản. Ông đã phân tích DNA bộ gien của loài khỉ Nhật Bản (Macaca fuscata) và phát hiện ra một đoạn DNA đặc biệt, gồm khoảng 260 cặp bazơ, gọi là BamH1, luôn xuất hiện ở loài khỉ này bất kể giới tính hay tình trạng sức khỏe. 

Sau đó, ông tiếp tục nghiên cứu các loài linh trưởng khác và nhận thấy đoạn BamH1 này cũng tồn tại ở các loài khỉ đuôi dài ở châu Á và châu Phi, nhưng lại hoàn toàn không có ở loài vượn người và con người. Phát hiện này, dù không trực tiếp liên quan đến ung thư, nhưng đã mang lại một góc nhìn mới về sự tiến hóa của các loài linh trưởng, đồng thời cho thấy tầm quan trọng của việc chú ý đến những chi tiết nhỏ trong nghiên cứu khoa học.

Kết lại, cuộc chiến chống ung thư vẫn còn gian nan, nhưng với những nỗ lực không ngừng nghỉ của các nhà khoa học như Viện sĩ Vladimir Sergeevich Prasolov và các đồng nghiệp trẻ, hy vọng về việc tìm ra lời giải cho vấn đề kháng thuốc và một ngày nào đó đẩy lùi hoàn toàn căn bệnh này đang trở nên gần hơn bao giờ hết.