09:11 10/09/2025

Nhà báo lão thành Trần Hữu Năng - người làm 'Dậy sóng Duyên Hải'

Nhà báo lão thành Trần Hữu Năng, một người thuộc "thế hệ vàng" của Thông tấn xã Việt Nam (TTXVN), đã để lại một dấu ấn lịch sử về nghề nghiệp khi là phóng viên thường trú tại thành phố Cảng Hải Phòng.

Chú thích ảnh
Nhà báo Trần Hữu Năng, 1960.

Mùa Xuân năm 1961, ông là người phát hiện và viết loạt bài về phong trào phát huy sáng kiến, cải tiến kỹ thuật ở nhà máy cơ khí Duyên Hải. Những người công nhân ở đây, với tinh thần làm chủ, tìm tòi nhiều biện pháp để vượt qua khó khăn, thực hiện nhiều sáng kiến qua các các hội diễn kỹ thuật. Ông đã viết loạt tin, bài trên bản tin của Việt Nam Thông tấn xã (VNTTX) và báo Nhân Dân về phong trào thi đua của nhà máy cơ khí Duyên Hải.

Một trong những bài viết (báo Nhân Dân, số 4/3/1961), về hội diễn kỹ thuật của nhà máy, ông cho biết: “Vượt quá sự mong đợi của mọi người, ngay ngày đầu tiên của hội diễn, 32 kỷ lục sản xuất mới đã xuất hiện. Và qua hai tuần đầu Xuân, anh chị em công nhân nhà máy cơ khí Duyên Hải đã vượt 225 tiêu chuẩn kinh tế kỹ thuật vừa mới xây dựng từ 15% đến 490 %… Từ 16 người ghi tên tham gia đầu tiên, đến nay trên 300 công nhân, thợ già, thợ trẻ, người học nghề đã tham gia hội diễn.

Bằng việc phát hiện, phản ánh và nhân lên điển hình Duyên Hải, phóng viên VNTTX Trần Hữu Năng đã góp phần xây dựng một trong bốn ngọn cờ đầu trong phong trào thi đua  nổi tiếng của thời kỳ ấy trên miền Bắc XHCN. Đó là “Sóng Duyên Hải” trong công nghiệp, “Cờ Ba Nhất” trong Quân đội, “Trống Bắc Lý” trong ngành giáo dục, “Gió Đại Phong” trong nông nghiệp. “Sóng Duyên Hải “mãi là một niềm tự hào, một dấu ấn nghề nghiệp sâu đậm trong cuộc đời làm báo của ông.

Chú thích ảnh
Nhà báo Trần Hữu Năng và phóng viên TTXVN tại Phnom Penh. Từ trái sang: Lê Sơn, Vũ Khắc Cư, Phạm Quốc Khánh, Trần Mai Hưởng, Phó trưởng đoàn S78 Trần Hữu Năng, Trần Quốc Hải và Lê Trọng Thư.

Trong ghi chép của mình, nhà báo Trần Hữu Năng kể lại niềm vui khi cấp trên chính thức phát động phong trào học tập và làm theo “Sóng Duyên Hải" và bày tỏ sự xức động của mình khi Ban lãnh đạo và những người công nhân Duyên Hải chia sẻ niềm với ông bằng câu nói “Chúng ta thành công rồi!". Cách nói ấy đã thực sự coi phóng viên VNTTX Trần Hữu Năng là một thành viên của Duyên Hải, là người đã góp phần cho sóng Duyên Hải lan xa, trở thành một phong trào rộng lớn.

Với những đóng góp cho “Sóng Duyên Hải”, nhà báo Trần Hữu Năng đã vinh dự được Chủ tịch Hồ Chí Minh tặng bằng khen. Loạt bài về phong trào thi đua ở nhà máy cơ khí Duyên Hải của ông được Hội Nhà báo Việt Nam trao giải Nhất.

Theo nhà báo Trần Quốc Hải, con trai cả của nhà báo Trần Hữu Năng, những người từng là công nhân ở nhà máy Duyên Hải, khi anh có dịp gặp lại mới đây vẫn giữ những kỷ niệm đẹp về nhà báo Trần Hữu Năng  trong những năm tháng không quên ấy .

Chú thích ảnh
Bằng khen của Chủ tịch Hồ Chí Minh tặng nhà báo Trần Hữu Năng (1962).

Nhà báo Trần Hữu Năng (1927 - 1998) có một cuộc đời nhiều trải nghiệm phong phú trên những cương vị công tác khác nhau. Là một học sinh, ông tham gia công tác. cách mạng ngay từ những ngày đầu kháng chiến, làm công tác thông tin, làm việc tại Đài Tiếng nói Việt Nam, rồi là phóng viên VNTTX , tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ, có mặt tại hội nghị lịch sử Trung Giã vào thời điểm kết thúc chiến tranh. Sau khi hòa bình lập lại ở miền Bắc, ông là phóng viên trong nước rồi theo học Đại học báo chí ở Bắc Kinh. Nhà báo Trần Hữu Năng đã đảm nhận nhiều trọng trách: Trưởng phân xã VNTTX tại Bắc Kinh, Trưởng Ban Biên tập tin Trong nước, phụ trách Đoàn chuyên gia S78 của TTXVN giúp thông tấn xã SPK Campuchia, Vụ trưởng Vụ Báo chí Ban Tuyên huấn Trung ương, Trưởng phân xã TTXVN tại Paris.

Chú thích ảnh
Nhà báo Trần Hữu Năng (thứ hai từ phải sang) và các nhà báo Đào Tùng (thứ ba từ phải sang), nhà báo Hồng Hà (phải) làm việc với phía Pháp trong thời gian hội nghị Trung Giã (1954).

Lần đầu tiên tôi gặp nhà báo Trần Hữu Năng vào khoảng giữa năm 1973. Khi ấy, tôi vừa từ mặt trận Quảng Trị về lại Ban Biên tập Tin Ảnh miền Bắc. Nhà báo Trần Hữu Năng lúc ấy mới từ Bắc Kinh về nhận nhiệm vụ trưởng ban. Ông định phân công tôi về làm việc tại Tiểu ban Công thương, nhưng sau khi nghe tôi trình bày nguyện vọng, ông đồng ý cho tôi về Tiểu ban Nông nghiệp. Lần gặp ấy để lại cho tôi ấn tượng một người lãnh đạo lắng nghe, chân tình với cấp dưới. Đầu năm 1976, sau đi tham gia chiến dịch Hồ Chí Minh, tôi trở lại miền Bắc và được lãnh đạo Ban, trực tiếp là nhà báo Trần Hữu Năng phân công về phân xã TTXVN tại Hà Nội. Trong khoảng thời gian ấy, qua công việc, tôi hiểu hơn về ông - một người trưởng ban tận tụy, say mê nghề nghiệp, rất quan tâm đến con người, tình nghĩa với đồng nghiệp.

Chú thích ảnh
Nhà báo Trần Hữu Năng trong thời kỳ phụ trách đoan chuyên gia S78 ở Campuchia. Trong ảnh, từ phải sang: Nhà báo Trần Hữu Năng, một cán bộ ban B68, Phó Tổng Biên tập TTXVN Đỗ Phượng, Tổng Giám dốc SPK Chey Saphon, Phó Tổng Biên tập TTXVN Trần  Thành Xuân, nhà báo Nguyễn Bá Ngạc.

Tháng 10 năm 1978, tôi có dịp được làm việc trực tiếp dưới sự chỉ đạo của nhà báo Trần Hữu Năng trong nhóm công tác đặc biệt giúp Campuchia. Thời điểm ấy, Mặt trận Đoàn kết dân tộc Campuchia chuẩn bị thành lập. Chúng tôi có nhiệm vụ giúp bạn xây dựng Thông tấn xã của Mặt trận, sau đó sẽ tham gia vào chiến dịch của quân tình nguyện Việt Nam lật chế độ Pol Pot.

Trong Hồi ký “Phóng viên chiến trường", tôi đã ghi lại những ngày ấy như sau:

“Nhóm công tác đi từ Hà Nội do anh Trần Hữu Năng, khi đó là Trưởng ban Ban tin trong nước dẫn đầu. Anh Năng khi vào Nam cũng là người phụ trách công tác chung của cả đoàn chuyên gia. Ngoài ra, nhóm còn có các anh Nguyễn Bá Ngạc, đã từng ở chiến trường miền Nam nhiều năm và am hiểu về Campuchia; anh Văn Tường, chuyên gia tiếng Pháp của Bản tin Tiếng Pháp (AVI); anh Văn Sắc, phóng viên ảnh lâu năm; anh Vũ Duy Thông và tôi, khi đi đều là người của Ban tin Trong nước. Các anh Trần Hữu Năng, Bá Ngạc và Văn Tường đi trước. Anh Văn Sắc, Vũ Duy Thông và tôi cùng rời Hà Nội một ngày. Buổi sáng ấy, Hà Nội rét lắm. Chuyến bay sớm nên chúng tôi rời nhà khi trời còn tối… Vào đến Thành phố Hồ Chí Minh chúng tôi mới có điều kiện hiểu rõ tình hình. Thời gian rất gấp. Các bước chuẩn bị cho chiến dịch lớn được triển khai trên toàn tuyến cùng với những diễn biến chính trị đi kèm. Chỉ ít ngày sau khi chúng tôi vào đến nơi, Mặt trận đoàn kết dân tộc cứu nước Campuchia ra đời cùng với lực lượng vũ trang cách mạng Campuchia, các đoàn thể... Đặc biệt là việc ra đời hãng Thông tấn Campuchia SPK do ông Chey Saphon làm Tổng giám đốc.Tôi nhớ mãi buổi gặp mặt đầu tiên với Tổng giám đốc Chey Saphon… Ông nói sõi tiếng Việt. Trong buổi gặp đầu tiên với chúng tôi - những chuyên gia Việt Nam, ông xem logo của SPK vừa được thiết kế cùng với bản tuyên bố ra đời của hãng Thông tấn với đông đảo bạn đọc trong nước và bạn bè quốc tế… Anh Trần Hữu Năng thay mặt anh em nói rằng chúng tôi làm nhiệm vụ quốc tế, giúp SPK nhưng cũng là nhiệm vụ của Thông tấn xã Việt Nam. Chúng tôi sẽ hết lòng với SPK, với các bạn Campuchia để lật đổ chế độ Pol Pot, cứu đất nước thóat khỏi họa diệt chủng và xây dựng một cuộc sống mới... Anh Năng cũng nói rằng: Chúng tôi chưa hiểu gì nhiều về Campuchia, rất mong được sự giúp đỡ để có thể hoàn thành nhiệm vụ của mình. Những ngày làm phóng viên chiến trường Campuchia của chúng tôi khởi đầu như vậy…”.

Chú thích ảnh
Phụ trách đoàn S78, nhà báo Trần Hữu Năng (thứ hai thứ trái sang) cùng các đồng nghiệp làm việc với Tổng Giám đốc Thông tấn xã SPK Chey Saphon (trái ) - 1980.

Những ngày đầu ở Thành phố Hồ Chí Minh, chúng tôi ở ngay trong ngôi nhà hai tầng phía bên trái Cơ quan đại diện. Các anh Trần Hữu Năng, Bá Ngạc, Văn Tường, Văn Sắc, Vũ Duy Thông và tôi ngủ ngay trên bàn làm việc, ăn cơm ở nhà ăn tập thể. Công việc do anh Trần Hữu Năng trực tiếp phụ trách. Những ngày sau đó, công việc rất khẩn trương. Anh Trần Hữu Năng trực tiếp phụ trách hoạt động của chúng tôi trong chiến dịch của quân tình nguyện Việt Nam giúp nhân dân Campuchia lật đổ chế độ Pol Pot. Anh cùng ban lãnh đạo bố trí các tổ phóng viên theo các hướng tiến quân của chiến dịch Mỗi tổ phóng viên  đều có một phóng viên tin , một phóng viên ảnh và một xe Jeep. Tôi được anh phân công làm tổ trưởng đi theo mũi của Quân đoàn 4 - Binh đoàn Cửu Long cùng với phóng viên ảnh Lê Cương và lái xe Phạm Văn Thu. Đây là mũi tiến quân trực tiếp vào thủ đô Phnom Penh, và mũi chúng tôi đã hoàn thành nhiệm vụ của mình.

Khi TTXVN triển khai toàn diện các hoạt động giúp Thông tấn xã SPK sau giải phóng, đoàn chuyên gia giúp bạn có lúc cả trăm con người, anh Trần Hữu Năng làm Phó trưởng đoàn nhưng là người trực tiếp đứng mũi chịu sào mọi việc. Thời gian ấy, Phó Tổng Biên tập TTXVN Đỗ Phượng làm trưởng đoàn nhưng vì còn bận nhiều công việc ở Hà Nội nên không có mặt thường xuyên ở Phnom Penh. Nhà báo Trần Hữu Năng đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ của mình trong một thời kỳ nhiều khó khăn, thử thách. Dưới sự điều hành của ông, đoàn chuyên gia S78 của TTXVN đã triển khai nhiều công việc giúp bạn: Bảo đảm thông tin trong điều kiện mới, gồm cả thông tin trong nước thông tin đối ngoại, thông tin ảnh; xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật; đào tạo đội ngũ cán bộ quản lý, phóng viên, kỹ thuật viên... và xây dựng mô hình một cơ quan thông tấn phù hợp với điều kiện của Campuchia.

Về công tác đào tạo, điều đáng nói là: Không chỉ đào tạo cho SPK. Nhiều trí thức, sinh viên được tuyển và đào tạo tại SPK khi ấy sau đó đã trở thành những cán bộ cao cấp, giữ những vị trí quan trọng trong các cơ quan chính phủ Campuchia. Nhà báo Trần Hữu Năng cùng các đồng nghiệp ngày ấy làm việc quên mình, bất chấp những khó khăn, nguy hiểm rình rập để giúp bạn. Thành phố Phnom Pênh hoang vắng, không điện nước, không  còn cơ sở cho cuộc sống bình thường. Quân Pol Pot còn lẩn quất. Anh chị em trong đoàn tự tổ chức cuộc sống của mình, ngày triển khai công việc, đêm cầm súng canh gác, bảo vệ cơ quan, sẵn sàng chiến đấu. Ăn uống kham khổ,chỉ có gạo,rất hiếm rau xanh, thực phẩm. Việc tiếp tế từ Sài Gòn sang rất hạn chế. Các tổ phóng viên đi theo các quân đoàn thì chấp nhận sự gian khó hy sinh cùng với các chiến sĩ trên những địa bàn khó khăn, ác liệt. 

Trong những ngày tháng ấy, tôi và nhiều anh chị em thành viên đoàn S78 luôn nhớ đến hình ảnh nhà báo Trần Hữu Năng, người phụ trách  hết lòng vì sự nghiệp giúp bạn, chia sẻ mọi khó khăn thử thách, quan tâm sâu sắc đến các các anh chị em trong đoàn, chan hòa với mọi người.

Chú thích ảnh
Nhà báo Trần Hữu Năng thời kỳ công tác tại Bắc Kinh (1969-1973). Trong ảnh: Nhà báo Trần  Hữu Năng (thứ hai từ trái sang), cùng Tổng Giám đốc VNTTX Đào Tùng (thứ ba từ trái sang) và đoàn cán bộ VNTTX tại Bắc Kinh.

Năm 1981, sau khi từ Campuchia trở về, nhà báo Trần Hữu Năng lên làm việc tại Ban Tuyên huấn Trung ương, với cương vị là vụ phó, rồi vụ trưởng vụ Báo chí. Năm 1990, ông trở lại TTXVN, được cử sang làm trưởng phân xã TTXVN tại Paris, một địa bàn quan trọng. Trong thời gian ấy, tôi ít có dịp gần ông, nhưng vẫn luôn dành cho người thủ trưởng cũ những tình cảm đặc biệt. Đối với gia đình ông, tôi cũng có những quan hệ rất thân thiết. Tôi đã có thời gian cùng công tác nhà báo Phan Vân Ngà, vợ ông, ở phân xã TTXVN tại Hà Nội. Hai con trai của ông - các nhà báo Trần Quốc Hải, Trần Quốc Huy, đối với tôi cũng là những đồng nghiệp quý mến.

Chú thích ảnh
Nhà báo Trần Hữu Năng (thứ hai từ trái sang) có mặt tại hiện trường khi Everest - thiếu tá,  phi công Mỹ đầu tiên bị bắt sống ở Quảng Ninh trong những ngày đầu chống chiến tranh phá hoại ở miền Bắc.

Năm 1998, nhà báo Trần Hữu Năng lâm bệnh nặng. Lần cuối cùng, nhà báo Trần Mai Hạnh và tôi vào bệnh viện Việt Xô thăm ông khi ông không còn nói được nữa. Tôi không bao giờ quên ánh mắt nhiều ân tình, tin cậy, còn nhiều điều muốn nói của ông. Nhà báo Trần Hữu Năng đã sống một cuộc đời cống hiến, tận tâm với nghề, nhiều ân nghĩa với người. Cùng với các đồng nghiệp, ông đã góp phần xứng đáng vào sự nghiệp thông tấn, báo chí nhiều gian nan thử thách, trong chiến  tranh và hòa bình, suốt một nửa thế kỷ sôi động, hào hùng của đất nước.

Trần Mai Hưởng