Theo hãng tin Reuters ngày 16/3, khi Nhật Bản đẩy mạnh ngành công nghiệp quốc phòng để hiện đại hóa lực lượng quân sự quy mô lớn nhất của nước kể từ Thế chiến thứ hai, họ đã gặp phải một thách thức: một số thương hiệu nổi tiếng nhất của nước này không muốn đầu tư vào lĩnh vực quân sự.

Nhật Bản năm ngoái đã công bố kế hoạch tăng cường năng lực quân sự trị giá 315 tỷ USD trong 5 năm để sẵn sàng ứng phó với một cuộc xung đột tiềm tàng. Một phần quan trọng trong chiến lược trên của Tokyo xoay quanh việc thuyết phục các công ty thương mại như Toshiba Corp, Mitsubishi Electric Corp và Daikin Industries Ltd, trong nhiều thập kỷ đã âm thầm vũ trang cho Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản (SDF) đẩy mạnh sản xuất.

Theo các cuộc phỏng vấn của Reuters với 6 quan chức chính phủ và công ty, ở một đất nước mà công chúng có quan điểm chống lại chủ nghĩa quân phiệt, việc thúc đẩy sản xuất thiết bị quân sự là một điều khó khăn đối với một số công ty.

Trong những cuộc họp riêng với Bộ Quốc phòng Nhật Bản, một số công ty đã nêu lên những lo ngại như lợi nhuận thấp, rủi ro tài chính khi xây dựng các nhà máy sản xuất có thể bị bỏ không sau khi Nhật Bản hoàn thành việc mở rộng quân sự và khả năng gây tổn hại đến hình ảnh của họ trước công chúng liên quan đến việc bán vũ khí, một quan chức Nhật Bản trực tiếp tham gia vào các cuộc thảo luận nói với Reuters.

Chính phủ Nhật Bản đang chuẩn bị một dự luật trong đó tăng tỷ suất lợi nhuận đối với thiết bị quân sự từ vài phần trăm lên tới 15% và cung cấp các nhà máy thuộc sở hữu nhà nước mà các công ty có thể sử dụng để mở rộng sản xuất mà không gặp rủi ro. Nhưng một số người lo ngại rằng những điều này có thể không đủ.

Masahisa Sato, nghị sĩ thuộc đảng cầm quyền có ảnh hưởng và là cựu Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Nhật Bản, cho biết các giám đốc điều hành của nhiều doanh nghiệp Nhật Bản ngày càng khó biện minh cho việc bán thiết bị quốc phòng ngoài "nghĩa vụ yêu nước" và họ muốn tập trung vào các dự án dân sự có lợi hơn.

Kế hoạch tăng cường năng lực quân sự của Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida xác định sản xuất quốc phòng là trụ cột chính của an ninh quốc gia. Tuy nhiên, Nhật Bản không có những nhà thầu quốc phòng như Lockheed Martin Corp ở Mỹ hoặc BAE Systems PLC của Anh.

Tại công ty quốc phòng lớn nhất Nhật Bản, Mitsubishi Heavy Industries, nơi đang phát triển máy bay chiến đấu phản lực thế hệ tiếp theo và tên lửa tầm xa mới của Nhật Bản, các hợp đồng quân sự chỉ chiếm 1/10 trong doanh thu 29 tỷ USD của công ty vào năm ngoái. Hầu hết hoạt động kinh doanh của công ty là linh kiện máy bay dân dụng, thiết bị điện và máy mó.

Toshiba, công ty sản xuất hàng điện tử như máy in, cũng sản xuất pin cấp độ quân sự và Mitsubishi Electric sản xuất radar và tên lửa cùng với tủ lạnh và máy hút bụi. Daikin, công ty có 90% doanh thu từ điều hòa không khí, cũng sản xuất các loại đạn pháo và súng cối tại nhà máy Yodogawa ở Osaka, miền Tây Nhật Bản.

Kể từ đầu năm ngoái, các quan chức quốc phòng Nhật Bản đã gặp gỡ các công ty này và các nhà cung cấp hàng đầu khác, chẳng hạn như nhà sản xuất ô tô và máy bay trực thăng Subaru Corp, để hối thúc họ sản xuất các thiết bị quân sự cấp thấp hơn.

Masahiko Arai, người đứng đầu bộ phận về thiết bị quốc phòng của Mitsubishi Electric, cho biết ông hoan nghênh các đề xuất của chính phủ và hy vọng rằng việc đóng góp cho "an toàn và an ninh" của Nhật Bản sẽ có lợi cho công ty.

Nhưng theo ông Arai, mối quan tâm lớn nhất là điều gì sẽ xảy ra sau khi quá trình xây dựng quân đội trong 5 năm của Nhật Bản kết thúc, đồng thời nói thêm rằng các công ty khác "đang gặp rắc rối với rủi ro danh tiếng". Đơn vị của ông Arai chiếm khoảng 4% trong tổng doanh thu 34 tỷ USD mà công ty ghi nhận trong năm kinh doanh vừa qua.

Một quan chức tại một nhà cung cấp quốc phòng lớn khác của Nhật Bản, người yêu cầu giấu tên cho biết việc liên quan trực tiếp đến căng thẳng khu vực có thể không tốt cho hoạt động kinh doanh. "Rủi ro danh tiếng khiến chúng tôi lo lắng rất nhiều. Đã có những lúc khách hàng Trung Quốc của chúng tôi bày tỏ sự khó chịu khi chủ đề phòng thủ được đưa ra", quan chức này nói.

Bất chấp căng thẳng ngoại giao, Trung Quốc là đối tác thương mại hàng đầu của Nhật Bản và là cơ sở sản xuất chính của nhiều công ty Nhật Bản.

Các nhà phân tích cho biết, khi Nhật Bản dỡ bỏ lệnh cấm xuất khẩu quân sự kéo dài hàng thập kỷ vào năm 2014, điều này đã không thúc đẩy tăng trưởng của ngành vì sự rụt rè của các công ty và các quan chức quá thận trọng. Mitsubishi Electric là công ty duy nhất đã bán thiết bị quốc phòng ở nước ngoài, với một thỏa thuận vào năm 2020 để cung cấp radar cho Philippines.

Trong khi đó, công ty Sumitomo Heavy Industries cho biết họ đã thông báo với Bộ Quốc phòng Nhật Bản vào năm 2021 rằng họ sẽ ngừng sản xuất súng máy, viện lý do khó duy trì sản xuất và đào tạo kỹ sư.

Nhưng một cuộc thăm dò dư luận do Chính phủ Nhật Bản công bố trong tháng này cho thấy công chúng nước này ngày càng ủng hộ một quân đội mạnh hơn khi căng thẳng khu vực với Trung Quốc và Triều Tiên leo thang.

Trong cuộc khảo sát với 1.602 người, 41,5% cho biết họ muốn hiện đại hóa SDF, tăng so với 29,1% trong cuộc thăm dò gần nhất cách đây 5 năm. Mặc dù vậy, các công ty Nhật Bản thường coi các sản phẩm quân sự của họ là "thiết bị đặc biệt", một quan chức chính phủ cho biết.