Theo trang Al Jazeera, Tổng thống Trump lý giải quyết định của mình xuất phát từ việc Trung Quốc đang nhanh chóng mở rộng kho vũ khí hạt nhân, đồng thời đưa ra quyết định ngay trước thềm hội nghị thượng đỉnh với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, nơi hai bên đã đạt thỏa thuận về thuế quan và khoáng sản đất hiếm.

Quyết định của Tổng thống Mỹ cũng được đưa ra chỉ vài ngày sau khi ông chỉ trích Nga vì thử nghiệm tên lửa Burevestnik sử dụng năng lượng hạt nhân.

Tuyên bố của Tổng thống Trump

Trên nền tảng mạng xã hội Truth Social, ông Trump viết: “Vì các chương trình thử nghiệm của các quốc gia khác, tôi đã chỉ đạo Bộ Chiến tranh bắt đầu thử nghiệm vũ khí hạt nhân của chúng ta trên cơ sở bình đẳng”.

Ông Trump nhấn mạnh Mỹ có nhiều vũ khí hạt nhân hơn bất kỳ quốc gia nào khác, nhưng Trung Quốc có thể bắt kịp trong 5 năm tới.

Hiện chưa rõ lý do ông Trump dự báo Trung Quốc có thể đuổi kịp kho vũ khí hạt nhân Mỹ trong 5 năm tới. Thực tế, Mỹ và Nga đang dần loại bỏ một số vũ khí hạt nhân, trong khi Trung Quốc mở rộng kho vũ khí từ 350 đầu đạn năm 2022 lên 410 đầu đạn năm 2023. Tuy nhiên, số lượng vũ khí hạt nhân của Mỹ vẫn cao gấp 9 lần, đạt 3.708 đầu đạn năm 2023.

Về phía Nga, ngày 26/10, Tổng thống Vladimir Putin thông báo nước này đã thử nghiệm thành công tên lửa hành trình Burevestnik sử dụng năng lượng hạt nhân. Một ngày sau, ông Trump nói với báo chí trên Không lực Một rằng Tổng thống Putin nên tập trung vào việc chấm dứt xung đột tại Ukraine thay vì thử tên lửa.

Ngày 29/10, ông Putin cho biết Nga đã thử nghiệm thành công phương tiện không người lái dưới nước mới dùng năng lượng hạt nhân, có khả năng mang đầu đạn hạt nhân mang tên Poseidon. Ông nhấn mạnh: “Trên thế giới không có phương tiện nào sánh bằng Poseidon về tốc độ và độ sâu di chuyển và có lẽ sẽ không bao giờ có”.

Một vật thể sử dụng năng lượng hạt nhân – dù là tàu sân bay, tên lửa hay drone – lấy năng lượng từ phản ứng phân hạch thay vì nhiên liệu truyền thống. Tuy nhiên, vật thể dùng năng lượng hạt nhân không đồng nghĩa đó là vũ khí hạt nhân; năng lượng hạt nhân hiện cung cấp khoảng 10% lượng điện toàn cầu. Một vũ khí có khả năng mang đầu đạn hạt nhân, như Poseidon, có thể trở thành vũ khí hạt nhân, nhưng hiện Nga chỉ thử nghiệm mà chưa gắn đầu đạn.

Lịch sử thử nghiệm hạt nhân của các quốc gia trên thế giới

Hầu hết các quốc gia đã ngừng thử nghiệm hạt nhân sau khi ký Hiệp ước Cấm Thử nghiệm Hạt nhân Toàn diện (CTBT) từ năm 1996, nhằm hạn chế ô nhiễm hạt nhân trên đất liền, dưới lòng đất và dưới nước.

Mỹ tiến hành thử nghiệm hạt nhân đầu tiên năm 1945, tổng cộng 1.032 lần; lần cuối cùng năm 1992. Mỹ ký CTBT năm 1996 nhưng chưa phê chuẩn.

Liên Xô thử nghiệm hạt nhân 715 lần, lần gần nhất năm 1990. Nga kế thừa kho vũ khí hạt nhân của Liên Xô nhưng không thử nghiệm kể từ đó. Nga ký CTBT năm 1996, phê chuẩn năm 2000, nhưng đến năm 2023 đã rút phê chuẩn.

Lần gần nhất Trung Quốc thử nghiệm hạt nhân là năm 1996. Pháp thử nghiệm lần cuối năm 1996, tổng cộng 210 lần từ năm 1945. Anh thử nghiệm 45 lần từ năm 1952, lần cuối là năm 1991. Ấn Độ và Pakistan mỗi nước thử nghiệm vũ khí hạt nhân 2 lần năm 1998. Cả hai quốc gia này đều chưa ký hiệpước CTBT. Triều Tiên thử nghiệm vũ khí hạt nhânnăm 2006, 2009, 2013, 2016 (hai lần) và năm 2017. Quốc gia này cũng chưa ký hiệp ươc CTBT.

Chín quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân hiện nay gồm Mỹ, Nga, Anh, Pháp, Trung Quốc, Ấn Độ, Pakistan, Triều Tiên và Israel. Israel chưa từng xác nhận hay phủ nhận chương trình hạt nhân.

CTBT cấm mọi vụ nổ hạt nhân vì cả lý do quân sự hoặc dân sự. Mỹ ký CTBT nhưng chưa phê chuẩn, nên không bắt buộc phải tuân thủ. Việc ký hiệp ước chỉ thể hiện ý định tuân thủ, trong khi việc phê chuẩn mới có tính ràng buộc pháp lý quốc tế.

Nguy cơ chạy đua vũ khí hạt nhân mới

Lịch sử cho thấy nguy cơ này là có thật. Trong giai đoạn đầu Kỷ nguyên hạt nhân, chương trình vũ khí Mỹ khiến Liên Xô lo ngại và trở thành quốc gia thứ hai sở hữu vũ khí hạt nhân sau thử nghiệm năm 1949. Tiếp đó, Anh thử nghiệm năm 1952, Pháp năm 1960, Trung Quốc năm 1964, trong khi Ấn Độ và Pakistan cùng thử nghiệm hạt nhân trong tháng 5/1998.

Một báo cáo hồi tháng 6/2023 cảnh báo thế giới đang đứng trước nguy cơ chạy đua vũ khí hạt nhân mới, khi số lượng đầu đạn mới tiếp tục được sản xuất trong khi các đầu đạn cũ bị loại bỏ.

Các hiệp ước kiểm soát vũ khí hạt nhân

Các hiệp ước kiểm soát vũ khí hạt nhân toàn cầu đã suy yếu trong những năm gần đây.

Iran nhiều lần đe dọa rút khỏi Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT). Ấn Độ, Pakistan, Israel chưa ký NPT;Triều Tiên ký hiệp ước này vào năm 1985 và rút khỏi hiệp ước năm 2003. Nga rút phê chuẩn CTBT năm 2023.

Mỹ và Liên Xô từng ký nhiều hiệp ước kiểm soát hạt nhân, nhưng hầu hết đã hết hiệu lực – gồm Hiệp ước Chống tên lửa đạn đạo (ABM) năm 1972, Hiệp ước hạn chế vũ khí chiến lược (SALT) II năm 1979, INF năm 1987.

Các nhà quan sát cảnh báo việc Mỹ tái thử nghiệm hạt nhân có thể tạo tiền lệ nguy hiểm, làm gia tăng căng thẳng hạt nhân toàn cầu.