Ngọn núi Sinh Tachapao có độ cao 2.833 mét của dãy Hoàng Liên Sơn hùng vĩ, nơi đó những bản làng quanh năm mây mù bao phủ, vắt vẻo trên những sườn đá xám. Việc lo cơm ăn, áo mặc hàng ngày, trong đó có việc lo cho con em mình học cái chữ là cả một sự gian truân, vất vả nhưng thầy và trò nơi đây vẫn quyết tâm vượt khó, ham học, bám lớp, bám trường miệt mài rèn chữ.

Gian nan cùng con chữ…

Đầu năm nay, chúng tôi về với Nậm Chầy. Từ quốc lộ 279 rẽ vào, chúng tôi đến được khu trung tâm xã Nậm Chầy (huyện Văn Bàn, Lào Cai) phải mất hơn một tiếng đồng hồ trên con đường lổm chổm nửa đất, nửa đá hộc đã xuống cấp sạt lở. Con đường quanh co loằng ngoằng cứ dốc ngược lên trời xanh. Một bên là vách núi cao dựng đứng, một bên là vực sâu hun hút. Người cứng bóng vía đến mấy cũng phải nín thở, thót tim đành phó thác tính mạng cho bác tài. Đây cũng là con đường duy nhất đến được xã bằng ô tô. Còn từ đó xuống các bản là những vệt đường mòn chỉ có những chiếc Win Trung Quốc, xe Minsk "khù khờ" với những "tay lái lụa" người bản địa điều khiển mới có thể chinh phục các con đường vào bản.

Giáo viên Trường THCS Hà Lâu thường xuyên phải trèo đèo.

Vì ở nơi heo hút xa xôi, nên đời sống của người dân còn khó khăn: Tỷ lệ đói nghèo trên 45%. Việc lo cơm ăn, áo mặc hàng ngày, trong đó có việc lo cho con em mình học cái chữ là cả một sự gian truân, vất vả. Nhưng từng bước, người dân đã thay đổi được nhận thức, đã biết cho con em học cái chữ, cùng với việc chọn mảnh nương tốt trồng thảo quả. Chính quyền, các tổ chức đoàn thể chung tay chăm lo cho sự nghiệp "trồng người" với cả tinh thần, trách nhiệm và tấm lòng nhiệt huyết, ươm mầm tương lai cho vùng cao này. Các em đã quyết tâm vượt khó, ham học, bám lớp, bám trường miệt mài rèn chữ.

Mấy năm gần đây, được sự quan tâm của Nhà nước, đầu tư xây dựng, kết cấu hạ tầng ở đây được nâng cấp khá khang trang gồm: Trụ sở UBND xã, trạm y tế, đây cũng là nơi tập trung của cả ba trường: Mầm non, tiểu học và trung học cơ sở hai tầng bề thế, một khu nhà nội trú cho cả thầy - cô giáo và các em học sinh đã tạo nên diện mạo của một trung tâm hành chính cấp xã. Tuy nhiên, hành trình kiếm tìm con chữ của các em học sinh nơi đây còn lắm nhọc nhằn, gian khó.

Có đến mới thấu được cái vất vả, khó khăn, thiếu thốn của các em, sự cực nhọc của các thầy - cô giáo cắm bản. Nhìn những thiên thần bé nhỏ mà lòng chúng tôi tràn lên niềm thương cảm. Những khuôn mặt ngây thơ, nhem nhuốc, quần áo lấm lem, những bàn chân trần chạy phăm phăm trên sỏi đá, nhưng em nào cũng ngoan ngoãn lễ phép. Những cặp mắt trong sáng, hồn nhiên vô tư rất dễ thương. Gặp chúng tôi, các em khoanh tay trước ngực chào, rồi len lét, e ngại. Thoạt thấy đó đã biết sự "tiên học lễ " của các em thế nào rồi. Điều đó thấy mà mừng. Sự nhút nhát của các em cũng dễ hiểu, đó là những thiệt thòi của trẻ em vùng cao. Những ngăn cách về địa lý, địa hình, điều kiện kinh tế, văn hóa - xã hội, là những rào cản khiến nhiều em còn tự ti, tự kỷ.

Hàng ngày, ngoài thời gian lên lớp, các em phải lên núi lấy củi, vào rừng hái rau, lấy măng. Những ngày nghỉ, các em ra suối bắt cá để cải thiện chất tươi. Hầu hết gia đình chỉ cung cấp gạo và muối. Hai thứ chính này nhiều khi cũng khó khăn vì nhiều gia đình những ngày giáp hạt lâm vào cảnh gác niêu chờ gạo cứu tế. Các thầy - cô giáo phải bớt cả khẩu phần của mình để giúp các em. Tôi lại nhớ đận trước đến thăm. Tới giờ nghỉ ăn cơm trưa, chúng tôi tạt qua khu nội trú thấy các em đứa đứng, đứa ngồi, hỏi các em đã ăn cơm chưa? Không thấy trả lời, ngó vào bếp thấy lạnh tanh, tôi lên hỏi các cô giáo, thì ra các em hết gạo. Vậy là cô giáo lại phải nghiêng thùng đổ những hạt gạo cuối cùng trong tuần của mình để nấu cơm cho các em. Nghĩ mà thấy xa xót cho cả thầy lẫn trò.

Những dịp nhận được tiền trợ cấp của Nhà nước cho đối tượng con em nghèo, được các cô giáo mua giúp cá khô về cải thiện, gọi là ăn tươi. Ở đây, cái ranh giới nghèo đói và cận nghèo mong manh lắm, khó phân biệt, nhấp nhỉnh hơn nhau "nửa chỏm tóc". Mấy năm về trước, chưa có trường bán trú, nỗi gian truân kiếm tìm con chữ còn vất vả gấp nhiều lần bây giờ. Các thầy - cô giáo cùng các em vào rừng chặt nứa, vầu dựng lán tạm để ở. Nhưng mưa rừng, gió lốc lay lật như muốn thử sức các em. Vào giờ nấu ăn, các em lại lụi hụi đi lo nấu nướng, bốn năm em chung một nhóm. Thực ra, bữa ăn của các em rất đơn giản. Một nồi nấu cơm, một xoong nấu canh rau rừng với muối. Bếp nấu là mấy hòn đá kê chụm lại. Em Giàng A Lểnh (học sinh lớp 6) tâm sự: Nhiều khi chúng em hết gạo không dám báo thầy - cô giáo, chúng em phải nấu cháo ăn thôi. Chúng em còn vào rừng đào củ sắn, củ mài về ăn thêm... Những lời tâm sự chân thành đến mộc mạc nghe sao mà xa xót. Tôi lại miên man suy nghĩ, so sánh giữa các em sống trên đỉnh Hoàng Liên mù sương này với nơi phố xá. Biết sự so sánh nào cũng đều khập khiễng cả.

Tôi nhớ mãi câu nói của ông Vàng A Thống, Chủ tịch UBND xã trong buổi họp với các già làng, trưởng bản: Đói bụng thì kiếm củ mài, củ sắn, đói bụng dân ta không bỏ chữ, bỏ chữ là đói cả đời…! Câu nói của ông chí lý thế, cái lý theo lối của người miền núi nghe mà thâm thúy như đánh đục vào cột. Cán bộ ở đâu cũng tâm huyết như thế thì dân được nhờ, sự học, trí tuệ Việt Nam còn bay cao, bay xa.

Một điều đáng nói nữa ở vùng đất nghèo là sự nhiệt tình của các thầy - cô, những giáo viên cắm bản. Các thầy - cô là những ngọn đuốc thắp sáng nơi bản làng, là những tuyên truyền viên tích cực trong việc "gieo chữ trồng người" nơi miền sơn cước này. Chính lòng nhiệt tình, tính kiên trì, các thầy - cô đã giúp các bậc phụ huynh thay đổi được nhận thức, giúp các em ham mê học tập, bám lớp, bám trường.

Trường THCS Nậm Chầy có 238 học sinh, gồm 8 lớp, thì có 198 em là ở nội trú, đến từ 8 thôn, nơi xa trường nhất tới gần 30km. Thầy Chu Quốc Tùng, Hiệu trưởng Trường THCS cho biết: Các em ở bản xa mấy năm trước thường bỏ lớp, các thầy - cô phải thường xuyên đi đến từng gia đình vận động, thuyết phục các em đến lớp. Tỷ lệ học sinh chuyên cần đạt thấp. Từ ngày có trường bán trú dân nuôi, các em đến lớp đều hơn, tỷ lệ học sinh chuyên cần tăng lên, đi đôi với đó là chất lượng học tập cũng tăng cao rõ rệt.

Ươm mầm ước mơ

Nậm Chầy cũng như các xã vùng cao khác trong huyện Văn Bàn là những xã đặc biệt khó khăn. Hệ thống hạ tầng còn thiếu, giao thông đi lại khó khăn, địa hình chia cắt mạnh, dân cư ở phân tán. Những rào cản đó ảnh hưởng rất lớn đến sự nghiệp giáo dục. Trong những năm gần đây, Đảng và Nhà nước đã đầu tư bằng các chính sách sát thực, hiệu quả, ưu tiên dành cho giáo dục. Đặc biệt, từ khi có mô hình trường bán trú dân nuôi, phong trào học tập ở đây phát triển cả về lượng và chất. Em Vàng A Trư vô tư nói: Từ ngày có nhà bán trú, chúng em không phải dậy sớm lội suối, đội mưa rét đi học nữa. Nhà bán trú cũng là nơi nuôi những giấc mơ đã thành hiện thực. Năm học vừa qua, em Vàng A Lê trúng tuyển vào Đại học Giao thông Vận tải đã trở thành một sự kiện mà ở xã vùng cao này chưa mơ thấy bao giờ.

Anh Trần Văn Tẩy, cán bộ tổng hợp Phòng Giáo dục huyện cho biết: Năm học 2009 - 2010, tỷ lệ học sinh vào lớp 1 đạt 100%; tỷ lệ học sinh chuyên cần đạt 96,51%. Tổng số phòng bán trú dân nuôi trên toàn huyện có 106 phòng, trong đó 35% là nhà xây kiên cố, còn lại là nhà tạm. Tổng số học sinh THCS có 6.927 em, thì có 853 em học bán trú dân nuôi. Bà Trần Thị Việt, Phó phòng Giáo dục - Đào tạo huyện Văn Bàn cho biết: Mô hình trường bán trú dân nuôi đem lại hiệu quả rất tốt. Nhu cầu về nhà ở cho học sinh đang rất cấp bách, năm học mới này cần phải có 75 phòng học nữa… Giải quyết chỗ ăn, chỗ ở cho học sinh năm học mới đang gặp nhiều khó khăn. Ngay tại Trường THCS Nậm Chầy có 240 học sinh bán trú. Nếu cứ 2 em một giường thì cũng phải cần thêm 4 phòng nữa. Thông qua các tổ chức xã hội, các nhà tài trợ, bằng hình thức kêu gọi sự giúp đỡ, ủng hộ, các đơn vị đỡ đầu theo chương trình giúp đỡ xã 135 giai đoạn II của Chính phủ. Nhiều đơn vị đã tham gia hỗ trợ xây dựng nhà bán trú dân nuôi và hàng năm đóng góp vào quỹ khuyến học của xã. Từ đó đã tạo phong trào toàn dân chăm lo cho giáo dục vùng cao.

Mô hình nhà bán trú dân nuôi đã tạo điều kiện cho các em được bám lớp thường xuyên hơn, tạo ý thức tự lập cao, mặc dù xa gia đình, thiếu sự chăm sóc của cha mẹ, nhưng các em đã rèn luyện, tự tin trong cuộc sống. Mô hình này không những phát huy hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục mà còn tác động lớn đến việc làm thay đổi nhận thức của đồng bào các dân tộc về sự học của con em mình.

Hoàng hôn đang xuống nhuộm vàng trời chiều, ông mặt trời đã lẩn khuất sau đỉnh Sinh Tachapao. Những dòng sông mây đang bồng bềnh mờ ảo đưa núi rừng vào đêm. Ánh điện lan tỏa trong khu nhà bán trú dân nuôi. Dưới mái nhà này, các em đang miệt mài luyện chữ xây những ước mơ.

Hình ảnh các em nhỏ học bài làm tôi cứ liên tưởng tới hình ảnh ngộ nghĩnh, đó là những chú ong thợ đang cần mẫn, thầm lặng luyện rèn để xây dựng cuộc sống cộng đồng tươi đẹp hơn...

Linh Anh - Trung Kiên