Chỉ vài giờ sau trận động đất kinh hoàng, Thủ tướng Hy Lạp Kyriakos Mitsotakis đã gác lại mối quan hệ cá nhân căng thẳng với Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan, ngay lập tức đề nghị hỗ trợ nước này đối phó với thảm họa trong cuộc đối thoại đầu tiên của hai nhà lãnh đạo sau nhiều tháng.

Chỉ 6 tháng sau khi Thổ Nhĩ Kỳ và Israel khôi phục hoàn toàn quan hệ ngoại giao suốt một thập kỷ rạn nứt, hôm 7/2, các tình nguyện viên Israel là một trong những lực lượng đầu tiên hạ cánh xuống sân bay Gaziantep. Tại đây, chiếc máy bay chở lực lượng cứu hộ Israel đã đậu bên chiếc máy bay quân sự của kẻ thù “không đội trời chung” Iran.

Sau khi trải qua cuộc xung đột ngoại giao cùng các cuộc chiến tranh uỷ nhiệm gay gắt với Thổ Nhĩ Kỳ nhằm tranh giành ảnh hưởng ở Trung Đông và Bắc Phi, cho đến khi xích lại gần nhau vào năm 2020, Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất và Saudi Arabia đã mở ngân phiếu, phát động chiến dịch viện trợ, thiết lập cầu hàng không để đảm bảo nguồn cung hàng hoá tới các khu vực gặp thảm hoạ ở Thổ Nhĩ Kỳ và nước láng giềng Syria. 

Ông Giorgio Cafiero, Giám đốc điều hành của Gulf State Analytics, công ty phân tích rủi ro chính trị ở Washington, cho rằng dù khi cả thế giới đang dõi theo, cầu nguyện cho hàng nghìn nạn nhân của trận động đất, các chính phủ thường sẽ không để cảm xúc chi phối quyết định chính sách đối ngoại. Thay vào đó, ông nhấn mạnh lợi ích quốc gia vẫn chính là nguyên nhân thúc đẩy những phản ứng của những quốc gia này đối với trận động đất ở Thổ Nhĩ Kỳ. 

“Một số quốc gia trên thế giới đang nhìn thấy cơ hội để đạt được lợi ích lớn hơn từ Ankara, bằng những biện pháp có thể mang lại tín hiệu tích cực cho các chương trình nghị sự về chính sách đối ngoại của họ đối với Thổ Nhĩ Kỳ”, ông giải thích thêm.

Trong đó, phản ứng nhanh chóng và cam kết chắc chắn của Thụy Điển trong việc giúp đỡ Thổ Nhĩ Kỳ đối phó với thảm hoạ này rất khó giải thích, nếu không tính đến căng thẳng đã hình thành giữa Ankara và Stockholm trong suốt năm 2022 – 2023. Thổ Nhĩ Kỳ đã chặn đơn xin gia nhập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây dương (NATO) của Thụy Điển.

Ankara và Stockholm đang mâu thuẫn về chính sách lâu dài của Thuỵ Điển trong việc cấp quyền tị nạn chính trị cho người Kurd, giúp họ thoát khỏi các cuộc truy quét quân nổi dậy ở phía đông nam Thổ Nhĩ Kỳ - tâm chấn của trận động đất. 

Các nhà phân tích cho rằng những nỗ lực “ngoại giao sau thảm hoạ” có thể nhanh chóng xoa dịu lập trường của Thổ Nhĩ Kỳ, sau khi Thụy Điển tham gia các nỗ lực cứu hộ và cứu trợ.

Ông Rich Outzen - nhà tư vấn địa chính trị, thành viên cao cấp tại Hội đồng Đại Tây Dương ở Thổ Nhĩ Kỳ - cho biết: “Những thông điệp đồng cảm, hỗ trợ từ khắp khu vực nhắc nhở chúng ta rằng những bi kịch cũng có thể tạo ra tinh thần đoàn kết trong thời kỳ khủng hoảng”.

Theo ông, một số mối quan hệ căng thẳng trong khu vực có thể dịu đi sau thời kỳ khủng hoảng và trong quá trình phục hồi. 

Nhà phân tích Carice Witte tại Tel Aviv cho biết phản ứng nhanh chóng, mạnh mẽ của khu vực đối với thảm hoạ ở Thổ Nhĩ Kỳ cho thấy “sự phát triển đáng chú ý trong quá trình bình thường hóa khu vực Trung Đông”, tương tự như những gì đã xảy ra khi bắt đầu đại dịch COVID-19. 

Năm 2020, bốn quốc gia Arab và Israel đã ký hiệp định Hiệp định Abraham 2020 bình thường hóa quan hệ. Ngoài ra, Diễn đàn Khí đốt Đông Địa Trung Hải cũng được thiết lập bởi 8 bên tranh chấp Arab, châu Âu, cùng với Israel. Cũng vào thời điểm đó, lệnh cấm vận kéo dài 4 năm với Qatar do Bahrain, Ai Cập, Saudi Arabia và UAE áp đặt với sự hỗ trợ của Thổ Nhĩ Kỳ, cũng đã được gỡ bỏ.

“Kể từ đó, Thổ Nhĩ Kỳ đã cải thiện quan hệ với Nga, Trung Quốc, các nước Arab vùng Vịnh và Israel”, nhà phân tích Witte nói. “Việc Thổ Nhĩ Kỳ giải quyết khôn khéo các mối lo ngại của Nga, Saudi Arabia và Israel liên quan đến Tổ chức Muslim Brotherhood, quân nổi dậy Hồi giáo Kavkaz và lực lượng Hamas của Palestine có thể đã ảnh hưởng đến mối quan hệ đang dần được cải thiện với các quốc gia này”.

Cùng với đó, theo bà Witte, Tổng thống Erdogan đã có cách tiếp cận tương tự để Trung Quốc sẵn sàng tăng cường thương mại và tài trợ cho Thổ Nhĩ Kỳ.

“Khi Trung Quốc đang gia tăng ảnh hưởng trên khắp Trung Đông, Tổng thống Erdogan sẽ tiếp tục tìm cách tận dụng nhu cầu và lợi ích của Trung Quốc để củng cố nền kinh tế của Thổ Nhĩ Kỳ và tham vọng trở thành cường quốc thống trị ở Tây Á”, bà Witte nói.

Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng rất khó để dự đoán trận động đất sẽ ảnh hưởng tới mối quan hệ giữa Tổng thống Erdogan với chính phủ của Tổng thống Syria Bashar al-Assad như thế nào.

“Mối quan hệ của Ankara và Damascus đã dần tan băng khi cả hai tiến tới một mối quan hệ thận trọng. Việc Thổ Nhĩ Kỳ hỗ trợ cho các nạn nhân Syria có thể là yếu tố thúc đẩy quá trình này”, nhà phân tích rủi ro chính trị Cafiero cho biết. Tuy nhiên, ông cho rằng vẫn còn nhiều “biến số phức tạp khác trong phương trình” này.

Trong khi đó, quyền kiểm soát quân sự đối với các khu vực bị ảnh hưởng bởi trận động đất ở miền Bắc Syria giáp với Thổ Nhĩ Kỳ đang bị chia rẽ bởi các nhóm phiến quân do Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn, lực lượng dân quân người Kurd do Mỹ hậu thuẫn mà Ankara coi là khủng bố, và chính quyền Assad do lực lượng Nga và Iran hậu thuẫn.

Ông Marc Pierini, cựu Đại sứ EU tại Syria và Thổ Nhĩ Kỳ, nhận định: “Trận động đất xảy ra ở một khu vực vốn đang xảy ra xung đột quân sự, về bản chất, sẽ càng khó đối phó hơn”.

Theo ông, để tạo điều kiện thuận lợi cho việc hỗ trợ các nạn nhân trong trận động đất ở Syria, các tay súng “phải tuân thủ lệnh ngừng bắn ngay lập tức và cần thực hiện lệnh ngừng bắn cho đến khi hoàn tất các hoạt động cứu hộ”.

Trong bài báo xuất bản hôm 7/2 của Trung tâm Trung Đông Carnegie, ông Pierini kêu gọi các hoạt động nhân đạo xuyên biên giới từ Thổ Nhĩ Kỳ đến Syria, dưới sự chấp thuận của Liên hợp quốc, nên được tăng cường đáng kể.