Không chỉ làm mới ngôn ngữ biểu đạt, sự kết hợp giữa xiếc và cải lương còn tạo nên những không gian sân khấu đa chiều, nơi lịch sử, văn hóa và cảm xúc được kể lại bằng hình thể, âm nhạc và hình ảnh giàu sức gợi.

Vở diễn xiếc - cải lương “Trần Nhân Tông” được chính thức công diễn trong 3 tối, vào lúc 20 giờ các ngày 20, 21 và 28/12/2025, tại Rạp Xiếc Trung ơng, là một minh chứng sinh động cho nỗ lực sáng tạo ấy. Tác phẩm tái hiện trọn vẹn và giàu cảm xúc cuộc đời Đức Vua, Phật Hoàng Trần Nhân Tông từ thuở chào đời, trưởng thành, lên ngôi Hoàng đế, lãnh đạo quân dân Đại Việt chiến thắng giặc Nguyên - Mông, đến hành trình nhường ngôi, xuất gia tu hành và trở thành Đệ nhất Tổ sư Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử.

Theo Ban Tổ chức, các lớp diễn lãng mạn, tâm sự, toàn cảnh cùng những không gian mang tính biểu tượng, đặc biệt là không gian núi Ngọa Vân, Yên Tử được thể hiện bằng ngôn ngữ xiếc kết hợp cải lương, tạo nên những trường đoạn thực cảnh sinh động, giàu tính điện ảnh.

Điểm nhấn của vở diễn là mạnh dạn đưa xiếc thú (khỉ, dê, lợn…) vào không gian sân khấu, tái hiện bối cảnh làng quê, xóm chợ, thiên nhiên vừa giàu tính tạo hình, vừa mang tính giải trí. Trên sân khấu vuông, ê-kíp đã huy động nhiều tiết mục trên cao và đa tầng không gian như: Hoạt cảnh vua Trần Nhân Tông ra đời kết hợp đu dây trên cao, hoạt cảnh đánh giặc kết hợp nhào lộn, cầu bật, hoạt cảnh chợ quê kết hợp các tiết mục thăng bằng trên con lăn…

Hệ thống bục, đế sân khấu di chuyển linh hoạt cùng màn hình LED, cảnh trí và trang trí sân khấu tạo nên không gian biểu diễn đa chiều, trong đó mỗi màn diễn là một thế giới nghệ thuật riêng. Đây được xem là bước khởi đầu cho định hướng phát triển các vở diễn xiếc, sân khấu tổng hợp quy mô lớn, mở ra khả năng ứng dụng sâu hơn các công nghệ hiện đại như 3D Mapping, Hologram trong tương lai, đặc biệt ở những lớp diễn mang tính tâm linh như hình ảnh đức vua Trần Nhân Tông nhập niết bàn.

Anh Nguyễn Minh Hải, diễn viên Nhà hát Sân khấu Truyền thống Quốc gia Việt Nam, người đảm nhận vai đức vua Trần Nhân Tông, cho biết đây là lần thứ ba ê-kíp kết hợp cải lương với xiếc. Nếu như ở các vở diễn trước, anh trực tiếp tham gia nhiều động tác xiếc như bay trên sân khấu, thì ở vở “Trần Nhân Tông”, sự khác biệt lớn nhất là anh tập trung nhiều hơn vào đào sâu tâm lý và chiều sâu nhân vật.

Chia sẻ cảm xúc của mình, nghệ sĩ Minh Hải bày tỏ niềm vui khi chứng kiến sự trở lại của khán giả trẻ với nghệ thuật truyền thống: “Trong suốt nhiều thập niên, sân khấu truyền thống gần như ít được các bạn trẻ quan tâm vì sự du nhập của nhiều loại hình giải trí mới. Nhưng thời gian gần đây, tôi thấy khán giả trẻ Việt Nam bắt đầu quay lại, quan tâm và đón nhận những vở diễn như thế này. Điều đó thực sự rất hạnh phúc, không chỉ với sân khấu mà còn với mỗi người nghệ sĩ sáng tạo như chúng tôi”, diễn viên Minh Hải bộc bạch.

Theo anh Nguyễn Minh Hải, thời lượng vở diễn “Trần Nhân Tông” khoảng 1 giờ 35 phút, chưa thể bao quát trọn vẹn mọi lớp lang tư tưởng, nhưng đã đủ để cô đọng những giá trị cốt lõi. Vở diễn hấp dẫn khán giả trước hết ở yếu tố giải trí với sự hòa quyện của nghệ thuật xiếc và cải lương, từ hình ảnh, âm thanh, ánh sáng đến các động tác hình thể giàu tính trình diễn. Sâu xa hơn, tác phẩm gửi gắm tư tưởng lớn về lòng tự tôn dân tộc, tình yêu đất nước và lịch sử. “Khi xem ‘Trần Nhân Tông’, tôi tin rằng khán giả sẽ thấy mình yêu Việt Nam hơn, yêu lịch sử dân tộc hơn”, nam diễn viên nhấn mạnh.

Nhìn lại quá trình hợp tác giữa cải lương và xiếc, nghệ sĩ Minh Hải cho rằng sau ba lần thử nghiệm, ê-kíp đã tích lũy được nhiều kinh nghiệm quý. “Ở lần đầu, chúng tôi còn khá ngỡ ngàng, đặc biệt với những động tác xiếc trên không. Là diễn viên cải lương, để thực hiện thuần thục những kỹ thuật đó là điều không dễ. Nhưng đến vở diễn này, sự kết hợp đã trở nên mềm mại, ăn khớp hơn, các cảnh diễn hòa quyện tự nhiên, tạo nên một tổng thể sân khấu thống nhất và giàu cảm xúc”, diễn viên Minh Hải trải lòng.

Nói về những thách thức khi kết hợp xiếc với cải lương, chị Bùi Thu Hương, diễn viên Liên đoàn Xiếc Việt Nam, người đảm nhận vai Hoàng hậu cho biết, quá trình tập luyện đòi hỏi nhiều nỗ lực và thời gian hơn so với các tiết mục xiếc thuần túy.

“Ngay cả khi tập xiếc riêng đã có rất nhiều khó khăn. Khi kết hợp với cải lương, điều đầu tiên chúng tôi phải làm là tìm ra những động tác, kỹ năng sao cho thật hài hòa. Làm sao để bên dưới khán giả vừa nghe được câu hát cải lương, còn trên cao lại được thưởng thức những màn trình diễn xiếc đặc sắc, đó là điều chúng tôi đã phải dành rất nhiều thời gian để nghiên cứu và tập luyện”, chị Thu Hương chia sẻ.

Theo chị Thu Hương, thời gian tập luyện của vở diễn không cố định bởi hai loại hình có quy trình khác nhau. Phần xiếc được tập luyện tại Liên đoàn Xiếc, trong khi các nghệ sĩ cải lương tập luyện tại nhà hát. “Có những giai đoạn bên cải lương tập trung luyện hát, còn chúng tôi tập trung vào kỹ thuật xiếc. Sau đó hai bên mới ghép lại với nhau. Tổng thời gian để hoàn thiện các tiết mục rơi vào khoảng sáu tháng”, chị Hương cho biết.

Với diễn viên Bùi Thu Hương, việc được tham gia những vai diễn mang tính lịch sử là một niềm hạnh phúc và tự hào lớn: “Được đứng trên sân khấu trong một tác phẩm lịch sử, lại là tác phẩm kết hợp giữa cải lương và xiếc, với quy mô và chiều sâu tư tưởng như vậy, thực sự là một trải nghiệm rất đáng trân trọng”.

Nữ nghệ sĩ cho rằng sự kết hợp này không chỉ làm mới sân khấu mà còn mở ra một cách tiếp cận hiệu quả trong việc truyền tải lịch sử tới giới trẻ. “Tôi nghĩ đây là một cách rất hay để ‘dạy’ các bạn trẻ về lịch sử, thông qua những loại hình nghệ thuật mà các bạn đang quan tâm. Xiếc hiện nay thu hút khá đông khán giả trẻ, khi lồng ghép yếu tố lịch sử và văn hóa vào đó, hiệu quả lan tỏa sẽ rất tích cực”, chị Thu Hương bày tỏ.

Từ thực tế tham gia biểu diễn, diễn viên Bùi Thu Hương bày tỏ mong muốn những chương trình mang đậm yếu tố lịch sử và văn hóa Việt Nam sẽ tiếp tục được đầu tư bài bản hơn nữa, để đưa đến gần hơn với công chúng, đặc biệt là khán giả trẻ hôm nay.

Nghệ sĩ Nhân dân Tống Toàn Thắng, Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam, cho biết vở diễn “Trần Nhân Tông” là dự án được đơn vị ấp ủ suốt ba năm. Việc ra mắt vở diễn đúng dịp kỷ niệm 717 năm ngày Đức Vua Trần Nhân Tông nhập Niết bàn mang ý nghĩa đặc biệt, đồng thời đánh dấu buổi công diễn đầu tiên tại Hà Nội.

Trước đó, vở diễn đã được biểu diễn tại Ninh Bình, phục vụ đông đảo công chúng tại các vùng đất gắn với lịch sử triều Trần, nơi xưa kia đức vua Trần Nhân Tông từng tổ chức xuất quân. Thông qua sự hòa quyện giữa nghệ thuật cải lương và xiếc, ê-kíp mong muốn kể lại câu chuyện về một vị vua anh minh, tài giỏi, để hình ảnh và tư tưởng của ngài được lan tỏa rộng rãi hơn trong cộng đồng, đặc biệt là đến với giới trẻ. 

Nghệ sĩ Nhân dân Tống Toàn Thắng cho biết, Liên đoàn Xiếc Việt Nam đã tọa lạc trên con đường Trần Nhân Tông suốt nhiều thập niên, vì vậy việc xây dựng một tác phẩm nghệ thuật về đức vua Trần Nhân Tông cũng là mong muốn lâu dài của đơn vị.

“Chúng tôi kỳ vọng khi người dân và du khách đến với phố đi bộ Trần Nhân Tông sẽ có cơ hội thưởng thức một vở diễn về chính vị vua mang tên con đường ấy”, Nghệ sĩ Nhân dân Tống Toàn Thắng bộc bạch.

Nghệ sĩ Nhân dân Tống Toàn Thắng nhấn mạnh, theo kế hoạch,vở diễn xiếc - cải lương về vua Trần Nhân Tông sẽ được biểu diễn định kỳ vào tối thứ Bảy hằng tuần. Đây được xem là thời điểm thuận lợi, khi phố đi bộ Trần Nhân Tông thu hút đông đảo người dân và du khách. “Thông qua các buổi biểu diễn này, chúng tôi mong muốn mang đến cho khán giả những cảm xúc mới, khơi dậy niềm tự hào dân tộc, và đặc biệt là giúp các bạn trẻ hiểu hơn, gần hơn với hình ảnh đức vua Trần Nhân Tông”, ông Tống Toàn Thắng kỳ vọng.

Anh Trần Tuấn Thanh, khán giả theo dõi chương trình biểu diễn, chia sẻ cảm xúc phấn khởi khi được sống trong không khí nghệ thuật hướng về cội nguồn, về truyền thống của dân tộc và những giá trị gắn với triều Trần. 

Theo anh Tuấn Thanh, ấn tượng ban đầu khi đến xem vở diễn là sự tò mò. Với một tác phẩm lịch sử, chính kịch, anh từng lo ngại những làn điệu cải lương dài có thể khiến người xem dễ mệt mỏi. Tuy nhiên, sự kết hợp với nghệ thuật xiếc đã mang lại trải nghiệm hoàn toàn khác. “Khi xem, tôi thấy cảm xúc rất gần gũi, nhẹ nhàng, giống như cách vua Trần Nhân Tông khi làm vua đã đối xử với thần dân của mình”, anh Tuấn Khanh nhận xét.

Từ góc nhìn của một khán giả, anh Trần Tuấn Thanh cho rằng nếu vở diễn được lan tỏa rộng rãi hơn, đặc biệt là đưa vào môi trường nhà trường, đây sẽ là một cách tiếp cận hiệu quả để truyền tải lịch sử Việt Nam tới học sinh. “Đó có thể là cách đơn giản và gần gũi nhất để các thế hệ mầm non hướng về sử Việt, thuộc về sử Việt”, anh Tuấn Khanh nói.

Chia sẻ thêm về buổi diễn, anh Tuấn Khanh cho biết bản thân không có “cảm giác nặng nề” thường thấy ở các tác phẩm lịch sử. Ngược lại, vở diễn mang đến cảm giác như được trở về quá khứ, được sống trong thời đại đức vua Trần Nhân Tông trị vì. Đặc biệt, tinh thần Phật tại tâm toát lên từ tác phẩm đã để lại dư âm sâu lắng, khiến người xem cảm nhận rõ hơn giá trị của chữ “tâm” trong chính mình.

“Điều khiến tôi thực sự bất ngờ là sự kết hợp giữa cải lương, một loại hình nghệ thuật truyền thống với nghệ thuật xiếc trong một tác phẩm lịch sử, chính kịch, nhưng lại rất gần gũi, hòa đồng. Vở diễn khiến người xem cảm thấy dễ chịu, thoải mái và lắng đọng rất nhiều cảm xúc sau khi màn nhung khép lại”, anh Trần Tuấn Thanh nhấn mạnh.

Hiện nay, Liên đoàn Xiếc Việt Nam đang triển khai kế hoạch quảng bá và lan tỏa vở diễn một cách bài bản, có chiến lược. Vở diễn đã được Hội đồng nghệ thuật của Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch và các Cục liên quan thẩm định, báo cáo vào ngày 8/12; sau đó, ê-kíp dành hai tuần để chuẩn bị kỹ lưỡng cho công tác truyền thông. Đáng chú ý, dự án có sự đồng hành của sinh viên Viện Báo chí Tuyên truyền cùng sinh viên nhiều trường đại học, tham gia truyền thông, quảng bá cho vở diễn.

Trong giai đoạn đầu, vở diễn được tổ chức ba suất diễn nhân dịp kỷ niệm 717 năm ngày nhập niết bàn của đức vua Trần Nhân Tông. Tiếp đó, Liên đoàn đẩy mạnh truyền thông có hệ thống, phối hợp cùng đơn vị quản lý bán vé, xây dựng fanpage riêng song hành với fanpage chính thức của Liên đoàn Xiếc Việt Nam.

Là người trực tiếp sáng tạo trên sân khấu, nghệ sĩ Minh Hải kỳ vọng năm 2026 sẽ là một năm có nhiều đột phá mạnh mẽ của sân khấu truyền thống, với những vở diễn đủ sức chạm tới khán giả trẻ, đồng thời lan tỏa rộng rãi tới công chúng cả nước. Anh mong muốn sẽ có thêm nhiều tác phẩm mang tinh thần đổi mới như vở diễn “Trần Nhân Tông” được ra đời.