Theo nhận định mới đây của ông Aleksei Zakharov, thành viên tại Chương trình Nghiên cứu Chiến lược Nga và Âu-Á tại Quỹ Nghiên cứu Observer (orfonline.org) có trụ sở tại Ấn Độ, Nga đang tích cực định vị mình là đối tác kinh tế và an ninh chiến lược, khai thác nhu cầu của ASEAN về quan hệ đối tác đa dạng. Theo đó, Moskva đang nỗ lực mở rộng quan hệ thương mại, liên kết đa phương và hợp tác quốc phòng, đề xuất một "con đường thứ ba" cho khu vực.

Phó Thủ tướng Nga Alexei Overchuk đã nhấn mạnh tại Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á lần thứ 20 tại Kuala Lumpur vào tháng 10/2025, rằng Nga và ASEAN "phải cùng nhau tìm kiếm sự cân bằng kinh tế giữa các trung tâm thế giới đa cực mới", bao gồm các quốc gia Âu - Á, Đông Nam Á, Bắc Mỹ, Trung Quốc và Ấn Độ.

Tích hợp đa phương: Đòn bẩy BRICS và EAEU

Chuyên gia Zakharov lưu ý, các văn kiện khái niệm chủ chốt của Nga, bao gồm Khái niệm Chính sách Đối ngoại 2023 và khái niệm "Đa số Thế giới", ưu tiên mối quan hệ với các quốc gia ở Nam bán cầu. Trong đó, ASEAN không chỉ được công nhận là trọng tâm của khu vực châu Á – Thái Bình Dương, mà còn là thành phần không thể thiếu của "khuôn khổ hội nhập Đối tác Á-Âu Mở rộng".

Về thúc đẩy Liên minh Kinh tế Á-Âu (EAEU): Nga đang thúc đẩy các cơ chế hợp tác mới giữa EAEU và ASEAN. Khu vực thương mại tự do giữa EAEU và Việt Nam đã hoạt động gần một thập kỷ. Một thỏa thuận tương tự với Indonesia hiện đang trong giai đoạn cuối, dự kiến ký kết vào tháng 12 này. Nga cũng tích cực quảng bá EAEU trong giới chính trị và doanh nghiệp Malaysia.

Về mở rộng tầm ảnh hưởng BRICS và SCO: Nga muốn mở rộng khối BRICS. Indonesia hiện là thành viên thường trực, trong khi Malaysia, Thái Lan và Việt Nam hợp tác với nhóm này với tư cách là các nước đối tác. Lào và Myanmar đã tham gia không chính thức vào một số dự án của định dạng BRICS +.

Bên cạnh đó, Moskva cũng thúc đẩy ASEAN hội nhập với Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO). Mặc dù đối thoại SCO - ASEAN vẫn chưa đạt được kết quả đáng kể sau hơn hai thập kỷ, một số quốc gia Đông Nam Á, bao gồm Campuchia, Lào và Myanmar, đã tham gia cơ chế SCO +.

Lấp đầy khoảng trống kinh tế và công nghệ

Bên cạnh các cam kết đa phương, Nga đã lấp đầy những khoảng trống cụ thể trong nhu cầu của các nền kinh tế khu vực, đặc biệt trong các lĩnh vực an ninh năng lượng và lương thực. Về vai trò là nhà cung cấp nguyên liệu thô, mặc dù tổng giá trị thương mại của Nga với ASEAN chỉ đạt 17,7 tỷ đô la Mỹ tính đến năm 2024, một số lĩnh vực vẫn nổi bật:

Với nhiên liệu khoáng sản: Kim ngạch nhập khẩu nhiên liệu khoáng sản của ASEAN từ Nga đạt 8,4 tỷ đô la Mỹ vào năm 2024, bao gồm các sản phẩm dầu mỏ, dầu thô và than đá. Con số này đã tăng đều đặn trong ba năm qua.

Singapore đã trở thành đối tác thương mại lớn thứ hai của Nga trong khu vực (sau Việt Nam), chủ yếu nhờ nhập khẩu các sản phẩm dầu mỏ như naphtha tăng cao. Nga nằm trong số ba nước nhập khẩu than đá hàng đầu của Malaysia và Việt Nam.

Với khí tự nhiên hóa lỏng (LNG): Việt Nam đã trở thành điểm đến cho nguồn cung LNG của Nga, với tổng khối lượng nhập khẩu ước tính đạt 613.000 tấn tính đến tháng 8/2025.

Với lương thực và phân bón: Nga là nhà cung cấp phân bón chính cho Indonesia và Malaysia, và là nhà cung cấp hàng đầu cho Thái Lan và Việt Nam. Nga đang nhắm đến các thị trường lớn ở Đông Nam Á, bao gồm Indonesia, Malaysia, Philippines và Việt Nam, để xuất khẩu ngũ cốc.

Hợp tác năng lượng hạt nhân dân sự, công nghệ và quân sự

Rosatom đang theo đuổi các dự án năng lượng hạt nhân dân sự trên khắp Đông Nam Á: Kế hoạch xây dựng một trung tâm nghiên cứu và công nghệ hạt nhân tại Việt Nam; xây dựng một nhà máy điện hạt nhân mô-đun nhỏ (SMR) và trang trại gió tại Myanmar; đấu thầu các dự án tại Indonesia, cung cấp công nghệ SMR cho nhà máy điện hạt nhân đầu tiên của quốc gia này.

Đồng thời, Moskva đang tìm kiếm các công nghệ không còn sẵn có trên thị trường phương Tây tại Đông Nam Á. Máy xử lý dữ liệu tự động đứng đầu danh sách các mặt hàng xuất khẩu của ASEAN sang Nga. Malaysia vẫn là nguồn cung cấp vi mạch và chất bán dẫn quan trọng cho các ngành công nghiệp của Nga, mặc dù bị buộc phải giảm quy mô xuất khẩu do lệnh trừng phạt của Mỹ.

Ngoài ra, Nga từ lâu đã là nhà cung cấp thiết bị quốc phòng lớn cho một số nước ASEAN. Mặc dù xung đột ở Ukraine và các lệnh trừng phạt đã ảnh hưởng đến vị thế này, Nga vẫn còn dư địa để thúc đẩy các cam kết mới.

Tại Myanmar, nước này đã tiếp nhận ba trực thăng vận tải Mi-38T, trở thành khách hàng xuất khẩu đầu tiên của loại máy bay này.

Tại Indonesia, Nga đang chào mời Indonesia là khách hàng tiềm năng cho các hợp đồng quốc phòng mới, bao gồm hệ thống phòng không, phòng thủ bờ biển và tàu ngầm. Cả hai bên khẳng định lại rằng hợp đồng cung cấp một lô máy bay chiến đấu Su-35 vẫn còn hiệu lực.

Về hợp tác hàng hải, Hải quân Nga đã tiến hành các cuộc tập trận song phương với Myanmar vào tháng 11/2023 và với Indonesia vào tháng 11/2024, thể hiện ý định tăng cường sự hiện diện trong khu vực.

Tóm lại, trong bối cảnh các lệnh trừng phạt tiếp tục cản trở việc mở rộng quan hệ đối tác, Moskva đã đưa ra các giải pháp tạm thời, cho phép thúc đẩy các sáng kiến và thỏa thuận mới trong các lĩnh vực chuyên môn của Nga. Khuynh hướng của ASEAN hướng tới hợp tác đa phương mở ra cơ hội tăng cường đối thoại trong khuôn khổ BRICS và SCO, giúp Nga duy trì vai trò của mình tại Đông Nam Á.