Liên minh châu Âu (EU) không thể loại bỏ Nga khỏi Lò phản ứng Thí nghiệm Nhiệt hạch Quốc tế (ITER) – dự án khoa học tham vọng nhất thế giới về năng lượng nhiệt hạch có kiểm soát. Theo mạng tin châu Âu Euractiv.com, đây là khẳng định từ Ủy viên Năng lượng EU Dan Jørgensen, làm dập tắt hy vọng của một số thành viên Nghị viện châu Âu về việc cô lập Moskva hơn nữa sau cuộc xung đột ở Ukraine.

ITER, được mệnh danh là "Chén Thánh" của năng lượng sạch, là một nỗ lực toàn cầu nhằm tái tạo năng lượng vô tận của Mặt trời. Dự án đặt tại miền Nam nước Pháp này hướng tới mục tiêu chứng minh tính khả thi của năng lượng nhiệt hạch, một nguồn phát thải bằng 0 và không giới hạn, dựa trên các phản ứng tương tự như trong các ngôi sao.

Trong văn bản trả lời các câu hỏi từ ba thành viên đảng Nhân dân châu Âu (trung hữu) vào tháng 5 năm nay, ông Jørgensen nhấn mạnh rằng Hiệp định ITER không có điều khoản nào cho phép chấm dứt sự tham gia hoặc đình chỉ quyền của bất kỳ thành viên nào. Ông Jørgensen khẳng định: "Một quốc gia chỉ có thể rút lui theo quyết định riêng".

Phản hồi này làm rõ một khoảng trống trong chiến lược năng lượng mới của EU, vốn tập trung vào giảm phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch và tài nguyên hạt nhân của Nga, nhưng lại bỏ ngỏ lĩnh vực năng lượng nhiệt hạch.

ITER là một liên minh quốc tế với sự tham gia của Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Liên bang Nga và Mỹ, cùng với EU. Châu Âu đóng góp gần một nửa kinh phí (khoảng 45%), trong khi các quốc gia còn lại đóng góp khoảng 9% mỗi nước. Điều đặc biệt là phần lớn các khoản đóng góp được thực hiện "bằng hiện vật" – dưới dạng linh kiện và công nghệ hệ thống – với chỉ khoảng 10% là tiền mặt.

Theo ông Jørgensen, Nga đã hoàn thành tất cả các đóng góp hiện vật của mình. Điều này có nghĩa là Moskva đã cung cấp các hệ thống và công nghệ cần thiết cho dự án. Trang web của ITER cũng chỉ ra rằng chương trình phân bổ mua sắm đặc biệt này có mục tiêu quan trọng là cho phép tất cả các thành viên tích lũy kinh nghiệm trực tiếp trong các công nghệ nhiệt hạch then chốt.

Mặc dù không thể loại bỏ Nga, nhưng ông Jørgensen cho rằng sự phụ thuộc vào Moskva nay đã được giảm thiểu ở khía cạnh này, đồng thời lưu ý thêm rằng các liên hệ song phương và sự tham gia với Nga được hạn chế tối đa. Hoạt động của lò phản ứng trong tương lai sẽ không phụ thuộc vào quyền sở hữu trí tuệ của Nga.

Kể từ khi Nga phát động chiến dịch quân sự ở Ukraine vào tháng 2/2022, Moskva đã đối mặt với hàng loạt lệnh trừng phạt từ phương Tây. EU cũng đã nỗ lực giảm đáng kể phụ thuộc năng lượng Nga. Tuy nhiên, trong lĩnh vực năng lượng nhiệt hạch, các ràng buộc pháp lý và tính chất đặc thù của dự án ITER đã khiến việc loại bỏ Nga trở nên bất khả thi.

Tóm lại, việc Nga vẫn là một bên tham gia chính thức của ITER, bất chấp tình hình chính trị quốc tế, cho thấy sự phức tạp của các dự án khoa học toàn cầu và những thách thức trong việc cân bằng giữa hợp tác khoa học và các vấn đề địa chính trị.