Thời gian có nhiệt độ trên 35 độ C từ 12-17 giờ. Nắng nóng ở các tỉnh miền Trung có khả năng kéo dài đến ngày 28-29/7. Nắng nóng kéo dài dẫn đến tình trạng thiếu hụt lượng mưa, kéo theo tình trạng xâm nhập mặn. Trước thực trạng này, phóng viên Thông tấn xã Việt Nam đã có cuộc trao đổi với ông Vũ Đức Long, Phó Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn quốc gia về diễn biến thời tiết trong thời gian tới và những cảnh báo để hạn chế thiệt hại.

Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn quốc gia đánh giá như thế nào về tình hình hạn hán nghiêm trọng hiện đang xảy ra tại khu vực miền Trung trong thời gian gần đây?

Hiện nay, khu vực Trung Bộ tiếp tục có nắng nóng và nắng nóng kéo dài, do nắng nóng dẫn đến thiếu hụt lượng mưa trong thời gian dài, mực nước trên một số lưu vực sông đã xuống thấp nhất lịch sử. Mực nước một số hồ chứa xuống dưới mực nước chết. Tình trạng hạn hán, xâm nhập mặn đã và đang diễn ra tại một số tỉnh Trung Bộ, tập trung chính tại các tỉnh từ Nghệ An đến Ninh Thuận, đặc biệt là các tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên. Tình hình xâm nhập mặn sâu vào nội đồng đã diễn ra tại các tỉnh Quảng Trị, Đà Nẵng và nhất là tại Quảng Nam đã xuất hiện độ mặn cao nhất kể từ khi có số liệu quan trắc đến nay (năm 2005).

Thực tế, thời gian qua, các đợt mưa ở Trung Bộ thường ngắn và không lớn. Lượng mưa từ tháng 1- 6/2019 ở Trung Bộ thấp hơn so với trung bình nhiều năm khoảng từ 20-90%. Lượng dòng chảy trên các sông thuộc khu vực Trung Bộ phổ biến thấp hơn trung bình nhiều năm cùng kỳ từ 35-60%, một số sông hụt trên 70% như sông Mã (Thanh Hóa), sông Cả (Nghệ An), sông Vu Gia (Quảng Nam), sông Ba (Phú Yên)... Một số sông mực nước đã xuống mức thấp nhất trong chuỗi số liệu quan trắc như: Sông Thu Bồn, sông Trà Khúc.  Mực nước nhiều hồ chứa thủy điện ở Trung Bộ xuống thấp hơn mực nước dâng bình thường từ 15-20m như: Hồ A Vương (Quảng Nam); hồ Đăk Drinh, hồ Nước Trong (Quảng Ngãi); hồ Cửa Đạt, Hủa Na (Thanh Hóa); Bản Vẽ (Nghệ An); Bình Điền (Thừa Thiên Huế); Ka Năk (Gia Lai). Đặc biệt, một số hồ đã xuống dưới mực nước chết như Trung Sơn (Thanh Hóa), Sông Tranh 2, Sông Bung 4A (Quảng Nam), Vĩnh Sơn B, Vĩnh Sơn 5, Trà Xom (Bình Định).

Xin ông cho biết tình hình hạn hán diễn biến như thế nào trong thời gian tới?

Dự báo, hiện tượng ElNino yếu duy trì từ nay đến khoảng tháng 11 với xác suất khoảng 50-55%, sau đó, ENSO có khả năng trở về trạng thái trung tính nhưng nghiêng về pha nóng từ tháng 12/2019. Dưới tác động của El Nino, nhiệt độ trong các tháng tiếp theo của năm 2019 trên phạm vi toàn quốc phổ biến ở mức cao hơn trung bình nhiều năm cùng thời kỳ khoảng 0,5-1 độ C. Từ nay đến tháng 8, nắng nóng còn tiếp tục xảy ra ở miền Trung, vùng núi phía Tây Trung Bộ còn có khả năng xảy ra nắng nóng gay gắt. Tổng lượng mưa tại khu vực Trung Bộ trong tháng 8-9 phổ biến cao hơn trung bình nhiều năm cùng thời kỳ từ 10-30%; các tháng khác phổ biến thấp hơn trung bình nhiều năm cùng thời kỳ từ 10-25%.

Lượng mưa tăng hơn nhưng không nhiều, từ nay đến hết tháng 8, lượng dòng chảy trên các sông thuộc khu vực Trung Bộ tiếp tục suy giảm và ở mức thiếu hụt so với trung bình nhiều năm phổ biến từ 40-65%. Một số nơi thiếu hụt trên 80% như ở Quảng Nam, Bình Định và Phú Yên. Mực nước trên các sông thuộc khu vực Trung Bộ tiếp tục xuống mức thấp hơn so với trung bình nhiều năm cùng kỳ. Tình trạng hạn hán, xâm nhập mặn tiếp tục diễn ra tập trung tại các tỉnh từ Nghệ An đến Ninh Thuận, đặc biệt là Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên. Hạ lưu một số sông có khả năng xuất hiện độ mặn cao nhất trong chuỗi số liệu quan trắc và có khả năng xuất hiện vào cuối tháng 7 đầu tháng 8/2019.

Trước tình hình này, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn quốc gia đã phối hợp như thế nào với các địa phương cũng như cơ quan chức năng để dự báo cho người dân kịp thời phòng tránh?

Đầu năm 2019, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn quốc gia đã có nhận định về tình hình thời tiết, dự báo nhiệt độ hầu hết các khu vực trong cả nước có xu hướng cao hơn trung bình nhiều năm, lượng mưa thiếu hụt nhiều so với trung bình nhiều năm. Số lượng cơn bão ảnh hưởng trực tiếp đến đất liền Việt Nam ít hơn trung bình nhiều năm. Do đó, năm nay tình trạng hạn hán, thiếu nước và xâm nhập mặn trở nên gay gắt hơn. Bản tin dự báo hạn hán và xâm nhập mặn cho khu vực Trung Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ định kỳ phát hành 10 ngày/bản tin. Các thông tin dự báo, cảnh báo hạn hán được gửi tới các cơ quan theo quy định, để kịp thời chỉ đạo ứng phó, phòng chống. Ngoài ra, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn quốc gia đã phối hợp với các cơ quan truyền thông cung cấp thông tin, trả lời phỏng vấn về tình hình hạn hán phục vụ cộng đồng.

Diễn biến dòng chảy trên lưu vực sông Mê Công hiện nay như thế nào thưa ông?

Từ đầu tháng 6 đến nay, tổng lượng mưa trên lưu vực sông Mê Công thấp hơn trung bình nhiều năm từ 30-80% và thấp hơn cùng kỳ năm 2015 khoảng 33%. Tổng lượng dòng chảy các trạm trên dòng chính sông Mê Công thiếu hụt từ 35 - 45% so với trunh bình nhiều năm. Mực nước cao nhất ngày ở đầu nguồn sông Cửu Long thấp hơn trung bình nhiều năm cùng kỳ 0,5-0,9m, xấp xỉ cùng kỳ năm 2010 và thấp hơn cùng kỳ năm 2015. Như vậy, có thể nói là hiện nay dòng chảy trên sông Mê Công đang ở mức rất cạn kiệt.

Dự báo, trong tháng 8-9, tổng lượng mưa khu vực thượng lưu ở mức cao hơn so với trung bình nhiều năm khoảng 10-20%, khu vực hạ lưu (nam Lào - Campuchia) xu hướng mưa nhiều hơn trong các tháng 8-9 và bắt đầu thiếu hụt mưa từ tháng 10/2019. Tháng 10-12/2019, mưa giảm nhanh, tổng lượng mưa có xu hướng thấp hơn so với trung bình nhiều năm trên các khu vực Lào-Campuchia.

Do thiếu hụt lượng mưa và dòng chảy ở thượng nguồn sông Mê Công, đỉnh lũ năm ở Đồng bằng sông Cửu Long ở mức thấp (Báo động 1). Thời gian xuất hiện mực nước đỉnh lũ khả năng xảy ra vào cuối tháng 9 đầu tháng 10/2019.

Dự báo đỉnh lũ năm 2019 trên sông Cửu Long (tại trạm Tân Châu và Châu Đốc) ở mức thấp, tổng lượng dòng chảy thượng nguồn sông Mê Công về khu vực Đồng bằng sông Cửu Long thiếu hụt nhiều so với trung bình nhiều năm, đặc biệt sau tháng 9/2019, lượng mưa giảm nhanh dẫn đến dòng chảy vùng trên sông cũng suy giảm nhanh. Do đó, trong mùa khô năm 2019-2020, mực nước đầu nguồn sông Cửu Long chịu ảnh hưởng mạnh của thủy triều. Nguy cơ cao xảy ra tình trạng hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn vùng cửa sông Nam Bộ trong mùa khô năm 2019-2020, đặc biệt tình trạng xâm nhập mặn có thể diễn ra rất sớm từ những tháng đầu năm 2020. Các địa phương ở Đồng bằng sông Cửu Long nói riêng và khu vực Nam Bộ nói chung cần sớm có các biện pháp chủ động phòng chống hạn hán và xâm nhập mặn cho mùa khô năm 2019-2020.

Những nhận định dài hạn như trên còn có rất nhiều thay đổi, do đối với lưu vực sông Mê Công hiện mới đang bắt đầu vào mùa mưa lũ, diễn biến mưa – lũ còn rất phức tạp và có nhiều thay đổi. Đề nghị các địa phương và người dân cần theo dõi chặt chẽ các bản tin dự báo, cảnh báo cập nhật liên tục của Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn quốc gia để kịp thời có các biện pháp chủ động phòng tránh.

Trân trọng cảm ơn ông!