Huyện Ngân Sơn là một trong những nơi có trữ lượng vàng lớn nhất tại Bắc Kạn. Nhưng đồng thời, nơi đây đã và đang là "điểm nóng" về đào, đãi vàng trái phép.

Đào ruộng tìm vàng

Nếu như trước đây, vàng tặc ở huyện Ngân Sơn chủ yếu tập trung khai thác tại những thôn, bản vùng sâu, vùng xa như các thôn Pác Đa, Nà Sánh, Nà Kịt (xã Thượng Quan); Nà Cháo (xã Cốc Đán) thì nay, do lượng vàng ở những khu vực này giảm bớt, vàng tặc không ngần ngại khai thác trái phép ngay trên những thửa ruộng dọc các tuyến đường. Ban ngày máy xúc, giàn tuyển (dùng để đãi vàng), máy bơm được che phủ bằng bạt dưới các hố sâu, ban đêm mới dựng lên để đào đãi.

Người dân mót đất về đãi vàng trong những hố đào do bưởng vàng khai thác.

Không chỉ đất ruộng bị tàn phá, người dân còn đào cả vào... kè chống lũ để tìm vàng. Kè chống lũ thôn Nà Hy, xã Thượng Ân, huyện Ngân Sơn giờ đây nham nhở, hố to hố nhỏ.

Dọc con suối quanh khu vực thôn Ma Nòn, xã Thượng Quan có tới 6 máy xúc và hàng chục lao động miệt mài đào bới. Đất lẫn với sỏi đá được đào lên cho vào bao tải rồi chuyển lên trên mang về nơi có sông suối để đãi vàng. Địa điểm đào vàng chỉ cách nhà trưởng thôn có 50 m. Hỏi ra thì thật bất ngờ, chính ông Bàng Văn Chi, trưởng thôn Ma Nòn và người nhà cùng khai thác vàng trên mảnh đất của gia đình. Ông Chi thú nhận: “Phía bên này là của nhà mình, phía khu vực rộng hơn đang bị khai thác là của người dân nơi khác đến. Mình không làm thì người khác cũng làm mà...”.

Ban ngày, dụng cụ đào vàng được vùi lấp sơ sài dưới những hố vàng.

Đứng trước tình trạng đào bới vàng trái phép gia tăng, ông Đinh Quang Hiếu, Chủ tịch UBND huyện Ngân Sơn cho biết: UBND huyện đã yêu cầu các xã chủ động phối hợp chặt chẽ với cơ quan chuyên môn của huyện, tiến hành kiểm tra quyết liệt để xử lí, ngăn chặn kịp thời các hoạt động khai thác vàng trái phép.

Tuy nhiên, ông Hiếu thừa nhận: Lực lượng tham gia trực tiếp ngăn chặn việc đào vàng trái phép rất thiếu. Thậm chí công an viên, dân quân tự vệ tại các thôn cũng đi đào khoáng sản trái phép.

Phần chìm của tảng băng

Nếu ban ngày chủ yếu những người dân nhỏ lẻ đi mót trộm từng bao đất ở những hố sâu do các bưởng vàng để lại, thì ban đêm mới thực sự là đào trộm vàng quy mô lớn, có tổ chức.

Ban ngày, giàn tuyển dùng để đãi vàng được phủ bạt ngay trên bờ.

Chúng tôi đã phục kích nhiều ngày liền trên các tuyến đường qua các xã Hương Nê, Thuần Mang, Cốc Đán, Thượng Ân... Không dễ để tiếp cận với vàng tặc ở Ngân Sơn bởi luôn luôn có người canh gác đánh động. Mỗi khi có một chiếc ô tô hoặc bóng dáng người lạ đi chầm chậm qua có ý định “nhìn ngó”, lập tức đèn từ máy xúc máy ủi tắt phụt, công nhân đào vàng tản ra nhà người dân xung quanh. Người có trách nhiệm canh gác thì cầm đèn pin ra tận nơi tìm hiểu xem người lạ là ai, dừng lại làm gì...

Một lần may mắn tìm được người dẫn đường quen biết chủ bưởng vàng, chúng tôi được chứng kiến từ đầu đến cuối cảnh khai thác vàng ban đêm tại một bưởng vàng ở xã Thuần Mang.

Nửa đêm là thời điểm sinh động nhất của nạn khai thác vàng trái phép ở nơi đây. Máy ủi máy xúc, máy bơm, giàn tuyển (dùng để đãi vàng)... ban ngày được che bằng vải bạt, giấu kín dưới các hố sâu thì nay “rũ bùn đứng dậy”. Chủ bưởng vàng cho biết, khu vực đất ruộng đang khai thác vàng là thuê lại của người dân nơi đây, đào được vàng thì ăn chia với nhau theo thỏa thuận. Đề đầu tư vào bưởng vàng này, ông chủ này đã bỏ ra hơn 1 tỷ đồng mua một chiếc máy xúc, hàng trăm triệu đồng cho các máy móc khác như máy bơm, giàn tuyển và chi phí cho 20 phu đào vàng, ngày thì ngủ, đêm dậy làm vàng. Ca thứ nhất làm từ 10 giờ đêm đến khoảng 1 giờ sáng, ca thứ hai làm từ 1 giờ đến 4 giờ sáng.

Nạn khai thác vàng trái phép tại Bắc Kạn đã diễn ra từ nhiều năm qua, cứ mỗi lần các cơ quan chức năng triệt phá thì chỉ sau một thời gian lại tái diễn. Nếu như tình trạng khai thác vàng trái phép hiện nay không được ngăn chặn thì hậu quả sẽ ngày càng nghiêm trọng.

Bài và ảnh: Hoàng Nam