Những đợt mưa rào trở về sau mùa thu trôi nhanh, trời đã kéo mây từng cụm khi tối khi sáng bởi nắng mặt trời lấp ló chuẩn bị vào mùa mưa. Mưa đầu mùa thường đồng nghĩa với mùa cá đồng. Cá trốn hạn nằm sâu trong các hang hốc, trong các lạch cạn um tùm cỏ dại, trong rãnh khô của ruộng lúa để khi mưa về sẽ ngoi lên với nước đang dần ngập. Mùa cá đồng cũng theo cùng mùa lũ với nước sông tràn vào ruộng lúa, mương ao, ngòi lạch mà tung tăng thỏa thích vui đùa. Lúc này người dân chuẩn bị vào một vụ cá đồng.

Người ta dùng nhiều loại ngư cụ để bắt cá, nước tràn về nhiều sẽ dùng nhá, nước rọc dùng nơm, câu thả, câu cắm, đặt đó, đặt lờ… Mùa này, trên các quãng đồng, dọc mương, triền sông, bờ ao sẽ có rất nhiều người tìm cá đồng. Ở chợ, không phải như cá biển, phải đợi đến gần trưa, mới có cá vào. Còn cá đồng, vào chợ sớm đã thấy (không phải cá nuôi) mà cá thu được từ những ngư cụ giản đơn dọc theo bờ bãi ao hồ đem đến. Đủ loại cá từ cá lóc, cá rô, cá trê,cá diếc đến sóc lác, nhét, lươn… đựng trong thau, chậu còn tươi nguyên quẫy cựa. Mùa cá đồng, nguyên liệu nấu cá đồng cũng phong phú không kém; các loại rau tươi mởn, chuối xanh, bông giề, đọt măng, khoai, sắn nước, tha hồ chọn lựa và phù hợp kiểu nấu cá đồng.

Nhà tôi khi ở quê, mỗi đận vào mùa cá đồng, quả là đáng nhớ. Khi chiều sương phủ, cha sang đồng xa, tay cầm bó cần câu, vai mang ống trúm. Mờ sáng tinh sương, lại quảy quả sang đó mang về đủ loại cá đồng tươi rói. Má thả cá vào lu, thạp để ăn dần. Còn cha đi nhá lúc chen trưa theo con nước xuống, thì nhiều cá phải đựng trong thùng, má tong tả quang gánh sang chợ. Ấn tượng tuổi thơ trong tôi mỗi mùa cá đồng là, theo bạn đi câu bên đầm súng. Một lon trùn pha cám rang, cần câu trúc dẻo căng, chiếc gàu thiếc đựng cá, mỗi đứa chọn một góc buông cần trong không gian khoáng đạt. Cá về nhiều, sóc lác giật căng cần sáng lấp lóa; cá rô nhởn nhơ ăn mồi trên cao; cá trê ăn mồi bên dưới phải điều chỉnh phao câu cùng miếng chì. Tôi thấy, hiện nay các loại ngư cụ đều thay đổi. Nhưng chiếc cần câu cá đồng, có từ bao đời đến nay vẫn còn phù hợp. Và mỗi mùa cá đồng, nó lại xuất hiện, phô phang khắp chốn thôn quê.

Hình ảnh dân dã nhất về quà biếu trong mùa cá đồng đến nay vẫn còn, đó là lúc trước má bảo mang cá cho dì. Tôi xách xâu cá móc bằng cuống rạ, tay còn lại là chiếc hộp bằng bẹ chuối gập, cột dây rơm có sẵn bên hông nhà để đựng lươn đi dọc theo mương nước sang nhà dì. Và bây giờ, mùa cá đồng vẫn thấy cảnh ấy. Thứ nữa, là món nấu. Cá rô nướng lửa than, dầm mắm ớt tỏi. Cá trê nướng dầm mắm ớt tỏi giã lá ngò. Cá tràu um bắp chuối, cá nhét nấu lá gừng, cá diếc rau răm, sóc lác canh chua thả nhánh bông giề… nhiều lắm, cũng nhiều cách chế biến khác nhưng truyền thống ẩm thực khi trước vẫn hay hơn, ngọt ngào hơn vào mỗi mùa cá đồng.

Bây giờ, đang có những cơn mưa chao nghiêng trở về trên cánh đồng làng qua ao hồ, dòng sông, mặt đầm, bờ mương… cũng dần báo hiệu một mùa cá đồng trên đất này.

Huỳnh Thạch Thảo