Trong 3 năm qua, phân bón của Nga ngày càng đóng vai trò quan trọng đối với nền nông nghiệp châu Âu.

Theo DW (Đức), Nga đã xuất khẩu tổng cộng 15,3 tỷ USD phân bón vào năm 2023, trở thành nước xuất khẩu lớn nhất thế giới mặt hàng này.

Tỷ trọng phân bón Nga EU nhập khẩu đã tăng từ 17% ở năm 2022 lên khoảng 30% tại thời điểm hiện tại. Chỉ riêng trong năm 2024, lượng nhập khẩu đã vượt ngưỡng hơn 33% lên khoảng 2 tỷ USD (1,75 tỷ euro).

Thị trường xuất khẩu chính của Nga là Ấn Độ và Brazil nhưng EU cũng chiếm một phần đáng kể, vào khoảng 13% vào năm 2023. Tuy nhiên, đầu tháng này, Nghị viện châu Âu đã thông qua đề xuất của Ủy ban châu Âu áp dụng mức thuế 6,5% đối với phân bón nhập khẩu từ Nga và Belarus với dự kiến mức thuế này sẽ tăng lên 50% vào năm 2028.

Lý do EU tiêu thụ nhiều phân bón Nga

Một phần nguyên nhân khiến EU “nhiệt tình” nhập khẩu phân bón Nga là bởi loại phân bón và cách thức sản xuất.

Nga chuyên về phân bón nitơ hoặc vô cơ vốn cần lượng lớn khí đốt tự nhiên làm nguyên liệu thô để sản xuất. Nhiều quốc gia EU cần phân bón nitơ vì chúng đặc biệt giàu nitơ và các chất dinh dưỡng quan trọng như phốt pho và kali.

Giáo sư William Moseley tại Cao đẳng Macalester (Mỹ) nhận định với DW rằng Nga có vị thế đặc biệt tốt để đáp ứng nhu cầu của châu Âu bởi có sẵn khí đốt giá rẻ để sản xuất phân bón với chi phí khiêm tốn hơn nhiều so với các đối thủ cạnh tranh tại châu Âu.

Trong khi đó, giá năng lượng châu Âu tăng vọt và thị trường năng lượng bị gián đoạn do xung đột Nga - Ukraine khiến nhiều nhà sản xuất phân bón nitơ của châu Âu buộc phải ngừng sản xuất. Hiện tại, họ mất thị phần vào tay Nga và đang phải vật lộn để cạnh tranh.

Phương án của EU

Theo Giáo sư Moseley, kế hoạch thuế quan của EU cho thấy khối này đang nghiêm túc trong việc giảm dần phụ thuộc vào phân bón Nga. Điều này sẽ buộc các nước EU phải tìm nguồn phân bón vô cơ từ nơi khác, với Trung Quốc, Oman, Morocco, Canada hoặc Mỹ là những thị trường thay thế tiềm năng.

Ngoài ra, ông Mosley tin rằng các giải pháp thay thế khác cho EU là chuyển sang nguồn phân bón nitơ của riêng khối này hoặc tăng cường sử dụng phân bón hữu cơ làm từ phân chuồng và chất thải hữu cơ ủ. Theo ông, lựa chọn này bền vững và tốt hơn cho đất.

Ông Mosley cũng lưu ý: "Mặc dù EU khó có thể dừng hoàn toàn nhập khẩu phân bón vô cơ, nhưng chắc chắn có thể chuyển sang dựa nhiều hơn vào sản xuất phân bón hữu cơ trong khối, đặc biệt là nếu điều này được thực hiện dần dần".

Bản thân EU thừa nhận rằng họ muốn đi theo hướng này để phát triển phân bón chế biến từ phân và nước tiểu động vật.

Ông Christophe Hansen, Ủy viên phụ trách nông nghiệp và thực phẩm của châu Âu vào tháng 2 nhận định rằng ngành chăn nuôi có thể đóng góp tích cực cho nền kinh tế tuần hoàn thông qua việc sử dụng phân bón hữu cơ, bởi loại phân này được sản xuất trong khối, không cần nhập khẩu và không phụ thuộc vào khí đốt.

Ông Moseley cho rằng thuế phân bón của EU, nếu triển khai theo kế hoạch vào năm 2028, sẽ dần loại bỏ hàng nhập khẩu của Nga khỏi thị trường của khối gồm 27 thành viên.

Tuy nhiên, nhiều nhóm nông dân không quá phấn khởi với thông tin này bởi họ cảm thấy EU chưa vẫn chưa nỗ lực hết sức để xây dựng các phương án thay thế phân bón Nga đảm bảo tính khả thi và giá thành hợp lý.

Copa và Cocega, hai tổ chức nông nghiệp lớn tại EU, đã đưa ra tuyên bố chung kêu gọi EU đưa ra chiến lược rõ ràng về đa dạng hóa nguồn cung phân bón. Nếu EU quyết tâm giảm phụ thuộc vào phân bón của Nga và Belarus, thì EU phải trình bày được giải pháp thay thế đáng tin cậy và hướng tới tương lai.