Những trải nghiệm thú vị

Trong những ngày Trung thu cận kề, có cơ hội đến thăm một buổi trải nghiệm làm đầu sư tử chơi Trung thu, chúng tôi càng cảm nhận sâu sắc và thấm thía những giá trị, nét đẹp văn hoá Việt Nam, cùng với đó là những khoảnh khắc đáng nhớ, trở về tuổi thơ qua những câu nói hồn nhiên, ngây thơ của các em nhỏ.

Trong không khí Trung thu rộn ràng, những lớp học trải nghiệm, những buổi workshop đã trở thành điểm hẹn của đông đảo các em nhỏ, bạn trẻ và gia đình. Ở đó, các em không chỉ được tự tay làm nên những món đồ chơi truyền thống mà còn tìm thấy ý nghĩa ẩn sau những lễ hội, phong tục ngàn đời.

Trong tiếng cười giòn tan, những lời nói hồn nhiên của trẻ thơ, Trung thu dường như trở lại trọn vẹn, ấm áp và sống động hơn bao giờ hết. “Được trải nghiệm làm đầu sư tử, con thấy rất vui vì khi làm xong sẽ có một chiếc đầu sư tử để đội… Nhưng con thích nhất là được làm cùng mẹ…”, em Minh Nhật, học sinh Trường Tiểu học Đoàn Khuê rạng rỡ chia sẻ.

Em Nguyễn Trọng Nhật Minh (học sinh Trường Tiểu học Văn Chương) cũng bày tỏ: “Khi được làm đầu sư tử, em cảm thấy rất háo hức và thích thú vì trước đây em chỉ nhìn thấy trên phố… Giờ em đã nhớ rõ các bước: Quấy hồ, quét hồ lên giấy, đắp từng lớp lên khung, sau đó làm khô lớp giấy, hồ trên mặt nạ và bắt đầu trang trí, vẽ các họa tiết yêu thích... Em thấy khó nhất là bước dán giấy bồi lên khung tre và thú vị nhất lại là quấy hồ...”.

Mang theo sự tò mò và phấn khích, em Nguyễn Thảo Nhi (học sinh lớp 6, Trường THCS Giảng Võ) cũng say sưa với trải nghiệm. Thảo Nhi kể, trước đây em chỉ thấy những chiếc đầu sư tử bày bán trên phố Hàng Mã, nhưng chưa từng biết hết ý nghĩa của chúng. 

Sau khi được tìm hiểu và tự tay hoàn thành một sản phẩm, Thảo Nhi không giấu được niềm vui: “Với em, công đoạn khó nhất là quét hồ lên giấy để dán vào khung. Nhưng chính vì thế mà em càng thấy thú vị, bởi không phải lúc nào cũng có cơ hội được trải nghiệm như thế. Khi gặp bạn bè, em sẽ kể cho các bạn nghe ý nghĩa của từng chi tiết trên đầu sư tử mà em đã học được, chẳng hạn như hình cá chép trên trán…”.

Trong không gian chan chứa hơi thở di sản, tiếng cười nói xen lẫn tiếng quét hồ, dán giấy vang lên rộn rã. Những khoảnh khắc giản dị ấy không chỉ nuôi dưỡng tình yêu văn hoá trong trái tim trẻ nhỏ mà còn gắn kết các thành viên trong gia đình, đưa người lớn trở lại miền ký ức tuổi thơ.

Để di sản không bị lãng quên

Từ năm 2019, nhà nghiên cứu mỹ thuật độc lập Kevin Vương, Nhà sáng lập dự án “Trăng Ta” đã ấp ủ ý tưởng khởi động một hành trình đặc biệt: Đưa di sản văn hoá Việt Nam đến gần hơn với cộng đồng, để mỗi người được trực tiếp chạm, sáng tạo và cảm nhận. Sau 5 năm miệt mài thu thập tư liệu, thử nghiệm và nghiên cứu, Trung thu năm nay, anh chính thức công bố những kết quả đầu tiên của dự án. 

Điểm khởi đầu nhà nghiên cứu Kevin Vương lựa chọn là chiếc đầu sư tử Bắc Bộ - một biểu tượng dân gian quen thuộc, như cách để gợi dậy ký ức, tái hiện tinh thần đoàn viên, đồng thời tìm lối đi mới để di sản không chỉ được lưu giữ mà còn hiện hữu, sống động trong đời sống hôm nay.

Từ chất liệu đến tạo hình, chiếc đầu sư tử Bắc Bộ mang trong mình những giá trị văn hóa đặc trưng được làm bằng khung mây tre, bồi giấy, bồi vải, bên ngoài phủ một lớp sơn ta - chất liệu truyền thống thường dùng trong tranh sơn mài. Anh Kevin Vương cho biết, dễ nhận thấy nhất ở chiếc đầu sư tử miền Bắc chính là hình đôi cá chép trên lông mày, một chi tiết chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa. Trong phong tục múa sư tử Trung thu, hay hội làng, hình tượng này mang ý nghĩa xua đuổi tà ma, bảo vệ con trẻ. 

Hình ảnh cá chép cũng gửi gắm lời chúc của cha ông dành cho thế hệ con cháu: Sự nghiệp thăng hoa, học hành đỗ đạt, vượt vũ môn hóa rồng. Đặc biệt, hình đôi cá chép còn biểu trưng cho hạnh phúc lứa đôi và sự sung túc - gia đình đông con cháu, nhiều phúc lộc. Có lẽ vì thế, chiếc đầu sư tử Bắc Bộ đã trở thành biểu tượng giàu tính nhân văn, gắn liền với ước vọng an khang, thịnh vượng của người Việt.

Với dự án “Trăng Ta”, anh Kevin Vương mong muốn công chúng, đặc biệt là người trẻ, có thể tiếp cận văn hóa dân gian qua trải nghiệm thực hành. Trước hết là thông qua các hoạt động trải nghiệm, các buổi workshop, người tham gia có cơ hội trực tiếp thử sức với những kỹ thuật thủ công như quấy hồ gạo, bồi giấy dó, hay thậm chí bồi từ giấy báo, giấy vở, giấy bọc hàng… Dù khó hơn, nhưng chính sự đa dạng ấy giúp người tham gia hiểu rõ hơn về cách cha ông từng sáng tạo ra đồ chơi dân gian. 

“Khi đã nắm được những kỹ thuật cơ bản, mỗi người hoàn toàn có thể tự tạo nên món đồ chơi mang dấu ấn cá nhân từ chất liệu truyền thống. Dự án "Trăng Ta" vì thế không chỉ là hành trình nghiên cứu, phục dựng di sản, mà còn là nỗ lực đưa văn hóa dân gian trở lại gần gũi hơn với đời sống đương đại, nơi ký ức, nghệ thuật và tinh thần sáng tạo cùng hội tụ”, anh Kevin Vương bộc bạch.

Cũng là một người yêu văn hóa dân tộc, khao khát lan tỏa rộng rãi những nét đẹp, giá trị đó, chị Trần Vân, đại diện Zó Project chia sẻ: “Vai trò của chúng tôi là kết nối giữa những giá trị truyền thống ngày xưa với những sáng tạo hiện đại. Bởi nơi đây (TP Hà Nội) là trung tâm văn hóa, chính trị, nơi có rất nhiều bạn trẻ, du khách trong và ngoài nước, cũng như những người yêu văn hóa tìm về. Nhưng đôi khi, việc chạm đến di sản một cách gần gũi lại không dễ dàng. Vì thế, chúng tôi muốn tạo ra một không gian mà mọi người có thể dễ dàng đến, dễ dàng trải nghiệm và phát huy trọn vẹn các giác quan, từ nghe, nhìn, chạm đến giao lưu, kết nối. Khi đó, tinh thần yêu văn hóa và di sản sẽ được lan tỏa, không chỉ ở đô thị mà còn vươn tới các vùng quê, kết nối những miền đất với nhau và đến cả du khách quốc tế”.

Chị Trần Vân cho biết, thời gian gần đây, nhiều người bạn nước ngoài yêu văn hóa cũng đã tìm đến và trải nghiệm nhiều hoạt động làm đồ chơi Trung thu thủ công truyền thống của Việt Nam. “Qua những hoạt động như thế này, chúng tôi mong muốn lan tỏa đến những cộng đồng lớn hơn, ví dụ như những đơn vị du lịch, khách sạn. Khi họ đồng hành, giá trị văn hóa sẽ được đưa vào lễ hội, vào hoạt động cộng đồng, để mỗi người dù ở vị trí nào đều có thể cùng chung tay gìn giữ và sáng tạo. Khi ấy, di sản sẽ không còn tĩnh tại trong bảo tàng mà sẽ trở nên sống động, gắn bó với đời sống hằng ngày”, chị Trần Vân bộc bạch.

Làm thế nào để di sản không bị lãng quên, mà trở lại với đời sống hôm nay? Từ câu hỏi đầy trăn trở đó, chị Trần Vân và nhà nghiên cứu Kevin Vương đã “gặp nhau”, cùng hợp tác trong nhiều sự kiện lan tỏa văn hóa.

“Kevin Vương cũng rất tâm huyết với giá trị di sản, từ những hoạt động lễ hội Trung thu, bảo tồn đầu sư tử, vốn gắn bó với nhiều thế hệ từ trẻ nhỏ đến người lớn tuổi… Ngày xưa, để chuẩn bị cho một lễ hội, mọi người dồn rất nhiều thời gian, công sức, còn ngày nay, mọi thứ trôi đi nhanh, sẵn có nhiều sản phẩm thương mại, khiến sự mong chờ, háo hức dần vơi. Chúng tôi muốn khôi phục lại tinh thần ấy, để di sản không chỉ trưng bày trong bảo tàng, mà hiện diện trong đời sống hàng ngày. Khi lễ hội đến, mọi người không chỉ xem mà còn được chạm, được cảm nhận, được cùng tham gia. Từ đó, các hoạt động lễ hội được tái hiện gần gũi hơn, và giá trị văn hóa cũng được gìn giữ một cách trọn vẹn, bền vững hơn”, chị Trần Vân trải lòng.

Theo chị Trần Vân, thực tế hiện nay, không ít bạn trẻ khao khát được tìm hiểu về cội nguồn, về những giá trị văn hóa truyền thống. Thế nhưng, đôi khi họ lại thiếu đi cơ hội trải nghiệm thực tế, thiếu những lễ hội hay hoạt động gắn kết, để rồi nhiều lúc cảm thấy lạc lõng giữa nhịp sống hiện đại.

Chính vì vậy, những hoạt động trải nghiệm văn hóa qua các buổi workshop… trở thành nhịp cầu đưa các bạn trẻ đến gần hơn với chính bản sắc của mình. Đặc biệt, với những bạn thuộc thế hệ thứ hai, thứ ba của cộng đồng kiều bào, khi trở về quê hương, có thể họ chưa từng tham dự một lễ hội Trung thu truyền thống, nhưng lại tìm thấy sự kết nối khi bước vào không gian văn hóa. Ở đó, họ có thể khám phá rằng tờ giấy dó quen thuộc, từng được dùng trong sắc phong cách đây hơn 800 năm đã gắn bó với đời sống người Việt từ bao đời.

Những chi tiết tưởng chừng nhỏ bé ấy lại mang sức nặng của lịch sử, khẳng định rằng: Từ rất sớm, cha ông ta đã biết sáng tạo ra những sản phẩm thân thiện với môi trường, vừa phục vụ đời sống thường nhật, vừa hiện diện trong những sự kiện trọng đại của dân tộc. Và cũng chính qua đó, thế hệ hôm nay có thể thấy rõ hơn mạch nguồn văn hóa được lưu giữ, bồi đắp, và truyền lại qua thời gian.

“Rất vui mừng khi các sản phẩm của Zó Project hay dự án nghiên cứu của Kevin Vương đã lan tỏa đến nhiều hoạt động ý nghĩa hơn. Ví dụ có những bạn trẻ khi mà về Việt Nam hoặc những bạn trẻ khi tổ chức đám cưới, các bạn bắt đầu tìm về những cái chất liệu truyền thống để các bạn có thể làm thiệp mời bằng giấy dó. Các bạn có thể thiết kế đơn giản nhưng thể hiện được tâm hồn của mình gắn với nguồn cội, hoặc là các bạn viết tên bằng thư pháp trên giấy. Nó nhẹ nhàng, tình cảm nhưng thể hiện được tình yêu đối với văn hóa, tình yêu giữa con người với thiên nhiên”, chị Trần Vân chia sẻ.

Với chị Trần Vân và anh Kevin Vương, đó là những giá trị bền vững mọi người mong muốn gìn giữ, song mỗi người có những cách thể hiện bằng nhiều cách khác nhau… Chị Trần Vân mong muốn những buổi học trải nghiệm làm đồ chơi thủ công truyền thống sẽ được mọi người biết đến nhiều hơn nữa, để mọi người có cơ hội cùng chung tay gìn giữ, phát huy những nét đẹp văn hoá truyền thống của dân tộc.

“Có thể thấy các em nhỏ rất vui mừng khi thấy những sản phẩm làm từ những vật liệu đơn giản ở trong gia đình mình. Khi về nhà, các em có thể  sáng tạo, dù không có giấy dó hay tre, nhưng các em cũng có thể dùng những vật liệu trong gia đình không dùng nữa để làm những món đồ chơi mình yêu thích... Vui mừng hơn khi những khách hàng không chỉ có các em nhỏ, bạn trẻ, mà thậm chí có những đơn vị trong ngành khách sạn và du lịch cũng bày tỏ sự quan tâm. Nếu có sự đồng hành, chúng ta có thể phát triển nhiều sản phẩm và mang chúng bay xa, vươn xa hơn”, chị Trần Vân tâm sự.

Không chỉ những người trẻ Việt, thời gian gần đây, những lớp học trải nghiệm văn hóa Việt, cũng thu hút nhiều du khách nước ngoài. Cô Yoko Akama, du khách đến từ Nhật Bản, đồng thời là giảng viên tại RMIT University, chia sẻ: “Trong công việc hằng ngày, tôi chủ yếu gắn bó với chiếc bàn làm việc và màn hình máy tính. Vì thế, mỗi khi được trực tiếp cảm nhận và sử dụng đôi tay, tôi thấy đó là một trải nghiệm vô cùng tuyệt vời”.

Giá trị của những hoạt động trải nghiệm truyền thống không chỉ nằm ở niềm vui nhất thời, mà còn ở sự kết nối với những lớp trầm tích văn hóa đã được bồi đắp qua hàng trăm năm. “Từ thuở xa xưa, con người và cộng đồng luôn có những lý do chính đáng để tổ chức lễ hội mừng mùa màng, thờ cúng thần linh, tạo nên những ký ức văn hóa cần được gìn giữ và tiếp nối,” cô Yoko Akama nói.

Đối với cô Yoko Akama, chính những trải nghiệm văn hoá đã mở ra cơ hội học hỏi, giúp bản thân cảm nhận sâu sắc hơn về phong tục, tập quán, lễ hội của Việt Nam, đồng thời cũng khơi dậy trách nhiệm chung trong việc gìn giữ và trao truyền những truyền thống quý báu cho các thế hệ sau tiếp tục nuôi dưỡng, duy trì truyền thống quý báu…

Giữ hồn di sản, không phải là đóng khung trong bảo tàng hay chỉ dừng ở những nghiên cứu học thuật, mà mục tiêu là để mỗi người có thể tự tay chạm vào, sáng tạo và cảm nhận. Từ những vật liệu mộc mạc như tre, giấy dó, sơn ta… đến những câu chuyện dân gian về cá chép hóa rồng, về ước vọng sum vầy, chiếc đầu sư tử Bắc Bộ hôm nay tiếp tục mang trong mình sức sống bền bỉ. Và chính sự đồng hành của cộng đồng từ em nhỏ, bạn trẻ, đến du khách quốc tế sẽ là nhịp cầu để giá trị truyền thống lan tỏa, trở thành một phần tự nhiên của đời sống đương đại.

Một số hình ảnh du khách và trẻ em làm đồ chơi Trung thu truyền thống: