Thực hiện Nghị quyết số 66-NQ/TW của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, Bộ Xây dựng đã chủ trì soạn thảo dự án Luật Xây dựng (sửa đổi) với tinh thần cải cách toàn diện, tiếp tục hoàn thiện thể chế, chính sách nhằm thúc đẩy phát triển lĩnh vực này. Chỉ trong một thời gian ngắn, Dự thảo luật đã được hoàn thiện với nhiều điểm mới, thu hút sự quan tâm, đồng thuận của giới chuyên gia cũng như đại biểu Quốc hội.

Là người từng tham gia xây dựng Luật Xây dựng 2003, PGS.TS Trần Chủng - Chủ tịch Hiệp hội các nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam (VARSI) đánh giá cao quá trình chuẩn bị dự thảo luật cũng như nỗ lực đổi mới trong lần sửa đổi này.

Theo ông Chủng, nếu như Luật Xây dựng năm 2003 mất gần 4 năm để xây dựng, thì lần sửa đổi này đạt tiến độ kỷ lục, với 141/168 điều luật được nghiên cứu, bổ sung và sửa đổi trong thời gian ngắn.

Dự thảo đã thể hiện rõ tinh thần “đổi mới công tác xây dựng pháp luật”, nhất là ở các nội dung liên quan đến cải cách thủ tục hành chính, đơn giản hóa điều kiện đầu tư và hoạt động xây dựng. Điểm cải cách nổi bật nhất là việc phân loại dự án đầu tư không còn dựa theo nguồn vốn mà theo hình thức đầu tư. Cách làm này giúp phân định rõ hai giai đoạn: đầu tư và xây dựng, đồng thời khắc phục các xung đột pháp lý giữa các luật liên quan trong thời gian qua, tránh tình trạng ách tắc và mất cơ hội đầu tư - ông Trần Chủng nhận xét.

Theo chuyên gia này, giai đoạn đầu tư sẽ được điều chỉnh bởi các luật tương ứng như Luật Đầu tư công, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP), trong khi các hoạt động xây dựng tiếp tục tuân thủ quy định của Luật Xây dựng. Cách phân định này giúp hệ thống pháp luật trở nên minh bạch, đồng bộ và dễ thực thi hơn.

Một trong những điểm cải tiến đáng chú ý của dự thảo là việc cụ thể hóa các bước thực hiện thủ tục hành chính, thay vì chỉ dừng lại ở khẩu hiệu “đơn giản hóa”. Luật mới quy định rõ quyền và nghĩa vụ của cơ quan quản lý nhà nước và các chủ thể tham gia hoạt động đầu tư xây dựng.

Cơ quan chuyên môn chỉ thẩm định Báo cáo nghiên cứu khả thi, trong đó có thiết kế cơ sở (FEED). Sau khi dự án được phê duyệt, chủ đầu tư sẽ chịu trách nhiệm thẩm định và phê duyệt thiết kế kỹ thuật. Như vậy, trách nhiệm về chất lượng thiết kế các bước sau thiết kế cơ sở thuộc về chủ đầu tư. Việc này giúp xác định rõ vai trò, trách nhiệm và quyền hạn của từng chủ thể, đồng thời nâng cao tính tự chủ và trách nhiệm giải trình của nhà đầu tư – ông Chủng phân tích.

Vấn đề “Giấy phép xây dựng” từ lâu được coi là một trong những điểm nghẽn lớn của hoạt động xây dựng. Nhiều thủ tục rườm rà, thời gian kéo dài đã gây không ít phiền hà cho người dân và doanh nghiệp. Dự thảo Luật Xây dựng (sửa đổi) lần này được kỳ vọng sẽ khắc phục các “khuyết tật” của cơ chế cấp phép, thông qua việc quy định rõ ràng, minh bạch điều kiện được cấp phép sau khi hoàn thành đầy đủ các bước trong quy trình đầu tư.

“Không nên để sự phức tạp trong khâu cấp phép làm mất lòng tin của người dân và nhà đầu tư vào pháp luật. Việc minh bạch hóa các điều kiện, rút ngắn quy trình là cách thiết thực để khôi phục niềm tin ấy”, ông Trần Chủng khẳng định.

Một điểm mới khác được cộng đồng doanh nghiệp đánh giá cao là việc điều chỉnh điều kiện năng lực hoạt động xây dựng, chuyển từ đánh giá theo tổ chức sang đánh giá năng lực cá nhân. Quy định này phù hợp với xu thế chuyển đổi số và yêu cầu thực tiễn của nền kinh tế hiện đại.

Theo ông Trần Chủng, trong bối cảnh công nghệ phát triển nhanh, năng lực của cá nhân không chỉ được đo bằng trình độ chuyên môn hay kinh nghiệm, mà còn ở khả năng sáng tạo, thích ứng và ứng dụng công nghệ mới vào thực tiễn xây dựng. Đây chính là cơ sở để hình thành đội ngũ kỹ sư, kiến trúc sư, chuyên gia xây dựng có năng lực đổi mới, nâng cao năng suất, chất lượng công trình và thân thiện hơn với môi trường.

Từ thực tiễn địa phương, ông Lê Hữu Trí - Phó Trưởng đoàn chuyên trách phụ trách Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Khánh Hòa, cũng cho rằng dự thảo Luật Xây dựng (sửa đổi) lần này thể hiện tinh thần cải cách mạnh mẽ trong tư duy quản lý với bốn điểm nổi bật trong dự thảo mà trước tiên là đổi mới cách tiếp cận quản lý dự án đầu tư xây dựng.

Việc chuyển từ phân loại theo nguồn vốn sang quản lý theo hình thức đầu tư (đầu tư công, PPP, đầu tư kinh doanh, đầu tư cá nhân) giúp tránh chồng chéo, bảo đảm thống nhất với các luật về đầu tư và ngân sách, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.

Ghi nhận tiếp theo được dư luận đón chờ là đơn giản hóa thủ tục hành chính. Dự thảo chuyển nhiều khâu từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm”, giảm bớt các thủ tục thẩm định thiết kế và rút ngắn quy trình cấp giấy phép xây dựng. Đặc biệt, mở rộng phạm vi công trình được miễn giấy phép, đồng thời tăng cường cơ chế hậu kiểm nhằm đảm bảo trật tự và kỷ cương trong hoạt động xây dựng.

Việc ứng dụng chuyển đổi số được đẩy mạnh. Theo ông Lê Hữu Trí, đây cũng là lần đầu tiên Luật quy định rõ việc áp dụng mô hình thông tin công trình (BIM), quản lý chi phí, tiến độ và chất lượng công trình trên nền tảng số. Đây là bước tiến phù hợp với xu hướng quốc tế, giúp minh bạch hóa thông tin, tiết kiệm chi phí và thời gian, đồng thời tạo nền tảng cho quản lý xây dựng thông minh.

Đặc biệt, Dự thảo Luật Xây dựng (sửa đổi) đã bổ sung các quy định về phát triển xanh và bền vững. Theo đó, Dự thảo khuyến khích sử dụng vật liệu thân thiện môi trường, phát triển đô thị thông minh, đô thị sinh thái và tăng khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu. Đây là định hướng quan trọng nhằm hướng tới một ngành xây dựng phát triển bền vững, đóng góp vào mục tiêu tăng trưởng xanh của đất nước.

Các chuyên gia chung nhận xét, thực tiễn triển khai Luật Xây dựng 2014 cho thấy, sau gần 10 năm thực hiện, nhiều quy định đã bộc lộ bất cập hoặc không còn phù hợp với yêu cầu mới của nền kinh tế và hệ thống pháp luật. Bên cạnh đó, sự ra đời của nhiều đạo luật mới như Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư công, Luật Đấu thầu (sửa đổi)… cũng đặt ra yêu cầu cấp thiết về sự đồng bộ, thống nhất.

Do đó, việc sửa đổi Luật Xây dựng lần này được coi là bước đi quan trọng trong quá trình hoàn thiện thể chế phát triển, đảm bảo tính nhất quán giữa các luật, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý, cải thiện môi trường đầu tư và năng lực cạnh tranh quốc gia.

Sau khi Luật được Quốc hội thông qua, việc hướng dẫn thi hành sẽ là khâu then chốt và cũng là thách thức lớn đối với Chính phủ. Việc ban hành các nghị định, thông tư hướng dẫn phải bảo đảm tính rõ ràng, khả thi và thống nhất, đồng thời tiếp thu ý kiến từ các đối tượng chịu sự điều chỉnh của luật – bao gồm doanh nghiệp, nhà đầu tư, các tổ chức tư vấn và cơ quan quản lý địa phương.

Ông Trần Chủng nhấn mạnh, để Luật sớm đi vào cuộc sống, cơ quan soạn thảo và Chính phủ cần lắng nghe ý kiến từ thực tiễn, bảo đảm các quy định hướng dẫn vừa đầy đủ, vừa phù hợp với năng lực thực thi của từng cấp chính quyền.