Nước Mỹ dường như đang ở “tâm bão ngoại giao” khi chương trình do thám trên phạm vi toàn cầu của các cơ quan an ninh nước này lần lượt bị phơi bày ra ánh sáng. Giới quan sát đặt câu hỏi liệu những tiết lộ động trời đó có định hình lại quan hệ giữa Mỹ với phần còn lại của thế giới hay không, đặc biệt là với các đồng minh truyền thống ở bên kia bờ Đại Tây Dương.

Người Mỹ biểu tình phản đối hoạt động nghe lén. Ảnh: AFP/TTXVN

Theo những tài liệu do cựu nhân viên Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) Edward Snowden tiết lộ, chương trình do thám của Mỹ không có ngoại lệ. Tất cả các quốc gia Mỹ Latinh và 35 nhà lãnh đạo trên thế giới đã bị hệ thống tình báo Mỹ giám sát.

Những hệ lụy của vụ bê bối này chắc chắn sẽ tác động ít nhiều tới mối quan hệ giữa Mỹ với phần còn lại của thế giới, đặc biệt là các nước đồng minh ở bên kia bờ Đại Tây Dương, song sẽ là thổi phồng nếu nhận định rằng các mối quan hệ đó sẽ được định hình lại.

Sở dĩ nói vậy là vì không riêng gì nước Mỹ thực hiện những chương trình do thám và núp dưới danh nghĩa “đảm bảo an ninh quốc gia". Theo Giám đốc Cơ quan tình báo quốc gia Mỹ James Clapper, Mỹ tiến hành hoạt động thu thập tin tức theo phương thức mà tất cả các quốc gia trên thế giới đều áp dụng để bảo vệ đất nước, lợi ích quốc gia và các đồng minh khỏi các mối đe dọa như khủng bố hay phổ biến vũ khí hủy diệt lớn. Người phát ngôn Nhà Trắng Jay Carney cũng chỉ ra rằng tất cả các quốc gia đều thực hiện các hành vi do thám nước ngoài và mức độ, phạm vi thu thập thông tin tình báo của Mỹ cũng tương tự các quốc gia khác.

Sự tự tin của Mỹ không phải không có cơ sở. Nhiều nước khác cũng đang âm thầm tiến hành những chương trình do thám tương tự. Thông tin mới nhất trên tờ “The Guardian" của Anh số ra ngày 2/11 cho biết các cơ quan tình báo Đức, Pháp, Tây Ban Nha và Thụy Điển cũng đang hợp tác với Anh tiến hành các chương trình do thám trực tuyến và điện thoại quy mô lớn. Các cơ quan tình báo tham gia chương trình này đều "có chân" trong một liên minh "lỏng lẻo nhưng đang dần lớn mạnh" và họ đã tiến hành do thám bằng cách truy cập trực tiếp vào hệ thống cáp quang hay thông qua các mối quan hệ bí mật với nhiều công ty viễn thông.

Điều đáng nói là chính những lợi ích đan xen, chồng chéo giữa các nước cũng khiến mức độ ảnh hưởng của vụ việc trên đối với mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương nằm trong giới hạn. Những phản ứng ngoại giao khi vụ việc vỡ lở là hành động tối thiểu, trong khi trên thực tế các nước chưa có biện pháp mạnh mẽ nào ngoài những cuộc điện đàm và những tuyên bố cảnh báo. Sự hợp tác và ràng buộc lợi ích trong quan hệ song phương và đa phương đòi hỏi các nước phải nương nhẹ cho nhau.

Vụ bê bối nghe lén cũng phản ánh một thực tế là nước Mỹ còn thiếu sự tin tưởng đối với các đồng minh. Những tiết lộ của Snowden không phải là quá mới mẻ trong một thế giới bùng nổ công nghệ thông tin hiện nay, song nó cho thấy một góc khuất trong hoạt động ngầm của các cơ quan an ninh Mỹ và sự thiếu tin tưởng của chính giới Washington đối với các đồng minh truyền thống. Điều đó chứng minh cho quan điểm rằng trong quan hệ hợp tác quốc tế, không có khái niệm “bạn bè vĩnh viễn” hay “kẻ thù vĩnh viễn” mà chỉ có khái niệm “lợi ích quốc gia vĩnh viễn”. Mặc dù vậy, nước Mỹ cần xem xét lại các chính sách do thám của mình bởi không loại trừ khả năng Washington sẽ rơi vào tình thế “gậy ông đập lưng ông” khi bị các đối tác thăm dò ngược lại.

Hồ Phương