Vừa qua, hai nước đã công bố cam kết đầu tư tổng cộng 8,5 tỷ USD, trong đó có 3 tỷ USD sẽ được giải ngân trong sáu tháng tới, nhằm hỗ trợ các dự án ưu tiên trong lĩnh vực khoáng sản chiến lược. Ngoài nguồn vốn, hai bên còn thống nhất khung chính sách chung về cơ chế tài trợ, thiết lập mức giá sàn tiềm năng và phối hợp trong xử lý sau khai thác cũng như các thỏa thuận tiêu thụ sản phẩm.

Đây là một phần trong nỗ lực của Mỹ nhằm giảm sự lệ thuộc vào nguồn cung đất hiếm và khoáng sản chiến lược từ Trung Quốc, quốc gia hiện chiếm khoảng 60% nguồn cung đất hiếm thô và trên 90% công suất xử lý cũng như sản xuất nam châm vĩnh cửu toàn cầu. Trong khi đó, Australia đang thúc đẩy vai trò là nhà cung ứng nguyên liệu đầu vào cho pin, bán dẫn và công nghệ năng lượng sạch.

Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố tại Nhà Trắng rằng sau một năm, Mỹ và Australia sẽ sở hữu lượng khoáng sản chiến lược và đất hiếm “nhiều đến mức không biết dùng làm gì”. Tuy nhiên, giới chuyên gia cho rằng con đường phía trước vẫn còn rất dài.

Ông Dylan Kelly, chuyên gia tại quỹ Terra Capital, ước tính việc xây dựng một tổ hợp khai thác và xử lý đất hiếm tích hợp có thể mất ít nhất 10 năm và tiêu tốn trên 2,5 tỷ AUD (khoảng 1,6 tỷ USD). Ông đánh giá thỏa thuận mới là một khởi đầu tích cực, nhưng lưu ý rằng sẽ không có thành quả ngay lập tức. Trong khi đó, bà Olga Savina, chuyên gia tại BMI, nhận định Australia có tiềm năng mở rộng vai trò, song ảnh hưởng của Bắc Kinh sẽ khó bị suy giảm trong ngắn và trung hạn.

Hai dự án đầu tiên được công bố nằm trong danh mục ưu tiên bao gồm công ty Arafura của Australia và Alcoa, doanh nghiệp Mỹ đang vận hành nhà máy lọc alumin ở Tây Australia. Alcoa, cùng sự hỗ trợ từ chính phủ Nhật Bản và công ty Sojitz, kỳ vọng sản xuất 100 tấn gallium mỗi năm, một nguyên liệu quan trọng trong sản xuất chip, gần như hiện nay chỉ do Trung Quốc cung cấp. Alcoa kỳ vọng sẽ là đơn vị đầu tiên sản xuất gallium bên ngoài Trung Quốc vào năm 2026.

Về phần mình, Arafura đang xây dựng tổ hợp khai thác, tách chiết đất hiếm tại Lãnh thổ Bắc Australia, với mục tiêu ra quyết định đầu tư cuối cùng vào năm tới và thời gian thi công ước tính 41 tháng. Chính phủ Australia đã cam kết đầu tư vốn cổ phần tới 100 triệu USD vào Arafura, trong khi Ngân hàng Xuất – Nhập khẩu Mỹ (EXIM) đã gửi thư bày tỏ quan tâm với khoản đầu tư 300 triệu USD tiềm năng, kèm điều kiện sản phẩm được tiêu thụ tại Mỹ.

Ngoài ra, EXIM cũng đang xem xét bảy dự án tại Australia với tổng giá trị lên đến 2,2 tỷ USD, chủ yếu trong các lĩnh vực than chì, magie và scandium. Một trong số đó là dự án trị giá 120 triệu AUD (khoảng 77 triệu USD) của công ty Sunrise Energy Metals, kỳ vọng thay thế hoàn toàn nguồn cung scandium từ Trung Quốc bằng việc cung cấp 60 tấn scandium oxide mỗi năm cho các đối tác Mỹ trong lĩnh vực năng lượng, hàng không và in 3D.

Giám đốc điều hành Sunrise, ông Sam Riggall cho rằng các chính sách cần thiết để tạo sân chơi bình đẳng và thúc đẩy các nguồn cung mới đã xuất hiện. Ông bày tỏ lạc quan rằng dự án của mình có thể hoàn tất sau 18 tháng kể từ khi có tài chính và không cần tới quá nhiều hỗ trợ công.

Thủ tướng Australia Anthony Albanese kỳ vọng sẽ biến lĩnh vực khoáng sản chiến lược thành một trụ cột kinh tế lớn của đất nước. Tuy nhiên, chi phí cao tại Australia là trở ngại không nhỏ. Ngành nickel đã suy giảm nghiêm trọng do cạnh tranh từ Indonesia, các dự án xử lý lithium gặp khó, trong khi luyện kim màu tiêu tốn nhiều năng lượng đang cần các gói cứu trợ.

Latrobe Magnesium, một trong các ứng viên nhận tài trợ từ EXIM, đang phát triển nhà máy thử nghiệm công suất 1.000 tấn/năm ở bang Victoria, khai thác magie từ tro than thải, nguyên liệu quan trọng trong hợp kim hàng không, ô tô và vỏ thiết bị điện tử. Dù công ty kỳ vọng xây nhà máy kế tiếp tại Australia, nhưng cơ sở 100.000 tấn nhiều khả năng sẽ đặt ở nước ngoài để tối ưu chi phí điện và nhân công, với Malaysia là lựa chọn tiềm năng.