Đây là sự kiện thường niên, có ý nghĩa quan trọng nhằm ghi nhận, tôn vinh các công trình, tác phẩm lý luận, phê bình có giá trị khoa học và thực tiễn cao, tác động tích cực đến hoạt động sáng tạo và năng lực thẩm mỹ của công chúng.

Phát biểu chỉ đạo tại buổi lễ, Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Xuân Thắng, Ủy viên Bộ Chính trị, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương khẳng định Lễ trao tặng thưởng các tác phẩm lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật chất lượng cao xuất bản năm 2024 diễn ra vào thời điểm quan trọng khi đất nước chuẩn bị bước vào năm 2026, chào mừng Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng và tự tin bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương Nguyễn Xuân Thắng nhấn mạnh đây cũng là dịp để nhìn lại 40 năm văn học, nghệ thuật vươn lên trong công cuộc Đổi mới và gần 20 năm thực hiện Nghị quyết 23-NQ/TW của Bộ Chính trị (khóa X) “Về phát triển văn học, nghệ thuật trong tình hình mới”. Thay mặt lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương Nguyễn Xuân Thắng chúc mừng các tác giả, các cơ quan báo chí được vinh danh và đề nghị Hội đồng Lý luận Trung ương cùng các đơn vị liên quan tập trung thực hiện tốt các nhiệm vụ trọng tâm trong tình hình mới.

Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Xuân Thắng yêu cầu phải tiếp tục quán triệt sâu sắc và cụ thể hóa hiệu quả các nghị quyết của Đảng, đặc biệt là Kết luận số 84-KL/TW của Bộ Chính trị khóa XIII về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 23, đồng thời nhấn mạnh cần đổi mới mạnh mẽ tư duy và phương thức lãnh đạo, chú trọng tính đặc thù, nhạy cảm, tinh tế của văn học nghệ thuật để vừa bảo đảm đúng định hướng chính trị, tư tưởng của Đảng, vừa bảo đảm tự do dân chủ trong sáng tạo; khơi dậy khát vọng cống hiến của văn nghệ sĩ. Công tác nghiên cứu cần kiên định vai trò nền tảng của mỹ học Mác-xít và tư tưởng Hồ Chí Minh, đồng thời xây dựng hệ giá trị văn học nghệ thuật Việt Nam đáp ứng yêu cầu mới.

Bên cạnh đó, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương yêu cầu nâng cao tính chiến đấu và tính thuyết phục của các tác phẩm lý luận để bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái trên mặt trận văn hóa, văn nghệ. Phê bình văn học nghệ thuật cần bản lĩnh và sắc bén hơn, nhìn thẳng vào sự thật và lấy con người làm trung tâm vì sự phát triển của đất nước.

Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Xuân Thắng cũng gợi mở việc nghiên cứu mở rộng tặng thưởng sang các lĩnh vực văn hóa để tập hợp đông đảo các nhà khoa học, đặc biệt là lực lượng trẻ tại các trường đại học và viện nghiên cứu.

Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương Nguyễn Xuân Thắng nhấn mạnh, việc đẩy mạnh chuyển đổi số, xây dựng hệ thống dữ liệu số về lý luận phê bình và ứng dụng công nghệ để lan tỏa giá trị các tác phẩm đến công chúng trên không gian mạng; đồng thời bày tỏ tin tưởng đội ngũ trí thức và văn nghệ sĩ với phương châm “đoàn kết, sáng tạo, bản lĩnh, sắc bén, hiệu quả” sẽ có thêm nhiều công trình chất lượng cao góp phần xây dựng nền văn hóa nước nhà ngày càng phát triển mạnh mẽ.

Trình bày báo cáo tổng kết tại buổi lễ, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thế Kỷ, Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương cho biết, tính từ lần xét và trao tặng thưởng các tác phẩm lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật chất lượng cao lần thứ nhất (năm 2010-2012) đến nay, trao tặng thưởng đã đi qua 11 mùa giải; đã có 973 tác phẩm sách, bài nghiên cứu lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật của hàng trăm nhà khoa học trong cả nước gửi về tham dự. Qua các bước thẩm định nghiêm túc, khoa học, khách quan, qua 10 mùa trao tặng thưởng, Hội đồng đã lựa chọn và vinh danh 241 tác phẩm sách và bài nghiên cứu chất lượng cao, tỉ lệ tác phẩm được lựa chọn và trao tặng thưởng đạt ở mức 25-30%.

Riêng đối với đợt xét tặng thưởng lần thứ 11 này (dành cho các tác phẩm lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật xuất bản và công bố năm 2024), Hội đồng nhận được 76 tác phẩm gửi về tham dự, trong đó có 45 cuốn sách và 31 bài viết, cụm bài viết.

Mặc dù bối cảnh kinh tế - xã hội còn nhiều thách thức ảnh hưởng đến hoạt động xuất bản, nhưng các tác phẩm gửi về vẫn phản ánh sức lao động nghiêm túc và tâm huyết của đội ngũ lý luận, phê bình. Đặc biệt, mảng nghệ thuật năm nay có sự chuyển biến tích cực về cả số lượng và chất lượng với các công trình nghiên cứu sâu về âm nhạc, điện ảnh, sân khấu, nhiếp ảnh, múa và vai trò của văn học nghệ thuật trong các ngành công nghiệp văn hóa.

Dựa trên kết quả bỏ phiếu kín của Hội đồng Sơ khảo và Chung khảo, Ban Chỉ đạo đã quyết định vinh danh 23 tác phẩm xuất sắc nhất, trong đó có 2 tác phẩm đạt mức A, 4 tác phẩm đạt mức B, 8 tác phẩm đạt mức C và 9 tác phẩm đạt mức Khuyến khích.

Sau hai năm không có giải cao nhất, năm nay Hội đồng đã chọn được hai công trình đạt mức A là tác phẩm “Ả đào - một khảo cứu về lịch sử và hệ âm luật” của Nhà nghiên cứu âm nhạc cổ truyền Bùi Trọng Hiền và tác phẩm “Văn học như một diễn ngôn (Lý thuyết diễn ngôn của Mi-sen Phu-cô và văn học sử Việt Nam)” của Phó Giáo sư-Tiến sĩ Trần Văn Toàn.

Đây là những công trình nghiên cứu công phu, có hàm lượng học thuật cao và tính thiết thực, được thực hiện bền bỉ trong nhiều năm. Bên cạnh đó, Hội đồng cũng đã khen tặng 16 cơ quan báo chí, xuất bản có thành tích nổi bật trong việc tuyên truyền và quảng bá cho hoạt động lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật.

Tại buổi lễ, Ban Tổ chức đã trao các tặng thưởng cho các tác giả có tác phẩm được khen thưởng và vinh danh các cơ quan 16 cơ quan báo chí, xuất bản có thành tích nổi bật.