Từ sáng sớm đến tối muộn, khắp các ngõ xóm vang lên tiếng máy mài, máy đánh bóng, tiếng đục, chạm hoa văn lách cách hòa cùng tiếng nói cười rộn ràng của thợ nghề. Cả ngôi làng như một đại công xưởng thủ công đang chạy hết công suất để kịp hoàn thiện những đơn hàng phục vụ thị trường Tết.

Chạy đua với thời gian

Đối với người dân Đại Bái, hai tháng giáp Tết luôn là “mùa vàng” của nghề. Đây là thời điểm nhu cầu mua sắm các sản phẩm đồ thờ, quà biếu, đồ trang trí, tranh mỹ nghệ tăng mạnh, kéo theo nhịp sản xuất khẩn trương, tất bật. Nhiều cơ sở phải tăng ca, huy động thêm lao động thời vụ, kéo dài thời gian làm việc từ sáng sớm đến tối muộn để kịp tiến độ giao hàng.

Xưởng sản xuất của gia đình ông Nguyễn Xuân Sinh, thôn Ngoài, xã Gia Bình những ngày này luôn rộn ràng trong không khí làm việc khẩn trương. Tiếng búa gõ giòn giã vào những tấm đồng, tiếng máy đánh bóng chạy liên hồi gần như không ngớt. Từng công đoạn từ gò, chạm, khảm đến hoàn thiện sản phẩm đều được các thành viên trong gia đình tập trung cao độ để kịp trả hàng cho khách.

Ông Nguyễn Xuân Sinh chia sẻ, hai tháng áp Tết là thời điểm cao điểm nhất trong năm. Lượng đơn đặt hàng tăng mạnh, chủ yếu là các sản phẩm đồ thờ gia tiên, tranh đồng, đồ phong thủy. “Hàng Tết bao giờ cũng chạy hơn các tháng đầu năm. Trước kia bảy giờ thợ mới làm, bây giờ sáu giờ đã phải bắt tay vào việc để kịp đơn hàng cho khách”, ông Sinh nói.

Không chỉ gia đình ông Sinh, hầu hết các cơ sở trong làng đều trong tình trạng “quay cuồng” với đơn hàng. Theo thống kê, sản lượng các mặt hàng đồ đồng của Đại Bái vào dịp cận Tết thường tăng khoảng 20–30% so với các tháng còn lại trong năm. Nhiều hộ sản xuất phải tăng ca, làm việc cả buổi tối, thậm chí xuyên ngày nghỉ để bảo đảm tiến độ.

Theo các chủ cơ sở, nhu cầu thị trường khởi sắc đã tiếp thêm động lực để người dân bám nghề. Với người lao động, việc làm ổn định, thu nhập được cải thiện trong những ngày cận Tết chính là niềm vui lớn, là động lực để họ gắn bó lâu dài với nghề truyền thống của quê hương.

Làng Đại Bái được xem là cái nôi của nghề đúc đồng vùng Bắc Bộ với bề dày lịch sử hơn 1.000 năm. Toàn thôn hiện có hơn 2.100 hộ dân; trong đó khoảng 1.000 hộ tham gia sản xuất nghề truyền thống và kinh doanh dịch vụ liên quan. Nghề đúc đồng không chỉ tạo sinh kế cho hàng nghìn lao động, mà còn góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa đặc trưng của vùng đất Kinh Bắc.

Giữ lửa nghề trước yêu cầu phát triển bền vững

Bên cạnh không khí sản xuất sôi động, làng nghề đúc đồng Đại Bái cũng đang đứng trước những yêu cầu mới về bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Đặc thù sản xuất đúc đồng khiến nhiều cơ sở trước đây phát sinh khói bụi, nước thải, chất thải rắn, trong khi phần lớn các xưởng sản xuất nằm xen kẽ trong khu dân cư.

Thực hiện Kế hoạch số 171 của UBND tỉnh Bắc Ninh về tăng cường quản lý, kiểm tra, giám sát, xử lý ô nhiễm môi trường tại các làng nghề, thời gian qua, Đại Bái là một trong những địa phương triển khai quyết liệt việc chấn chỉnh hoạt động sản xuất. Trong đợt cao điểm kiểm tra vào tháng 3 vừa qua, hàng trăm cơ sở vi phạm đã bị xử lý, yêu cầu dừng hoạt động, tháo dỡ các công trình xả thải không bảo đảm quy định.

Trên quan điểm không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng kinh tế, chính quyền địa phương cùng người dân Đại Bái đã nghiêm túc thực hiện chỉ đạo của tỉnh. Hiện nay, nhiều hộ sản xuất đang đầu tư lắp đặt công nghệ lò đốt mới, hệ thống lọc khí thải thay thế cho các lò đúc, tái chế cũ, phân loại, thu gom rác thải được chú trọng hơn, góp phần cải thiện cảnh quan, môi trường sống trong khu dân cư.

Để duy trì sản xuất và bảo đảm cung ứng đủ hàng Tết trong điều kiện mới, các cơ sở làng nghề đã chủ động đổi mới phương thức sản xuất. Thay vì thực hiện toàn bộ quy trình trong khu dân cư, nhiều hộ tập trung vào các khâu hoàn thiện sản phẩm như gò, chạm, đánh bóng, khảm tam khí, ngũ sắc; đồng thời liên kết với các cơ sở đủ điều kiện, được cấp phép để thực hiện khâu đúc phôi theo đúng quy định về môi trường.

Cùng với việc tuân thủ các yêu cầu về môi trường, người dân Đại Bái cũng chú trọng đổi mới mẫu mã, nâng cao chất lượng sản phẩm để giữ vững thị trường. Nếu như trước đây, sản phẩm đồ đồng chủ yếu theo mẫu truyền thống, thì nay nhiều cơ sở đã mạnh dạn sáng tạo, kết hợp hài hòa giữa yếu tố cổ truyền và thẩm mỹ hiện đại.

Anh Nguyễn Anh Vinh, chủ cơ sở sản xuất đồ đồng mỹ nghệ Vinh Hằng, cho biết để đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của thị trường, gia đình anh thường xuyên nghiên cứu xu hướng tiêu dùng, cải tiến mẫu mã. Trong khâu tạo mẫu, gia đình có sử dụng công nghệ hỗ trợ, nhưng vẫn giữ được nét chạm khắc thủ công truyền thống. Ngoài ra, cơ sở còn nhận thiết kế theo yêu cầu riêng của khách hàng, từ kích thước, hoa văn đến chất liệu.

Tương tự, anh Nguyễn Quang Dũng, chủ cơ sở sản xuất đồ đồng mỹ nghệ tại Đại Bái, cho biết bên cạnh các dòng sản phẩm thế mạnh như đồ thờ khảm tam sắc, ngũ sắc, tranh mỹ nghệ, năm nay cơ sở của anh mạnh dạn đưa ra thị trường dòng sản phẩm hoa đồng mỹ nghệ. Đây là mặt hàng đòi hỏi kỹ thuật cao, tỉ mỉ trong từng chi tiết và đang được khách hàng đón nhận tích cực, đặc biệt trong dịp Tết.

Không chỉ tiêu thụ mạnh trong nước, sản phẩm đồ đồng Đại Bái ngày càng khẳng định chỗ đứng trên thị trường quốc tế. Hiện nay, làng nghề có khoảng 30 doanh nghiệp lớn hoạt động hiệu quả, đưa sản phẩm xuất khẩu sang nhiều quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc và các nước châu Âu.

Giữa nhịp sống hiện đại, tiếng búa đục, tiếng máy mài ở làng đúc đồng Đại Bái những ngày cuối năm không chỉ báo hiệu một mùa Tết đang đến gần, mà còn là âm thanh của sự cần cù, sáng tạo và khát vọng giữ gìn nghề truyền thống của người dân Kinh Bắc – những giá trị đang tiếp tục được hun đúc và lan tỏa qua từng sản phẩm đồng tinh xảo.

Nghề đúc đồng đã mang lại sự phồn vinh cho ngôi làng bên bờ sông Đuống suốt hàng trăm năm qua. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử và sự biến động của thị trường, Đại Bái vẫn giữ được “lửa nghề”, vẫn vang vọng tiếng búa trạm trổ và nhịp xe thương lái ra vào tấp nập mỗi dịp cuối năm. Không khí lao động hối hả ấy không chỉ phản ánh sự nhộn nhịp của thị trường, mà còn cho thấy sức sống bền bỉ của một làng nghề truyền thống đang từng ngày thích ứng với những yêu cầu mới của thời đại.