Chẳng hạn mới đây, tại phường Chánh Hiệp (TP Hồ Chí Minh), khi đơn vị thi công đến khảo sát đất để xây nhà cho gia đình bà Võ Thu Thảo thì phát hiện thửa đất 71,4m² do bà đứng tên trên sổ đỏ đã “mọc” lên căn nhà kiên cố. Trước tình trạng này, gia đình bà Thảo đã gửi đơn đến cơ quan chức năng đề nghị can thiệp theo quy định pháp luật.

Trước đó tại phường Thiên Hương (Hải Phòng), một người dân cũng phát hiện lô đất của mình đã bị người khác xây nhà kiên cố và dù đã được toà án tuyên trả lại hiện trạng đất cho người chủ đứng tên, nhưng người xây nhà "nhầm" trên lô đất này vẫn không chịu thi hành quyết định của toà án.

Luật sư Nguyễn Hùng Quân, Đoàn Luật sư TP Hồ Chí Minh cho biết: “Đối với người có hành vi lấn, chiếm đất, xây dựng trái phép trên đất theo quy định tại khoản 1, Điều 11 Luật Đất đai 2024 thì có mức xử phạt từ 3.000.000 - 200.000.000 đồng tùy thuộc vào diện tích đất lấn chiếm theo khoản 2, Điều 13 Nghị định 123/2024/NĐ-CP của Chính phủ quy định xử phạt hành chính trong lĩnh vực đất đai; và hành vi vi phạm này cũng được quy định tại Điều 12, Luật Xây dựng 2014 (sửa đổi bổ sung năm 2020) có mức xử phạt từ 60.000.000 - 80.000.000 đồng theo khoản 7, Điều 16, Nghị định 16/2022/NĐ-CP của Chính phủ quy định xử phạt hành chính trong lĩnh vực xây dựng”.

Cũng theo Luật sư Nguyễn Hùng Quân, để đảm bảo quyền lợi của mình, người dân chỉ nên nhận chuyển nhượng đối với đất đã có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (sổ đỏ) và tài sản khác gắn liền với đất (sổ hồng). Vì khi thửa đất đã có sổ hồng thì thông tin được công khai, dữ liệu được lưu trữ trên hệ thống của văn phòng công chứng và đăng ký cập nhật biến động tại cơ quan quản lý đất đai nhằm đảm đảo quyền lợi chính chủ của mình khi có phát sinh tranh chấp.

Trước khi thực hiện việc xây dựng nhà ở, người dân nên chủ động liên hệ với các đơn vị có chuyên môn đo vẽ hoặc cán bộ địa chính xã, phường để xác định lại chuẩn xác về số thửa, tờ bản đồ, diện tích, mốc ranh giới, quy hoạch, lộ giới, hình dạng thửa đất… rồi mới tiến hành xây dựng theo bản vẽ đã được phê duyệt.

"Khi phát hiện các hành vi lấn, chiếm, hủy hoại, xây dựng trên đất của mình thì người dân nên thu thập lại các chứng cứ bằng những hình ảnh, video rõ nét về việc bị xâm phạm và liên hệ với ủy ban nhân dân, công an xã, phường xuống hiện trạng tiến hành lập biên bản vi phạm hành chính, yêu cầu biện pháp chấm dứt các hành vi vi phạm, hoàn trả, khôi phục lại tình trạng đất ban đầu cho chủ sở hữu và tháo dỡ các công trình sai phép", Luật sư Quân lưu ý.

Khi người dân chưa có nhu cầu xây dựng nhà ở mà để thửa đất trống thì nên dọn dẹp, phát quang sạch sẽ, rào chắn kỹ lưỡng và thường xuyên tới lui chăm sóc, kiểm tra hiện trạng thực tế nhằm phát hiện các hành vi lấn chiếm, hủy hoại phần đất của mình. Bên cạnh đó, cần qua lại kết giao với những người hàng xóm xung quanh, để họ trông coi giúp thửa đất vào những thời điểm vắng mặt, hoặc thông báo ngay cho mình khi phát sinh sự việc nào đó.

“Khi quyền lợi bị xâm phạm, người dân có thể đề nghị chính quyền giám sát việc thi hành quyết định xử phạt, kể cả áp dụng biện pháp cưỡng chế nếu bên vi phạm không tự nguyện chấp hành. Trường hợp không được giải quyết dứt điểm, chủ đất có thể khởi kiện ra tòa án nhân dân có thẩm quyền để bảo vệ quyền lợi. Tuy nhiên, trước đó, bắt buộc phải thực hiện thủ tục hòa giải tại UBND xã, phường nơi có đất tranh chấp, bởi đây là điều kiện tiên quyết để tòa án xem xét thụ lý vụ án”, Luật sư Quân thông tin thêm.