Đó là buổi tối trước đêm Giáng sinh ngày 23/12/1988, một buổi tối chủ nhật lạnh giá ở thành phố Arles phía nam nước Pháp khi danh họa Vincent Van Gogh tiến đến chiếc bàn để dụng cụ, cầm lấy dao cạo và cắt dái tai bên trái của mình.

Chưa từng có ai trong trong lịch sử biết được lý do chính xác đằng sau hành động này Van Gogh, nhưng xung quanh đó không thiếu những lời đồn thổi. Đó có thể là sự điên khùng của một đại tài, đó là hậu quả của bia rượu, đó có thể là chuyện xảy ra sau một cuộc ẩu đả máu me với người bạn nghệ sĩ Paul Gauguin. Có người cho rằng Van Gogh tìm kiếm sự chở che của người mẹ.

Hơn một trăm năm sau, sự kiện Van Gogh cắt dái tai trái vẫn là vấn đề gây tranh luận nhiều nhất về cuộc đời của danh họa người Hà Lan. Trong quyển sách “Studio of the South: Van Gogh in Provence”, sử gia nghệ thuật Martin Bailey góp thêm một giả thuyết mới: Van Gogh hay tin em trai sắp lập gia đình.

Theo Bailey, sau khi Van Gogh nhận được thư thông báo cậu em trai Theo chuẩn bị kết hôn với một người phụ nữ trẻ làm nghề bán tranh chỉ sau vài ngày gặp gỡ ở thủ đô Paris, tâm trạng của Van Gogh không tốt và ông đã tự cắt dái tai mình. Bailey cho rằng, nỗi sợ đã châm ngòi cho sự kiện tự hủy hoại bản thân của danh họa người Hà Lan: sợ bị bỏ lại, cả về mặt cảm xúc lẫn trên phương diện tài chính.

Sau khi cắt dái tai, Van Gogh đội chiếc mũ beret lên đầu và đi đến một nhà chứa gần đó để đưa phần cơ thể vừa bị cắt rời, bọc trong giấy cho một người phụ nữ trẻ được xác định là Gabrielle Berlatier. Người phụ nữ ngất xỉu tại chỗ còn Van Gogh bỏ đi. Vụ lùm xùm này trở thành đề tài cho báo chí địa phương.

Lắp ghép các manh mối

Trước đó, theo một số nhà sử học, sau sự kiện cắt dái tai, danh họa người Hà Lan mới biết tin cậu em trai Theo đã đính hôn. Nhưng có những manh mối khiến sử gia nghệ thuật Bailey không đồng tình với nhận định đó.

Lắp ghép dữ kiện từ những lá thư gia đình Van Gogh chưa từng được công bố, Bailey nói: “Ngoài kia còn có nhiều giả thuyết kì cục hơn. Tôi đã xem xét các sự kiện và thông tin về đám cưới gần như chắc chắn đến tai Van Gogh ngày hôm đó... Chúng ta không có bức thư đó, nhưng trong một bức thư khác Van Gogh gửi vào tháng 1, ông có đề cập đến việc nhận tiền từ em trai vào ngày 23/12”.
Bailey tin rằng, khoản tiền này đến cùng với thông tin Theo đã đính hôn cùng Jo Bonger. Theo Bailey, chi tiết các học giả nghiên cứu Van Gogh đã để lọt là việc vị hôn thê của Theo Van Gogh nhận được điện tín chúc mừng từ người anh trai Henry ngày 23/12.

Bổ sung thêm vào giả thuyết này, Bailey cho biết hai ngày sự kiện đính hôn, Theo Van Gogh đã viết thư cho mẹ và cũng muốn chia sẻ tin này với anh trai để tránh việc Van Gogh biết tin từ người khác.

Vincent Vagh Gogh và Theo Van Gogh là hai anh em trai rất thân thiết. Danh họa người Hà Lan thậm chí còn nhờ vào sự hỗ trợ về mặt tài chính của em trai để theo đuổi con đường đam mê nghệ thuật.

Chính vì vậy, thông tin về đám cưới sắp diễn ra của em trai có thể đã khiến Van Gogh lo lắng. Ông lo đám cưới của Theo sẽ tác động xấu tới mối quan hệ của anh em họ và những áp lực trong việc xây dựng gia đình mới sẽ khiến Theo có ít tiền hơn để chu cấp cho anh trai.

Theo Bailey, nếu nhìn ở cấp độ sâu hơn, có khả năng trong suy nghĩ của Van Gogh đã xuất hiện cả yếu tố ghen tị. Bởi vì Theo đã tìm thấy tình yêu của đời mình, trong khi Vincent lại thất bại trong việc duy trì những mối quan hệ lâu dài.

Tuy nhiên, nhà sử học nghệ thuật Martin Bailey cũng cho rằng thông tin về lễ đính hôn của người em trai không phải là thành tố duy nhất trong giọt nước làm tràn ly, dẫn đến hành động “điên rồ” của Van Gogh. 

Giữa hàng ngàn tranh luận về vấn đề sức khỏe của danh họa người Hà Lan, các bác sĩ của ông tin rằng Van Gogh bị chứng động kinh. Các chuyên gia gần đây lại nghĩ Van Gogh bị ảnh hưởng bởi việc nhiễm độc apxin, rượu bia, rối loạn lưỡng cực và say nắng.

Bailey cho biết, một bức thư năm 1893 bàn về lịch sử bệnh tình của Van Gogh có nói danh họa này mắc chứng “ảo giác thính giác”. Do vậy, việc cắt dái tai có thể là hành vi trong tuyệt vọng khi Van Gogh cố xua đuổi những tiếng ồn.