Chúng tôi về thăm vùng cửa biển Lạch Trường - Thanh Hóa vào một ngày nắng đẹp. Biển xanh ngút mắt với hòn Nẹ ngoài xa, núi Linh Trường như bình phong ngữ cho cả một vùng làng xóm bình yên. Cảng cá Lạch Trường tấp nập tàu thuyền vào ra, với chợ cá nhộn nhịp ngay trên bờ. Từ cảng, có thể nhìn rõ khu tưởng niệm “Hải Quân Việt Nam đánh thắng trận đầu”, một dấu mốc lịch sử trên vùng đất này.

Tại vùng biển Lạch Trường, ngày 2/8/1964, những con tàu nhỏ bé nhưng dũng mãnh của hải quân chúng ta đã đánh đuổi chiến hạm Maddox của Mỹ xâm phạm vùng biển Việt Nam. Sau đó, chính quyền Mỹ đã viện cớ tạo ra "sự kiện vịnh Bắc Bộ” để ngày 5/8/1964, bắt đầu cuộc chiến tranh hoại trên miền Bắc bằng việc dùng không quân đánh phá nhiều nơi, trong đó đánh phá ngay những mục tiêu ở khu vực này.

Cùng với cả nước, người dân Lạch Trường - Hoằng Hóa đã tham gia vào một cuộc chiến tranh nhân dân có một không hai trong lịch sử, giữ vững hậu phương, chi viện cho tiền tuyến lớn. Tượng đài “Lão dân quân Hoằng Trường anh hùng”, dựng cách không xa cửa Lạch Trường, cũng là một dấu ấn cho những ngày tháng ấy.

Lạch Trường nằm trên vùng đất cổ, nhiều dấu tích văn hóa, lịch sử, với sự có mặt của con người từ ba ngàn năm trước. Từ xa xưa, đây là nơi sông Mã đổ ra biển, trước khi có sự chuyển dịch như hiện nay.

Các tài liệu lưu giữ còn cho biết, đây là một cảng biển, một trung tâm giao thương của cả vùng. Người dân ở đây nhiều đời làm nghề chài lưới, gắn bó với biển khơi. Dưới chân Hòn Bò có đền Tam Quan thờ Cá Voi từ lâu đời, một địa chỉ tâm linh gắn bó với đời sống của người dân Lạch Trường.

Theo các tư liệu lịch sử, thế kỷ 14, Lạch Trường còn là nơi diễn ra các trận đánh để gìn giữ phần đất phía nam. Năm 1380, Hồ Quý Ly đã từng sai đóng cọc nơi đây để đánh trả quân Chiêm Thành từ ngoài biển đi vào. Vua Lê Thánh Tông đã từng qua Lạch Trường, viết bài thơ Linh Trường Hải Khẩu ca ngợi vẻ đẹp của con người và cảnh sắc một vùng cửa biển sơn thủy hữu tình.

Nói đến dấu tích văn hóa ở đây, không thể không nhắc đến cây đèn đồng Lạch Trường, một hiện vật khảo cổ quý hiếm. Cây đèn này vừa là đèn, vừa là tượng người đàn ông quỳ, do nhà khảo cổ Thụy Điển O. Janse phát hiện từ năm 1935 thế kỷ trước, khi khai quật các ngôi mộ cổ ở vùng cửa sông này. Cây đèn đặc biệt này có niên đại của những thể kỳ đầu công nguyên, về nguồn gốc còn có những ý kiến khác nhau nhưng là một bảo vật quý, cùng với trống đồng, tạo thêm bản sắc độc đáo cho văn hóa Đông Sơn và sự giao lưu văn hóa giữa các vùng từ thời xa xưa.

Lạch Trường ngày nay đang có nhiều đổi mới. Tốc độ phát triển chung, đặc biệt là nghề cá và chế biến hải sản, khá nhanh. Đời sống người dân có nhiều cải thiện. Đường bê tông ven biển rộng và đẹp.

Trên đường đến cảng cá, tôi đi qua các khu nuôi ngao, nuôi tôm được đầu tư khá hiện đại. Làng xóm khang trang, nhiều nhà xây mới. Hầu hết các chỉ tiêu xây dựng nông thôn mới ở đây đã hoàn thành.

Lạch Trường nằm trong quy hoạch khu du lịch sinh thái Hải Tiến đang mở rộng quy mô. Một số gia đình ở đây đã tham gia vào chương trình du lịch cộng đồng để khai thác tiềm năng phát triển.

Chúng tôi đã đến công viên du lịch tâm linh khá quy mô đang được xây dựng ở chân Hòn Bò, với trung tâm là đài tưởng niệm “Hải quân Việt Nam đánh thắng trận đầu” và chùa Bụt liền bên đang được xây dựng lại. Công trình này sẽ tạo thêm sức thu hút du khách và tạo cơ hội phát triển mới cho vùng đất lịch sử này.