Đẩy mạnh liên kết 4 nhà: nhà nông - nhà doanh nghiệp - nhà khoa học - nhà nước trong việc thực hiện cánh đồng mẫu lớn; trong đó, doanh nghiệp đóng vai trò đầu tàu vừa cung ứng vật tư đầu vào, vừa chỉ đạo sản xuất và tiêu thụ sản phẩm là một trong những hướng đi chính để mở rộng cánh đồng mẫu lớn trong thời gian tới. Muốn vậy, cần những chính sách rõ ràng và cụ thể hơn để khuyến khích doanh nghiệp tham gia.
Liên kết 4 nhà chưa chặt
Theo lãnh đạo Cục Trồng trọt, việc xây dựng cánh đồng mẫu lớn thời gian qua có những thành công nhất định nhưng còn rất nhiều trở ngại, đây cũng chính là những trở ngại chính trong thời gian tới.
Phần lớn các hộ nông dân có diện tích trồng lúa nhỏ, đặc biệt là các tỉnh phía bắc ruộng đất manh mún, sản xuất lúa theo hướng tự cung tự cấp, quy mô nhỏ lẻ, chưa có hướng sản xuất hàng hóa theo quy mô lớn. Trình độ nông dân không đồng đều nên việc tiếp thu tiến bộ kỹ thuật bị hạn chế, nhận thức về sản xuất cây trồng an toàn chưa cao, việc ghi chép nhật ký sản xuất là yêu cầu quan trọng nhưng chưa được nông dân quan tâm đúng mức.
Nông dân quận Ô Môn (Cần Thơ) thu hoạch lúa. Ảnh: Duy Khương – TTXVN |
Bên cạnh đó, mối liên kết 4 nhà chưa được chặt chẽ do thiếu doanh nghiệp tham gia tiêu thụ sản phẩm. Các doanh nghiệp còn chưa mạnh dạn đầu tư thu mua, chế biến, tiêu thụ lúa gạo, ảnh hưởng tới chuỗi giá trị hàng hóa của hệ thống sản xuất lúa gạo, đặc biệt là ở các tỉnh phía bắc các doanh nghiệp thu mua, chế biến và tiêu thụ chưa nhiều.
Hiện tại, có một số doanh nghiệp thu mua lúa trong mô hình cánh đồng mẫu lớn nhưng quy mô nhỏ từ vài trăm đến vài nghìn hécta, không có năng lực mở rộng diện tích thu mua do thiếu nguồn nhân lực, phương tiện (máy sấy, kho chứa, xay xát…), nguồn vốn và hệ thống thu mua. Một số doanh nghiệp tích cực tham gia, tiêu biểu như Công ty Cổ phần Bảo vệ thực vật An Giang đang đầu tư lớn xây dựng hệ thống kho chứa, sấy, chế biến nhưng lâu nay do chưa hoặc mới tham gia xuất khẩu gạo nên thị trường xuất khẩu còn hạn chế. Do vậy, họ vẫn phải bán gạo qua một doanh nghiệp xuất khẩu khác.
Doanh nghiệp phải là đầu tàu
Giáo sư Võ Tòng Xuân, chuyên gia nông nghiệp cho rằng việc xây dựng cánh đồng mẫu lớn là một tiến bộ rất lớn trong nông nghiệp nước ta.
Tuy nhiên, thời gian tới, GS Võ Tòng Xuân đề nghị không chỉ dừng ở cánh đồng mẫu lớn mà phải làm theo chuỗi giá trị. GS phân tích: Doanh nghiệp phải tham gia ngay từ đầu. Họ phải là đầu tàu quan trọng nhất. Doanh nghiệp có đầu ra, họ biết thị trường, họ quay về vùng nguyên liệu và nhờ các nhà khoa học đưa giống gì vào canh tác.
Cũng theo GS Võ Tòng Xuân, hiện nay, việc tổ chức sản xuất theo cánh đồng mẫu lớn chỉ mới dừng ở việc sản xuất còn việc giải quyết đầu ra thế nào thì người nông dân đang rất thấp thỏm. Vì thế, cần tiến tới xây dựng các công ty cổ phần nông nghiệp theo hướng nông dân sẽ mua cổ phần và cuối năm khi tính toán hiệu quả làm ăn, nông dân sẽ được chia phần lãi.
Theo ông Phạm Đồng Quảng, Cục đang đề nghị tăng mức vay cho nông dân tham gia xây dựng cánh đồng mẫu lớn. Chính sách hỗ trợ nông dân mua máy móc để cơ giới hóa nông nghiệp cũng cần sửa đổi. Cục cũng kiến nghị ban hành văn bản bắt buộc doanh nghiệp xuất khẩu gạo phải xây dựng ít nhất một vùng nguyên liệu đảm bảo đủ lúa cung ứng cho khoảng 30- 50% lượng gạo xuất khẩu trong năm theo hợp đồng vào năm 2015, tiến tới sau năm 2015 bảo đảm đủ 50- 80% lượng gạo xuất khẩu trong năm theo hợp đồng. “Nếu làm được như vậy, ngành lúa gạo sẽ phát triển vượt bậc, giá trị gia tăng về xuất khẩu và khả năng cạnh tranh của lúa gạo Việt Nam sẽ lớn hơn rất nhiều so với hiện nay”, ông Quảng nhấn mạnh.
Cục Trồng trọt cũng đề nghị có cơ chế quản lý hệ thống thương lái theo hướng phải có đăng ký kinh doanh và có quản lý để phát huy tốt nhất vai trò trong việc tiêu thụ nông sản hàng hóa. Đồng thời, Cục đề nghị chỉnh sửa Quyết định 80/2002/QĐ-TTg ngày 24/6/2002 về xây dựng vùng nguyên liệu gắn với chế biến, tiêu thụ thành một quyết định mới của Thủ tướng và chính sách hỗ trợ sản xuất, tiêu thụ nông sản theo phương thức cánh đồng mẫu lớn.
Mạnh Minh