Mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đang tạo cơ hội lớn để sắp xếp lại hệ thống khuyến nông theo hướng gần dân, sát dân và phục vụ nông dân tốt hơn. Cả 5 tỉnh, thành phố vùng Bắc Trung Bộ gồm Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Trị và thành phố Huế đã hoàn thành việc sắp xếp tổ chức lại Trung tâm Khuyến nông cấp tỉnh, với tổng số viên chức đang làm việc tại 5 Trung tâm này là 201 người.

Theo Trung tâm Khuyến nông quốc gia, việc sắp xếp các tổ chức khuyến nông cấp huyện (cũ) ở các tỉnh vùng Bắc Trung Bộ vẫn đang trong quá trình thực hiện và chưa có sự thống nhất giữa các tỉnh. Cụ thể, tỉnh Nghệ An hiện có 20 trạm dịch vụ nông nghiệp trực thuộc Trung tâm khuyến nông tỉnh với tổng số 278 cán bộ. Tỉnh Hà Tĩnh có 3 trạm khuyến nông khu vực, tiếp nhận từ 12 trung tâm cấp huyện trước đây, với tổng số 35 cán bộ. Riêng tỉnh Quảng Trị đang tồn tại đồng thời 2 mô hình: 8 trung tâm dịch vụ nông nghiệp thuộc sở Nông nghiệp và Môi trường và 3 trạm khuyến nông khu vực thuộc trung tâm khuyến nông cấp tỉnh. Ở tỉnh Thanh Hóa và thành phố Huế chưa có các trạm khuyến nông khu vực. 

Tại cấp xã và cơ sở, việc bố trí nhân sự khuyến nông còn gặp nhiều khó khăn. Ở tỉnh Quảng Trị, trước khi sắp xếp có 110 nhân viên khuyến nông xã; đến nay chỉ mới 69 người được tiếp nhận, 12 người nghỉ việc, số còn lại chưa bố trí. Ở các tỉnh như Thanh Hóa, Hà Tĩnh, việc sắp xếp đội ngũ khuyến nông viên cơ sở vẫn chưa được triển khai đồng bộ do chưa có hướng dẫn cụ thể từ cấp trên. Các hoạt động khuyến nông ở xã, phường hiện tạm thời giao cho cán bộ chuyên môn cấp huyện hoặc phòng kinh tế thực hiện.

Tình hình các Tổ Khuyến nông cộng đồng - lực lượng tự nguyện, nòng cốt tại cơ sở – cũng phản ánh rõ những xáo trộn sau sáp nhập xã. Trước sắp xếp, các tỉnh có tổng cộng hàng trăm tổ khuyến nông cộng đồng, như tỉnh Thanh Hóa có 261 tổ; tỉnh Hà Tĩnh có 183 tổ, tỉnh Quảng Trị có 161 tổ, thành phố Huế có 29 tổ và Nghệ An có 29 tổ. Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại, phần lớn các tổ này vẫn hoạt động theo đơn vị hành chính cũ, chưa được kiện toàn lại theo xã mới. Đặc biệt, tại tỉnh Quảng Trị, chưa có hướng dẫn cụ thể về tổ chức lại tổ khuyến nông cộng đồng, khiến các tổ tại các xã mới chưa được thành lập lại. 

Hiện nay, trong điều kiện nhân lực giảm, nhiều tỉnh vẫn tích cực đẩy mạnh truyền thông, chuyển đổi số trong hoạt động khuyến nông. Một số địa phương đã thử nghiệm hình thức tập huấn trực tuyến, sản xuất tài liệu đa phương tiện, tổ chức hội nghị đầu bờ gắn với mô hình thực tiễn. Các tổ khuyến nông cộng đồng tiếp tục đóng vai trò hỗ trợ kỹ thuật, kết nối thị trường, phổ biến kinh nghiệm sản xuất tại cộng đồng gắn với xây dựng nông thôn mới và tiêu chí 13.5 (xã nông thôn mới phải có tổ khuyến nông cộng đồng hoạt động hiệu quả).

Tại hội nghị, nhiều đại biểu đã thảo luận và đề xuất nhiều giải pháp nhằm kiện toàn mô hình tổ chức khuyến nông phù hợp với chính quyền 2 cấp; củng cố lực lượng khuyến nông viên cơ sở, tổ khuyến nông cộng đồng; tăng cường truyền thông, đào tạo, dịch vụ; mở rộng hợp tác công tư và xã hội hóa nguồn lực khuyến nông với tinh thần “ Ở đâu có nông dân, ở đó phải có khuyến nông". 

Ông Lê Quốc Thanh, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia cho biết, khi thực hiện mô hình địa phương hai cấp, tất cả các địa phương đều duy trì Trung tâm khuyến nông của tỉnh trực thuộc sở Nông nghiệp và Môi trường. Từ các Trung tâm khuyến nông này tổ chức lại các trạm liên vùng để phụ trách hoạt động khuyến nông cấp cơ sở. Theo ông Lê Quốc Thanh, khi thực hiện sắp xếp lại mô hình khuyến nông cộng đồng, đối với các địa phương có vùng nguyên liệu trọng điểm thì có thể tổ chức lực lượng khuyến nông theo cấp xã. Đối với các vùng sản xuất không tập trung, đa dạng nhiều sản phẩm thì nên liên kết vùng và tổ chức lại lực lượng khuyến nông cộng đồng theo cấp trạm. Bên cạnh đó, cần có cơ chế ổn định và phát triển lực lượng khuyến nông cơ sở và khuyến nông cộng đồng. 

Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông tỉnh Quảng Trị Phan Ngọc Đồng cho rằng, Trung ương cần có hướng dẫn tổ chức lại tổ khuyến nông cộng đồng sau khi thực hiện chính quyền 2 cấp, để có sự thống nhất trong mô hình tổ chức hoạt động đồng bộ và hiệu quả; tăng cường đầu tư, đảm bảo ngân sách cho hoạt động khuyến nông ở cả cấp tỉnh và cấp cơ sở, đặc biệt là khuyến nông cộng đồng; huy động, khuyến khích sự tham gia của các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân vào các hoạt động khuyến nông thông qua hợp tác công tư. Đồng thời chú trọng đào tạo đội ngũ khuyến nông viên cộng đồng chất lượng đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới. 

Vai trò của lực lượng khuyến nông không chỉ đơn thuần là chuyển giao kỹ thuật, mà còn là hành trình kết nối tri thức với trái tim, lan tỏa niềm tin và tạo động lực phát triển từ chính cộng đồng nông thôn. Trong bối cảnh nền nông nghiệp Việt Nam đang bước vào giai đoạn chuyển đổi xanh, chuyển đổi số và hội nhập sâu rộng, khuyến nông chính là lực lượng tiên phong để đảm bảo sản xuất nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh như mục tiêu đã được xác định trong Nghị quyết 19 NQ/TW ngày 16/6/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.