Theo đánh giá chung tại báo cáo này của nhà báo Trương Uyên Ly, các không gian sáng tạo ra đời và ngày càng đông đảo, đã góp phần giúp cho các môi trường sáng tạo và nghệ thuật trở nên phong phú hơn rất nhiều, đặc biệt là mảng âm nhạc thể nghiệm, làm phim, thiết kế và người dân được tiếp cận các sự kiện văn hóa và nghệ thuật nhiều hơn (do hầu hết các hoạt động tại đây đều miễn phí).

“Bà đỡ” cho những sáng tạo mới

Đơn cử như việc nhờ có không gian sáng tạo Đom đóm và CAMA ATK (Hà Nội), lần đầu tiên các nghệ sỹ theo dòng âm nhạc thể nghiệm có một không gian để biểu diễn thường xuyên. Doclab ra đời trở thành địa điểm gặp gỡ dành cho những nhà làm phim trẻ học hỏi các kỹ thuật làm phim, sử dụng các thiết bị, máy móc, và cơ sở vật chất với chi phí hợp lý. Doclab cùng với TPD, một trung tâm dành cho các nhà làm phim trẻ, đã trở thành nguồn khích lệ các nhà làm phim trẻ Việt Nam, và thông qua đó, đã góp phần xây dựng một cộng đồng lớn hơn cũng như lượng khán giả cho môi trường làm sáng tạo ở Hà Nội.

YxineeFF cũng là một ví dụ thú vị về không gian sáng tạo. Ra đời vào năm 2010 với mục tiêu tổ chức một festival phim ngắn trực tuyến hằng năm, hiện nay YxineFF đã phát triển mạnh mẽ cả trong và ngoài nước. Trong lĩnh vực điện ảnh, YxineFF, Doclab và TPD đã mang đến thêm các cơ hội cho những người yêu thích làm phim, giúp chứng minh rằng việc làm một bộ phim hay, mang tính nghệ thuật, cảm động, phản ánh chủ đề xã hội được quan tâm với chi phí thấp là có thể, không phải là một giấc mơ viển vông.


Cùng với đó, với sự ra đời của các không gian sáng tạo, khán giả cũng được tiếp cận nhiều hơn với các hoạt động văn hóa nghệ thuật, đồng nghĩa với việc phát triển con người tốt hơn. “ Không gian sáng tạo đang tạo ra một môi trường thân thiện và an toàn để mọi người có thể gặp gỡ, trao đổi ý tưởng, và thách thức những giới hạn tồn tại trong chính mình. Môi trường càng cởi mở và sáng tạo thì mỗi cá nhân lại càng có thể dễ dàng thể hiện bản thân và là chính mình.

“Life Art đã thay đổi cuộc sống của tôi. Tôi thấy yêu đời và tự tin hơn nhiều so với tôi trước đây” Yoon Chi, học viên của một trong số các khóa học hướng đến phát triển cá nhân tại Life Art, đã chia sẻ như vậy. Trung tâm này là một doanh nghiệp xã hội, tập trung sử dụng nghệ thuật như một phương tiện để cá nhân tìm hiểu và phát triển bản thân. Các phòng tranh, studio, và các không gian liên quan đến lĩnh vực sáng tạo cũng chính là môi trường sáng tạo. Nếu có nhiều cơ sở như vậy, ngày càng nhiều người sẽ có thêm cơ hội để khám phá bản thân và cải thiện cuộc sống”, Uyên Ly chia sẻ.

Để chuyên nghiệp hóa

Ra đời và hoạt động hiệu quả, tuy nhiên sự tồn tại của các không gian sáng tạo lại không bền vững, dù đây là mục tiêu của tất cả các không gian sáng tạo. Lý do có nhiều, trong đó lý do không hề nhỏ là kinh phí hoạt động.

Không giống như những năm 1990 hay 2000 khi những không gian sáng tạo và dự án nghệ thuật được hưởng lợi từ viện trợ và hỗ trợ nước ngoài, từ năm 2010 có ngày càng ít những không gian sáng tạo có cơ hội nhận tài trợ từ những viện văn hóa nước ngoài bởi một thực tế là nhiều nguồn vốn đã ngừng hoạt động do khủng hoảng kinh tế toàn cầu. Sự thay đổi này đồng nghĩa với việc không gian sáng tạo phải tìm kiếm những cách thức mới để tồn tại, điều không hề đơn giản trong bối cảnh hiện nay. Trong khi đó, như đã nói trên, hầu hết các hoạt động của không gian sáng tạo hiện nay vẫn là phi lợi nhuận do đặc thù là “bà đỡ cho nghệ thuật”. Chính vì vậy, thời gian qua, dù nhiều không gian sáng tạo mở mới, nhưng cũng lại có rất nhiều không gian sáng tạo đã hoạt động hiệu quả phải đóng cửa. Trong đó điển hình là Saigon Hub, đã phải đóng cửa vào tháng 4/2014, vì không có đủ thu nhập để chi trả mọi chi phí do giá tiền nhà cao và sau gần một năm hoạt động.

Với Station 3A, dù vẫn đang tồn tại nhưng thời hạn hợp đồng 2 năm cho địa điểm cũng đang khiến chủ nhân của không gian sáng tạo này đau đầu, bởi khá bấp bênh.

Bên cạnh đó, rất nhiều không gian sáng tạo khởi nguồn từ giấc mơ của một cá nhân hay một nhóm nhỏ như Manzi, Hanoi Rock City, Saigon Outcast. Hầu hết những người sáng lập đã tự học được kinh nghiệm khá hữu ích từ thực tế. Tuy nhiên so với những người được đào tạo những kỹ năng này một cách bài bản, thì nhiều khả năng là họ đã phải trả giá nhiều hơn cho những kiến thức này bằng thời gian và công sức của riêng mình. Manzi đang đấu tranh để tồn tại và chưa kiếm đủ lợi nhuận dù cho những người sáng lập đã cố gắng hết sức để có thu nhập và tài trợ từ một quán cà phê, một gallery nghệ thuật và một cửa hàng bán đồ lưu niệm. Hay như Saigon Outcast, tuy đã kiếm đủ tiền từ việc bán đồ uống để chi trả cho nhân viên, lợi nhuận này lại chưa đủ để trả lương cho chính những người chủ. “Cần phải xây dựng một thế hệ những nhà quản lý nghệ thuật có kinh nghiệm, biết cách thức làm việc với nhiều người khác nhau, nhiều việc khác nhau, có vậy mới duy trì được hoạt động của không gian sáng tạo”, một chuyên gia chia sẻ.

Rõ ràng, với một khái niệm mới, sự tồn tại mới, hành trình để đến với thành công sẽ là con đường không hề ngắn và đây chính là những thách thức mà những người tiên phong trong lĩnh vực không gian sáng tạo đang phải đối mặt. Tuy nhiên, do đây là xu hướng tất yếu của sự phát triển nghệ thuật, nên tin rằng, với một thời gian ngắn, không gian sáng tạo sẽ khẳng định được vị trí của mình trong nền nghệ thuật Việt Nam.


A.M