Những sản phẩm văn hóa độc đáo

Khi dòng chảy của văn hóa truyền thống gặp gỡ với hơi thở của thời đại, những sản phẩm văn hóa độc đáo đã ra đời, mang đến một góc nhìn mới mẻ và sâu sắc về đời sống tinh thần phong phú của các dân tộc thiểu số. Từ sân khấu lớn đến những mô hình du lịch cộng đồng, chúng ta đang chứng kiến sự trỗi dậy mạnh mẽ của những giá trị văn hóa ngàn đời.

Chương trình nghệ thuật “Sông Hồng gọi - Đại ngàn reo”, một sự kiện ý nghĩa nhân kỷ niệm 20 năm Không gian Văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên được UNESCO công nhận là Kiệt tác truyền khẩu và Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, đã mang đến một cuộc gặp gỡ đặc biệt tại Hồ Văn, Di tích Văn Miếu - Quốc Tử Giám. Đây không chỉ là đêm diễn hội tụ các nghệ sĩ từ các vùng dân tộc thiểu số Tây Nguyên mà còn là sự cộng hưởng văn hoá, kết nối nghệ thuật miền xuôi và miền ngược, là sự giao thoa của những nhịp chiêng, tiếng hát và tinh thần đoàn kết. Những tiết mục Cồng chiêng, Cà đắng, Mừng chiến thắng do nhóm cồng chiêng Gia Lai và nhóm Tarzan Tây Nguyên biểu diễn; những ca khúc quen thuộc như Bóng cây Kơnia, Ngọn lửa cao nguyên, Đôi mắt Pleiku, Giấc mơ Chapi... đã tạo nên một sân khấu sôi động, khi bùng nổ, lúc sâu lắng, hòa quyện giữa ánh sáng hiện đại và tiếng cồng chiêng vang vọng.

Chị Trần Hà An (sinh viên năm 3 trường Đại học Văn hoá Hà Nội) chia sẻ sau khi xem chương trình, đã thực sự ngạc nhiên và thích thú khi lần đầu tiên được chiêm ngưỡng trực tiếp không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên. Chị An cho biết, những điệu múa dân tộc, tiếng đàn t'rưng, tiếng chiêng, tiếng cồng mang một sức hút đặc biệt, rất khác lạ so với những nhạc cụ đương đại. Chị cảm thấy bản thân thật may mắn khi được trải nghiệm những giá trị âm nhạc truyền thống hiếm có giữa cuộc sống hiện đại ngày nay.

Không chỉ dừng lại ở các sự kiện lớn, văn hóa dân tộc thiểu số còn được phát huy mạnh mẽ thông qua mô hình du lịch cộng đồng. Điển hình là mô hình du lịch cộng đồng Tẹ & Saly (buôn B’Nớ C, Lâm Đồng) đã trở thành điểm đến hấp dẫn du khách. Tại không gian văn hoá nằm dưới chân dãy Lang Biang, du khách được hòa mình vào những đêm nhạc giao lưu văn hóa của người K’Ho, thưởng thức những điệu múa cồng chiêng, cùng những món ăn đặc sản địa phương như thịt nướng và rượu cần. Bà Saly, người sáng lập mô hình, tự hào chia sẻ rằng toàn bộ thức ăn đều do chính tay gia đình chuẩn bị, sử dụng gia vị đặc trưng của vùng, và rượu cần được cung cấp bởi chính người dân tộc K'Ho.

Anh Kră Jan, một thành viên của gia đình bà Saly, cũng là một vũ công của Tẹ & Saly, nhấn mạnh mong muốn lan tỏa những điệu nhạc, điệu nhảy đặc trưng của dân tộc mình đến nhiều người hơn. Đối với những người vũ công như anh, việc biểu diễn không chỉ là một hoạt động giải trí mà còn là một nghề, là trách nhiệm gìn giữ giá trị văn hóa dân tộc. Mô hình này không chỉ quảng bá văn hóa mà còn góp phần cải thiện kinh tế cho người dân địa phương, giúp nhiều gia đình thoát nghèo và có thu nhập ổn định. Anh Denis, một du khách Mỹ, đã bày tỏ sự thích thú, mong muốn quay trở lại sau khi trải nghiệm tại Tẹ & Saly và đặc biệt ấn tượng với văn hóa và ẩm thực nơi đây.

Sự giàu đẹp của văn hóa các dân tộc thiểu số không chỉ thể hiện qua những sản phẩm cụ thể mà còn nằm sâu sắc trong trong sắc màu văn hóa đa dạng. Nghệ sĩ Nguyễn Xuân Sơn (nghệ danh SonX) đã có một trải nghiệm đáng nhớ khi hợp tác với những nghệ sĩ người dân tộc Mường. Anh chia sẻ, khác với những khuôn khổ nhạc lý mà người Kinh thường tuân theo, những người Mường mà anh làm việc cùng chưa từng học nhạc lý. Tuy nhiên, chính sự ngẫu hứng, không bị ràng buộc bởi các nguyên tắc làm nhạc đương đại đã giúp họ, cùng anh, tạo ra một bản nhạc acrostic dài 26 phút, sử dụng những chất liệu truyền thống và tiết tấu từ tiếng chiêng của người Mường. Điều này chứng tỏ, nhạc cụ dân gian không chỉ là di sản mà còn có thể trở thành ngôn ngữ biểu đạt mạnh mẽ trong âm nhạc đương đại.

Tham gia vào những không gian văn hoá hay giao lưu cùng những con người thuộc cộng đồng dân tộc thiểu số, du khách không chỉ có những trải nghiệm mới về âm nhạc, nghệ thuật hay văn hoá, mà còn đắm mình trong dòng chảy của tâm thức, một dòng chảy kết nối chúng ta với những gì không thường xuyên được nghe và nhìn thấy. Chúng kéo gần ta lại với văn hóa đại ngàn suốt chiều dài lịch sử, từ quá khứ, hiện tại và cho tới tương lai. Đây là cơ hội để người xem cùng mở lòng đón nhận sự khác biệt về văn hóa, để hiểu hơn về những dân tộc anh em cùng sinh sống trên dải đất hình chữ S này.

Cần sự chung tay của cả cộng đồng

Từ góc độ nghiên cứu, PGS.TS. Nguyễn Thị Thu Phương, Viện trưởng Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam, cho rằng ngôn ngữ của người Việt nói riêng và 53 dân tộc anh em còn lại vô cùng giàu thanh điệu, giàu tính giai điệu. Đây là một phần giá trị cốt lõi bên trong của di sản văn hóa phi vật thể Việt Nam. Tuy nhiên, bà cũng chỉ ra rằng Việt Nam hiện còn thiếu các công trình nghiên cứu liên ngành, từ văn hóa học, ngôn ngữ học đến âm nhạc học để khai thác ngôn ngữ như một phần giá trị cốt lõi trong di sản văn hóa phi vật thể.

Nhận thức được tầm quan trọng của việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, Nhà nước đã triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030. Đặc biệt, dự án 6 trong chương trình này tập trung vào việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch. Chương trình không chỉ đảm bảo quyền văn hóa, quyền sáng tạo mà còn cả quyền kinh tế cho người dân vùng dân tộc thiểu số, tạo điều kiện để đồng bào vừa giữ gìn bản sắc, vừa phát triển kinh tế.

Mục tiêu cụ thể đến năm 2025 là bảo tồn và phát triển các giá trị, bản sắc văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc; 80% thôn có nhà sinh hoạt cộng đồng; 50% thôn có đội văn hóa - văn nghệ, câu lạc bộ truyền thống hoạt động thường xuyên, có chất lượng. Dù vậy, đến hết năm 2024, cả nước đã có gần 94% thôn, bản vùng đồng bào dân tộc thiểu số có nhà sinh hoạt cộng đồng, hơn 66% thôn có đội văn nghệ truyền thống hoạt động thường xuyên và có chất lượng; 124 lễ hội tiêu biểu đã được bảo tồn, phục dựng, 48 làng, bản văn hóa truyền thống được đầu tư phát triển thành điểm du lịch cộng đồng, cùng hàng nghìn câu lạc bộ văn hóa dân gian được thành lập.

Theo ước tính của Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam, Việt Nam hiện có khoảng 300 làng du lịch cộng đồng và khoảng 5.000 homestay, phần lớn nằm ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Bên cạnh đó, cộng đồng dân tộc thiểu số ngày càng tham gia sâu vào các khâu khác nhau trong chuỗi giá trị du lịch như sản xuất và cung ứng sản phẩm địa phương: dệt thổ cẩm, làm gốm, đan lát, chè shan tuyết, mật ong rừng, đồ thủ công mỹ nghệ,… góp phần quảng bá văn hóa và tăng thu nhập cho người dân. Ngoài ra, người dân còn tham gia dịch vụ hướng dẫn du lịch giúp du khách có trải nghiệm chân thực, đồng thời tạo việc làm ổn định cho cộng đồng.

Sự giàu đẹp của văn hóa các dân tộc thiểu số không chỉ là niềm tự hào của riêng mỗi cộng đồng mà còn là tài sản vô giá của cả dân tộc Việt Nam. Với những nỗ lực từ cộng đồng, sự nghiên cứu sâu sắc của giới chuyên gia và chính sách hỗ trợ từ Nhà nước, chúng ta tin tưởng rằng kho tàng văn hóa ấy sẽ tiếp tục được bảo tồn, phát huy và tỏa sáng rực rỡ trong dòng chảy của thời gian.