Tại một nhà kho khiêm tốn nằm trên con phố yên tĩnh trong khu công nghiệp của thành phố Kiryat Gat, miền Nam Israel, tương lai của khoảng hai triệu người dân Gaza đang được hoạch định.

Trên tầng hai của tòa nhà, trong một hội trường rộng lớn với ánh đèn sáng và trần cao, các nhóm nhỏ gồm binh sĩ và chuyên gia dân sự đến từ Mỹ, Israel và nhiều quốc gia khác đang tụ tập quanh các bàn làm việc hoặc theo dõi những màn hình cỡ lớn.

Đây là Trung tâm Điều phối Dân sự – Quân sự (CMCC), nơi tập trung vào việc phối hợp công tác an ninh, tình báo, viện trợ nhân đạo, hạ tầng cơ sở và quản trị dân sự cho vùng lãnh thổ Palestine đã bị tàn phá sau hơn hai năm chiến tranh.

“Đây là một cột mốc lịch sử. Chưa từng có điều gì phức tạp, quy mô và tầm vóc như thế này được thực hiện trước đây”, Đại úy Tim Hawkins, Giám đốc truyền thông và người phát ngôn chính thức của Bộ Tư lệnh Trung tâm Mỹ (CENTCOM) nói với giới báo chí.

Gọi đây là “cơ hội lịch sử để ổn định Gaza và tiến tới hòa bình lâu dài”, ông cho biết việc thành lập CMCC nhằm hỗ trợ kế hoạch hòa bình cho Gaza của Tổng thống Donald Trump là điều “chưa từng có tiền lệ”.

CMCC được thành lập vào giữa tháng 10 nhằm giám sát và hỗ trợ giai đoạn đầu thực hiện kế hoạch 20 điểm của Tổng thống Trump về ổn định và phục hồi Gaza.

Theo các quan chức Mỹ, nhiệm vụ của trung tâm là điều phối: tạo điều kiện cho dòng viện trợ, hỗ trợ giám sát lệnh ngừng bắn và xây dựng nền tảng hậu cần cho công cuộc tái thiết. Trung tâm không triển khai binh sĩ Mỹ vào Gaza mà tập hợp hàng chục đối tác quốc tế.

Bản thân sự ra đời của CMCC đã phản ánh mức độ hợp tác hiếm có. Hoạt động này do các sĩ quan Mỹ dẫn dắt, với sự tham gia của quân đội Israel, đại diện hơn 20 quốc gia cùng các tổ chức xã hội dân sự quốc tế.

Theo những người trực tiếp vận hành, chưa từng có mô hình nào tương tự được triển khai trước đây, đặc biệt trong bối cảnh xung đột Israel–Palestine kéo dài nhiều thập kỷ - điều mà một số người coi là dấu hiệu tích cực cho một tranh chấp vốn được xem là bế tắc.

Tuy nhiên, nỗ lực này cũng vấp phải không ít chỉ trích. Một số ý kiến cho rằng tiến trình tái thiết đang diễn ra nhanh hơn so với các điều kiện chính trị và an ninh trên thực địa. Hamas vẫn chưa giải giáp hoàn toàn, các vụ đụng độ giữa các tay súng và quân đội Israel vẫn xảy ra, và thi thể của con tin Israel cuối cùng vẫn chưa được trao trả - tất cả đều có thể làm suy yếu công việc của CMCC.

Những người khác lưu ý rằng hiện không có thực thể quản trị Palestine nào tham gia chính thức vào tiến trình này, trong khi sự do dự của một số đối tác quốc tế, trái ngược với sự nhiệt tình của một số quốc gia có động cơ gây tranh cãi, đang làm dấy lên lo ngại.

Vài tuần sau khi CMCC đi vào hoạt động, Hội đồng Bảo an LHQ đã thông qua một nghị quyết ủng hộ kế hoạch hòa bình của Mỹ và kêu gọi triển khai Lực lượng Ổn định Quốc tế tại Gaza để giải giáp vũ trang và quản lý vùng lãnh thổ này trong giai đoạn chuyển tiếp.

Trong khi các nhà hoạch định quân sự Mỹ tại trung tâm đang xây dựng các phương án cho lực lượng này, những quốc gia mà Washington kỳ vọng sẽ đóng vai trò dẫn dắt - như Các Tiểu vương quốc Arập Thống nhất và Saudi Arabia - đến nay vẫn đứng ngoài.

Ông Assaf Orion, Chuẩn tướng Lực lượng Phòng vệ Israel và là nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Nghiên cứu An ninh Quốc gia ở Tel Aviv, cho rằng chương trình CMCC “chắc chắn là điều chưa từng có trong xung đột của chúng ta”.

Bày tỏ sự lạc quan thận trọng rằng một cách tiếp cận mới có thể mang lại kết quả tích cực, ông cảnh báo rằng “rất nhiều điều có thể đi sai hướng”.

Ông nói: “Tại Gaza, chúng ta từng thử giải quyết xung đột mà không có các thỏa thuận sau đó, và cũng có các thỏa thuận nhưng không được thực thi... Câu hỏi đặt ra là liệu Israel - và bất kỳ đối tác Palestine nào được lựa chọn - có thể thành công lần này hay không. Rõ ràng hiện nay có tiềm năng để hướng tới một tương lai tốt đẹp hơn, dù vẫn đầy rẫy rủi ro và những kẻ phá hoại”.

Ông Orion và cựu Đặc phái viên Mỹ Dennis Ross đã đề xuất một kế hoạch tái thiết Gaza theo mô hình “4 vùng”, chia dải đất này thành các khu vực được kiểm soát chặt chẽ: vùng đỏ nơi Hamas còn hiện diện; vùng xanh lá là các khu trú ẩn nhân đạo dưới sự giám sát của các nước Arập; vùng xám do quốc tế quản lý để tái thiết; và vùng xanh dương được coi là an toàn cho dân thường trở lại sinh sống.

Mục tiêu là từng bước chuyển các vùng đỏ thành vùng xanh dương, bằng cách buộc các thành viên Hamas đầu hàng hoặc rời khỏi Gaza. Sau khi được làm sạch, các cơ quan quốc tế hoặc khu vực tạm thời sẽ quản lý an ninh và tái thiết.

Tổng thống Trump trước đó đã đề xuất thành lập một “hội đồng hòa bình” để giám sát quá trình tái thiết - ý tưởng đã được đưa vào nghị quyết của LHQ. Ông cũng tuyên bố rằng Chính quyền Palestine (PA) chỉ có thể tham gia khi “hoàn tất chương trình cải cách”.

Phản ứng của PA trước việc bị loại khỏi tiến trình này khá chừng mực. Ông Mahmoud al-Habash, quan chức cấp cao Palestine và cố vấn của Tổng thống Mahmoud Abbas, cho biết ông hoan nghênh nghị quyết của LHQ và các nỗ lực của Tổng thống Trump nhằm hỗ trợ Gaza. Ông nói: “Về nguyên tắc, chúng tôi hài lòng với những bước đi mà Mỹ đang thực hiện, bao gồm cả trung tâm mà họ đã thành lập, miễn là điều đó giúp ngăn chặn tình hình ở Gaza xấu đi và chấm dứt sự gây hấn của Israel".

Tuy nhiên, một số người Palestine bày tỏ sự thất vọng, cho rằng việc thiết lập CMCC cho thấy Mỹ và Israel vẫn chưa nhìn nhận Gaza và Bờ Tây như một thực thể thống nhất dưới trách nhiệm của Chính quyền Palestine.

Ông Ahmed Fouad Alkhatib, nghiên cứu viên cao cấp tại Hội đồng Đại Tây Dương (Atlantic Council) và là người sinh ra tại Gaza, cho rằng các nỗ lực hậu chiến đang gặp phải “những khó khăn ban đầu không thể tránh khỏi”. Ông chỉ ra sự căng thẳng nội bộ trong chính giới Mỹ về mức độ can dự, cũng như sự miễn cưỡng rộng hơn trong việc cam kết “bất kỳ sự hiện diện quân sự dài hạn nào”. Ông nói: "Một bộ phận lớn trong chính trường Mỹ phản đối việc tiếp tục sa lầy ở Trung Đông".

Dù vậy, một số người dân Gaza vẫn nhìn thấy “hy vọng” rằng sự can thiệp từ bên ngoài có thể “phơi bày Hamas, chấm dứt sự kiểm soát của họ”, đồng thời ghi nhận việc gia tăng số lượng xe viện trợ vào Gaza như một dấu hiệu tích cực về hiệu quả của CMCC. Tuy nhiên, ông Alkhatib cảnh báo rằng CMCC có nguy cơ trở thành “một công cụ bất lực”. Ông nói. “Tôi vô cùng lo ngại rằng nếu không có sự lãnh đạo vững chắc và cam kết lâu dài từ Mỹ, nỗ lực này sẽ không đi đến đâu”.